خبرگزاری تسنیم 23 آذرماه 1402 اعلام کرد که؛ 4 استان کشور نسبت به آمار متوسط بارش‌های درازمدت، با کاهش بیش از ۵۰درصدی بارش‌ها در سال آبی جاری مواجه شده‌اند و «زنجان» رکورد دار کاهش بارش‌های امسال بوده است!

بر اساس این گزارش، بارش‌های کشور از ابتدای سال آبی جاری تا روز هجدهم آذرماه بر اساس آمار رسمی شرکت مدیریت منابع آب ایران به 34.2 میلیمتر رسیده که نسبت به متوسط بارش‌های درازمدت در مدت مشابه کاهشی 27درصدی را نشان می‌دهد.

افت 1.2 متری سطح آب‌های زیرزمینی استان زنجان

میزان بارش‌ها در سال‌آبی جاری نسبت به آمار متوسط بارش‌های 55 ساله کشور در مدت مشابه، در 4 استان زنجان، اصفهان، قزوین و چهارمحال و بختیاری بیش از 50درصد کاهش داشته است که در این بین، بیشترین کاهش بارش‌ها در استان زنجان با افت 66درصدی رقم خورده است.

اکبر باقری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان، متوسط افت سطح آب‌های زیرزمینی استان در سال آبی 1402-1401 را برابر با 1.21 متر اعلام کرده و می‌گوید: البته کیفیت آب زیرزمینی نسبت به سال گذشته با افت محسوسی مواجه نبوده است.

 کاهش حجم ورودی آب به مخزن سد «تهم»

سد «تهم» منبع مهم تأمین آب شرب زنجان است و با توجه به حجم آب موجود در سد تهم در صورت عدم تغییر در شرایط اقلیمی و بارش و ادامه روند فعلی، طی سال‌های آتی تأمین آب شرب کل شهر زنجان از سد تهم با مشکل جدی مواجه خواهد شد.

شنیده‌ها حاکی از عدم توانایی تامین نیاز آب شرب شهر زنجان از محل سد تهم به دنبال کاهش شدید بارش‌ها است.

اکبر باقری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان در این خصوص به صدای زنجان می‌گوید: با توجه به کاهش فاحش بارش‌ها در سطح استان زنجان در سال جاری و به تبع آن کاهش حجم ورودی به مخزن سد تهم به میزان 11 درصد نسبت به سال گذشته و 60 درصد نسبت به متوسط بلندمدت، تنظیم برنامه انقباضی منابع و مصارف و پایش مستمر آن در دستور کار بوده است.

باقری ازپر شدن مخزن سد تهم خبر داده و می‌گوید: این مخزن از 16 درصد در سال گذشته به صورت نقطه نقطه تا مقطع فعلی به 19 درصد افزایش یافته است. لازم به ذکر است که شرایط تامین ظرفیت شرب شهر زنخان برخلاف اقدامات صورت گرفته، مستلزم کنترل و صرفه جویی در مصارف بوده و ضرورت دارد همشهریان همچون گذشته در خصوص مصرف بهینه آب، همکاری حداکثری داشته باشند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان ادامه می‌دهد: با تدابیر لازم در خصوص مدیریت منابع و مصارف آب سد تهم و تامین آب شرب از چاه‌های آب و فاضلاب امید است مشکل جدی در تامین آب شرب شهر زنجان در سال جاری نداشته باشیم.

 مطالعات انتقال آب بین حوضه‌ای از حوضه‌های همجوار سد «تهم»

شنیده شده که با وجود افزایش خشکسالی‌ها و نگرانی‌ها از کاهش بارش‌ها، شرکت آب منطقه‌ای زنجان «طرح استحصال از منابع آب زیرحوزه‌های حوزه آبریز» را در دستور کار قرار داده است.

اکبر باقری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان در این خصوص به صدای زنجان می‌گوید: مطالعات انتقال آب بین حوضه‌ای از حوضه‌های همجوار با هدف افزایش میزان ورودی به مخزن سد تهم در دستور کار شرکت آب منطقه‌ای زنجان است.

باقری با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای جلوگیری از تبعات خشکسالی و کاهش تدریجی سطح آب‌های زیرزمینی و سطحی عنوان می‌کند: در سال جاری برای جلوگیری از کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و سطحی نسبت به تشکیل 20 گروه گشت و بازرسی برای نظارت بر منابع و مجاری آبی و جلوگیری از تخلفات و برداشت‌های غیرمجاز اقدام شده و علاوه بر آن اقدامات لازم نسبت به نصب کنتور به تعداد 286 دستگاه برای کنترل برداشت از چاه‌های دارای پروانه و اصلاح و تعدیل 136 پروانه چاه نیز در دستور کار قرار گرفته است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان می‌گوید: در برنامه منابع و مصارف آب سطحی در سدها نیز تدابیر لازم در خصوص برنامه‌های انقباضی و صرفه‌جویی اتخاذ شده است و تامین آب در بخش‌های مختلف به ویژه شرب با هماهنگی آبفای استان مدیریت خواهد شد.

 هوشمندسازی شبکه آب شهری در استان زنجان

علی محمد نادرخانی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان هوشمندسازی شبکه آب شهری را یکی از اقدامات موثر شرکت آب و فاضلاب استان زنجان برای جلوگیری از هر گونه بروز مشکل در دسترسی به منابع آب شرب دانسته و به صدای زنجان می‌گوید: هوشمندسازی شبکه آب شهری سبب شد که تابستان سال قبل در شهر ماهنشان میزان هدررفت آب را کاهش داده و این میزان را به 13 لیتر در ثانیه کاهش دهیم به این ترتیب تابستان بدون مشکلی را سپری کنیم. چند شهر استان زنجان از جمله شهر زنجان نیز تحت پوشش هوشمندسازی شبکه آب شهری قرار می‌گیرند.

وی با اشاره به برنامه کلان وزارت نیرو در حوزه برق و آب عنوان می‌کند: «مدیریت تقاضا» و لزوم فرهنگ سازی در این زمینه نیز از اقدامات صورت گرفته برای جلوگیری از هر گونه تنش آبی بوده است.

نادرخانی «بی‌آبی» و «بی‌پولی» را از مشکلات شرکت‌های آب و فاضلاب دانسته و در خصوص اقدامات صورت گرفته برای کاهش فشار به دشت‌های ابهر و خرمدره می‌گوید: این دشت‌ها به علت وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی جزو مناطق بحرانی به حساب می‌آمد که با ورود شبکه تصفیه‌خانه آب ابهر و خرمدره به مدار، در تامین آب شرب این مناطق مشکلی پیش نیامده که تا به امروز ادامه داشته است.

وی با بیان اینکه در کل کشور وضعیت آب مطلوب نیست، ادامه می‌دهد: در استان زنجان زیاد جای نگرانی نیست اما نباید هم بی‌تفاوت باشیم و اگر اهمال شود، وضعیت بهتر نخواهد بود.

 احتمال فرونشست دشت‌های ابهر و خرمدره

بنا بر اعلام منابع آگاه‌ به صدای زنجان، در حال حاضر آثار فرونشست در دشت‌های ابهر و خرمدره وجود دارد و اگر قبلا، «احتمال» بروز فرونشست در این مناطق بود با تشدید وضعیت منابع آبی استان زنجان، «عملا فرونشست در دشت‌های ابهر و خرمدره اتفاق خواهد افتاد».

جعفر بیات، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان که حتی نمی‌خواهد در خصوص «فرونشست‌های احتمالی در دشت‌های ابهر و خرمدره» نیز توضیحاتی ارائه دهد با اشاره به اینکه عمده آب‌های زیرزمینی استان زنجان برای تامین آب شرب مورد استفاده قرار می‌گیرد، اضافه می‌کند البته آب موجود در برخی از سدها نظیر سد تهم و بخشی از آب سد کینه ورس در حوزه شرب مصرف می‌شود.

بیات با بیان اینکه اغلب مجتمع‌های آبرسانی در روستاها متکی به چاه‌های عمیق هستند، حتی در شرق زنجان نیز حدود 24 حلقه چاه در این زمینه مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، ادامه می‌دهد: در برخی مناطق و بالادست چاه‌ها، طرح‌های آبخوان‌داری اجرا کردیم که بخشی از مناطق خرمدره و ذاکر و بناب نمونه آن‌هاست.

آبخوانداری؛ راهکاری برای مقابله با خشکسالی و سیل

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان معتقد است: با اجرای عملیات آبخیزداری و آب‌خوان داری در تقویت سفره‌های آب زیر زمینی، یکی از اقداماتی است که می‌توان از خشکسالی و کاهش خسارات سیل در استان زنجان جلوگیری کرد.

به عقیده بیات، طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری از مؤثرترین راه‌ها در افزایش ذخایر آبی، احداث شبکه‌های پخش سیلاب از جمله سد و بند در پهنه دشت‌ها و دره‌هاست. از این رو با به کار گیری روش‌های ساده که قابلیت مشارکت‌پذیری بالایی در جوامع محلی و روستایی دارد، ضمن کاستن از هدر رفت آب‌های موجود در کشور و بازگرداندن آن‌ها به چرخه تولید کشاورزی و صنعتی می‌توان باعث تقویت و بهبود وضعیت آبخوان‌ها شده و از فرونشست زمین جلوگیری کرد و حتی در احیا جنگل، مراتع و خاک هم به نتایج خوبی رسید.

با مدیریت و برنامه‌ریزی اصولی و پایدار دراز مدت و آینده‌نگر برای کشاورزی استان زنجان و جامعه روستایی و عشایری باید در جهت حفظ، احیاء و بهره برداری صحیح از منابع آب و خاک دقیق و کوشا باشیم.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان می‌گوید: آبخیزداری و آبخوان‌داری ضامن توسعه کشاورزی در حوزه‌های آبخیز است و توسعه کشاورزی در حوزه‌های آبخیز یعنی حفظ تعادل عرصه‌های منابع طبیعی، بهبود و استمرار تولیدات کشاورزی، بهبود معیشت آبخیزنشینان و پایداری سکونتگاه‌ها به‌ویژه در روستاها و ایجاد اشتغال جدید در محیط روستایی و به تبع آن، افزایش درآمد بیشتر برای ساکنان این حوزه‌ها و این یعنی حذف فقر در مناطق روستایی و کم برخودار و باعث افزایش امید، دلگرمی و خوداتکایی در بين مردم  می‌شود.

طرح‌های آبخوان‌داری؛ درگیر بروکراسی‌های اداری؟

بیات با بیان اینکه در کل استان زنجان، 12 طرح آبخوان‌داری اجرا شده که در شرایط عادی و معمولی، 25 میلیون مترمکعب، تغذیه مصنوعی صورت گرفته است، اضافه می‌کند: عمده مناطق اجرا شده مربوط به دشت ابهر، خرمدره و زنجان بوده است.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان با بیان اینکه شهر «‌آب‌بر» طارم در مسیل و در مسیر 10 آبراهه قرار دارد، ادامه می‌دهد: سال 1397 با اجرای 18 سیل بند در دره‌ها، از خرابی‌های ناشی از سیل کاستیم و هفته اخیر نیز امتحانش را پس داد، به نظرم این سیل‌بندها به شرط لایروبی به موقع، از شهر در مقابل سیل محافظت می‌کند.

بیات با اشاره به اقدامات کنترل سیل در «گاوازنگ» زنجان می‌گود: عملیات کنترل سیلاب در این منطقه که در سطح 450 هکتاری صورت گرفته است، شهر را از خطر سیل ایمن می‌کند.

وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته در روستاهای پائین‌کوه، دواسب در شهرستان زنجان و خرمدره و خدابنده و ابهر ابراز امیدواری می‌کند تا برای تکمیل عملیات آبخوانداری، اعتبارات مربوطه در اسرع وقت تخصیص یابد.

با این اوصاف بهتر است؛ دولت به‌جای پرداخت خسارت به کشاورزان و دامداران در زمان وقوع حوادث طبیعی همچون خشکسالی و سیل که هزینه‌های زیادی هم متحمل می‌شود، با پرداخت هزینه کمتر و استفاده از اجرای بیشتر طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری از وقوع حوادث طبیعی همچون  خشکسالی و سیل پیشگیری و جلوگیری کند.

گفته می‌شود در برخی از مناطق استان زنجان عملیات آبخوان‌داری اتفاق افتاده اما در برخی دیگر این عملیات ناقص است و ضروری است در کنار این اقدامات مکانیکی، عملیات بیولوژیکی و مدیریت نیز در دستور کار قرار گیرد اما امسال، صدور مجوز برای آغاز این اقدام در برخی شهرها از جمله زنجان در انتظار تائید تعدادی از دستگاه‌های اجرایی است!

جعفر بیات، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان بدون ارائه توضیح در خصوص «درگیر شدن بخشی از پروژه‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری در شرایط محدودیت منابع آبی با بروکراسی‌های اداری» با اشاره به کاهش بارش‌ها و در نتیجه عدم ایجاد رواناب عنوان می‌کند: البته در طرح‌های آبخوان‌داری باید به این مسئله نیز دقت داشته باشیم که حق نداریم تمامی آب‌های حاصل از بارش‌ها را به زمین و سفره‌های آب زیرزمینی هدایت کنیم چرا که کشاورزان حق آبه دارند و علاوه بر آن، رودخانه‌ها نیز حق آبه زیست محیطی دارند.

بیات «کاهش میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی» را تنها راه مصرف بهینه آب در شرایط کنونی دانسته و می‌گوید: مقرر شده در قالب انعقاد قرارداد با قرارگاه امام حسن مجتبی(ع)، در سال آینده در اغلب حوزه‌های بحرانی، نسبت به اجرای طرح آبخوان‌داری در حوزه‌های آبخیز که طرح‌های مطالعاتی آن‌ها نیز انجام شده است، اقدام شود.

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی استان زنجان تعداد حوزه‌های آبخیز شناسایی شده برای اجرای این طرح را 25 مورد اعلام کرده و می‌گوید: این طرح در بالادست چاه‌های آب زراعی، حوزه‌های مشرف بر دشت‌های استان، چاه‌های آب شرب و غیره اجرایی می‌شود که میزان اعتبار برآوردی نیز یک هزار میلیار تومان است. مقرر شده حدود 700 میلیارد تومان از منابع استانی و مابقی از محل منابع ملی تامین شود.