در بند ۷ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۲ به تأمین امنیت غذایی اشاره شده است.

در ارتباط با منبع تأمین غذا و امنیت غذایی، گندم نقش و جایگاه ویژه‌ای دارد. گندم فقط غذا نیست، بلکه محصولی است که به دلیل تاثیر رسالی در اقتصاد ملی کشور باعث ایجاد فرصت‌های شغلی، ایجاد درآمد و ارزش‌آفرینی و درآمد ارزی (صادرات) یا صرفه‌جویی ارزی (واردات) می‌شود.

در استان زنجان 100 هزار بهره بردار کشاورزی در زنجان فعال است که بنا بر پیش‌بینی‌های غیررسمی بیش از 10 هزار نفر از آن را گندمکاران شامل می‌شوند.

زنجیره تأمین مواد غذایی کشاورزی (گندم) مجموعه‌ای از فعالیت‌های مزرعه تا سفره، اعم از تأمین نهاده‌ها، تولید، فرآوری، بسته‌بندی، انبار، حمل و نقل، توزیع، بازاریابی و مصرف را شامل می‌شود. در حال حاضر 6 حلقه اصلی در زنجیره تأمین گندم، آرد و نان داریم که عبارتند از: «تولید و سطح زیرکشت گندم»،«مراکز خرید و تحویل‌گیری گندم»، «سیلو و انبار تأسیسات ذخیره‌سازی گندم، «کارخانجات تبدیل گندم به آرد»، «واحدهای مصرف‌کننده شامل صنوف صنایع نان و غیر نان»و «مصرف‌کنندگان نان و کالاهایی که در آن‌ها آرد مصرف می‌شود».

برخی از مسئولان استان زنجان همواره بر نقش «آب و هوا» در بر هم نخوردن این زنجیره تاکید دارند اما برخی از کشاورزان و گندمکاران معتقدند که «برنامه‌ریزی» اگر باشد؛ در بدترین و بحرانی‌ترین شرایط آب و هوایی هم که شده می‌توان با کمترین مشکل نسبت به تولید گندم، آرد و نان اقدام کرد، چرا که اگر مسئولان آینده‌نگر باشند؛ قطعا پیش بینی‌های خود را روی کاغذ آورده و برای جلوگیری از هر گونه مشکلی؛ راهکارها با قابلیت عملیاتی شدن؛ را ارائه می‌کنند.

حمایت دولت‌ها از گندمکاران کافی نیست

برخی از گندمکاران در گفت‌وگو با صدای زنجان با اذعان به حمایت‌ها و پیگیری‌های دولت از آن‌ها در زمینه تامین نهاده‌های لازم از جمله کود، آب، کمباین و غیره، معتقدند: حمایت‌های مسئولان از و متولیان از کشاورزان ناکافی است و هزینه‌هایی که در ازای تولید گندم می‌کنند به درآمدش نمی‌ارزد!

رضا یکی از گندمکاران که نسبت به اقدام مسئولان در ممانعت از خروج گندم از استان با هدف جلوگیری از قاچاق گلایه دارد؛ می‌گوید: به شخصه با اقدام دولتی‌ها موافق نیستم، چرا باید نرخ اعلامی دولت، کفاف نیازهای گندمکار را ندهد که او را متوسل به فروش گندم به قاچاقچیان کند؟ دولت در تامین بخشی از کودها به کشاورز کمک می‌کند اما بخش دیگری از نیازهایمان را از بازار به نرخ آزاد خریداری می‌کنیم. اگر دولت به قیمتی که نیاز کشاورز را تامین کند؛ تولیداتش را خریداری کند؛ مطمئن باشید گندمکار تولیداتش را به واسطه نمی‌فروشد.

وی معتقد است: نه شرایط آب و هوایی و نه دلال و قاچاقچی و نه کشاورزی که از سر ناچاری دست به اقدام نامتعارف می‌زند؛ نمی‌تواند به زنجیره تامین گندم (غذا) صدمه‌ای وارد کند و مشکل ساز شود؛ البته به شرطی که مدیران برنامه‌ریزی داشته باشند. در بدترین و بحرانی‌ترین شرایط آب و هوایی هم که شده می‌توان با کمترین مشکل نسبت به تولید گندم، آرد و نان اقدام کرد، چرا که اگر مسئولان آینده‌نگر باشند؛ قطعا پیش بینی‌های خود را روی کاغذ آورده و برای جلوگیری از هر گونه مشکلی؛ راهکارها با قابلیت عملیاتی شدن؛ را ارائه می‌کنند.

 برای اجرای «کشت قراردادی» باید زیرساخت‌هایی وجود داشته باشد

طبق آماری که از طریق مراجع رسمی ارائه شده سال گذشته حدود؛ ۴۳۰ هزار تن گندم از کشاورزان زنجانی خریداری شد که نسبت به سال 1401 دو برابر افزایش یافته است.

به گفته روح‌اله حسنی، مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان؛ تولید گندم در استان در سال 1402 قریب به ۵۰ درصد بیشتر از میزان سال 1401 بوده است. لازم به ذکر است که بیشترین میزان تولید نیز مربوط به شهرستان خدابنده است.

محصول گندم تولیدی در زمین‌های کشاورزی استان با استفاده از تجهیزات کمباین و دیگر ادوات کشاورزی برداشت می‌شود.

سطح زیرکشت گندم در استان در بخش دیم ۲۹۰ هزار تن است؛ در بخش آبی نیز سطح زیر کشت ۱۸۵ هزار هکتار است.

بنا بر اعلام روح‌اله حسنی، مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان به صدای زنجان؛ سطح زیرکشت گندم در استان در بخش دیم حدود ۲۹۰ هزار تن و در بخش آبی نیز سطح زیر کشت حدود ۱۸۵ هزار هکتار است که البته میزان برداشت بستگی به شرایط بارندگی و آب و هوایی دارد.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه نیاز گندم استان برای تولید آرد خبازی‌ها ١۵٠ هزار تن است، تصریح کرد: علاوه بر این نیاز صنف و صنعت هم معمولا به صورت مستقیم توسط خودشان خرید می‌شود.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه با توجه به نیازی که سایر استان‌ها دارند، صادرات خارج از کشور نداریم و صادرات استان زنجان بین استانی است، عنوان می‌کند: سال قبل بخشی از گندم تولیدی استان به صورت کشت قراردادی برداشت شد، در قالب کشت قراردادی به ازای هر تن گندم کمک هزینه به گندمکار پرداخت و علاوه بر این محصولات نیز بیمه می‌شود.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه برای انجام کشت قراردادی باید یکسری زیرساخت‌ها وجود داشته باشد تا دولت این کار را انجام دهد، افزود: فعلا برای محصول دیگری این قرارداد بسته نشده، چون یکی از مولفه‌های مهم برای عقد این قرارداد داشتن بازار فروش است.

حسنی با بیان اینکه در حوزه افزایش تولیدات کیفی گندم اقدامات متعددی در استان انجام شده است اقدامات صورت گرفته توسط برنامه‌ریزان این مجموعه در زمینه اجرای طرح جهش تولید در دیمزارها، تامین نهاده‌های مورد نیاز، استفاده از بذرگواهی شده و سالم، مبارزه بهنگام با آفت سن گندم و برگزاری دوره‌های آموزشی اشاره می‌کند که نتیجه اش افزایش تولیدات است.

ظرفیت بالای بیش از 550 هزار تنی ذخیره‌سازی گندم در استان زنجان

قیمت تضمینی گندم برای سال جاری 17 هزار و 500 اعلام شده است البته ولی الله زمانی، مدیرکل غله استان زنجان به صدای زنجان می‌گوید که احتمال کاهش یا افزایش آن وجود دارد.

فصل خرید در استان زنجان فعلا آغاز نشده است و این مهم در خوشبینانه‌ترین حالت؛ اوایل یا اواخر تیرماه صورت می‌گیرد.

مدیرکل غله استان زنجان می‌گوید: فعال سازی مراکز ملکی برای خرید گندم از 25 خردادماه در دستور کار قرار داده و مراکز دولتی و خصوصی را آماده سازی می کنیم. سال قبل (1402) با توجه به اینکه حجم بالای خرید که دومین رکورد در طول تاریخ استان را زدیم و 430 هزار تن خریداری کردیم، مراکز خرید را به 41 مورد رساندیم و به لحاظ فضا و ذخیره سازی گندم کشاورزان استان زنجان هیچ نگرانی نداریم.

زمانی در خصوص تعداد مراکز ذخیره سازی گندم عنوان می‌کند: سال قبل نزدیک به 430 تن خریداری کردیم. مراکز ذخیره سازی و سیلوها بیش از سطح زیرکشت گندم استان هستند. در حال حاضر بیش از 550 هزار تن (به جز 2 سیلوی ملکی دولتی) است. این مراکز شامل کارخاجات آردسازی بعلاوه 3 سیلوی خدابنده ، 2 سیلوی ماهنشان، یک سیلوی ایجرود، یک سیلوی ابهر در استان وجود دارد. گفتنی است؛ سال قبل نیز با فعالیت کارخانه آرد سلطانیه و خدابنده در مجموع نزدیک به 50 هزار تن به ظرفیت ذخیره سازی گندم استان اضافه شد.  

زمانی نیاز سالانه استان به گندم را 150 هزار تن اعلام کرده و می‌گوید: بیش از 4 الی 5 برابر نیاز استان زنجان ، گندم در داخل استان تولید می‌شود که با تعیین تکلیف کارگروه ملی گندم آرد کشور به استان‌های کشور صادر می‌شود. عمده مقاصد گندم‌های تولیدی استان زنجان؛ تهران، البرز، سیستان و بلوچستان، گیلان، خراسان رضوی است.

زمانی در خصوص اختلاط صورت گرفته گندم تولیدی استان زنجان با سایر گندم‌ها اعم از داخلی و خارجی نیز می‌گوید: گندم‌های تولیدی کشور به لحاظ گلوتن؛ میزان متفاوتی دارند، برای اختلاط گندم زنجان با گندم‌های دارای گلوتن بالا، اگر نیاز باشد با گندم خارجی اختلاط می‌کنیم وگرنه گندم‌ تولیدی استان‌های مازندران، گلستان، خوزستان و فارس دارای گلوتن بالایی هستند که مراحل اختلاط با این گندم ها نیز انجام می‌گیرد. 

مدیرکل غله استان زنجان که نقش «مدیریت» در کاهش کیفیت یا کمیت گندم‌های تولیدی چندان درست نمی‌داند؛ معتقد است: آب و هوا و شرایط اقلیمی در تولید گندم نقش بسزایی دارد و تا وقتی که وضعیت مذکور مطلوب باشد مشکلی در زنجیره ارزش غذایی ایجاد نمی‌شود.

زمانی از آغاز تولید نان کامل در سه واحد نانوایی سطح شهر زنجان خبر داده و می‌گوید: این مهم در سه واحد سنگک‌پزی و نانوایی نیز تولید نان کامل انجام می‌شود. نان کامل حاوی انواع ویتامین‌ها و مواد مغذی موردنیاز بدن است که امیدواریم در ارتقای سلامت مردم به وظیفه خود عمل کنیم. به نظرم تولید نان کامل نقش مهمی در زنجیره ارزش غذایی گندم دارد.

تا وقتی دولت در پروسه تولید گندم و آرد دخالت مستقیم دارد؛ چرخه معیوب است

با این حال محمود نوری، کارشناس کشاورزی در گفت‌وگو با صدای زنجان معتقد است:  تولید محصولات گندم در شرایط سخت کشور انجام می‌شود که این نشان از کار جهادی است. امروز برای توسعه کارها در کشور، باید زنجیره‌ها و حلقه‌های مرتبط با آن نیز توسعه یابد، معتقدم هیچ توسعه‌ای در دنیا، بدون گسترش همزمان زنجیره و حلقه‌های مرتبط با آن انجام نمی‌شود.

نوری تولید با ارزش افزوده را از دیگر ویژگی‌های محصولات گندم، آرد و نان بیان کرده و می‌گوید: کشور در تولید این محصولات، قطع وابستگی به نفت و اقتصاد بدون نفت را تمرین می‌کند. به گفته مسئولان ملی؛ امروز محصولات گندم و آرد  ۱۰ تا ۲۰ برابر خود، ارزش افزوده دارند. علاوه بر این اشتغال گندمکاران؛ به عنوان قشری از جامعه، یک ویژگی دارد و آن جلوگیری از مهاجرت روستاییان و مدیریت حاشیه نشینی در شهرها است.

به اعتقاد نوری؛ در کلیه تولیدات بخش کشاورزی قطعا زنجیره غذایی (قبل از کاشت تا بازار مصرف) وجود دارد، طبیعتا در تولید گندم نیز نه تنها زنجیره ملی ایجاد شده است بلکه در سطح جهان نیز به این مقوله توجه شده است. یعنی امکان دارد بخشی از زنجیره در یک کشور و زنجیره یا زنجیره‌های بعدی در کشورهای دیگر باشد. البته تاکید می‌کنم که؛ زنجیره‌های شناسنامه‌دار با معنی؛ تولید صفر تا صد توسط یک شرکت یا یک واحد و مجموعه در سطح کشور وجود ندارد.

نوری اضافه می‌کند: با توجه به اهمیت «کیفیت» در تولیدات که قطعا زنجیره ارزش غذایی، در وهله نخست بهتر است به این نکته توجه شود که شکی بر کیفیت نان تولیدی استان زنجان وجود ندارد. به نظرم در بحث کیفیت؛ «مهارت در کشت و پرورش گندم»، «فرآوری آرد» و «پخت نان» مورد توجه است و خوشبختانه تولیدکنندگان گندم و آرد و نانوایان ماهری در سطح استان زنجان (نسبت به کشور) وجود دارند که در چرخه تولید گندم و آرد و نان نقش بسزایی ایفا می‌کنند و تولیدات درجه یک را تحویل مصرف‌کننده می‌دهند.

این کارشناس می‌گوید: تولید گندم استان زنجان، مازاد بر نیاز استان بوده و قاعدتا به سایر نقاط کشور حمل و انتقال می‌شود اما آیا کیفیت لازم برای خمیرگیری را دارد یا نه؟ برخی از نانوایان اعلام می‌کنند که آرد استحصالی از گندم تولیدی استان زنجان کیفیت لازک برای خمیرگیری را ندارد؛ برای ایجاد خمیرمایه باکیفیت نیازمند اختلاط گندم با گندم به میزان کافی گلوتن است که منجر به خمیر و آرد باکیفیت و در نهایت تولید نان باکیفیت می‌شود. بخش اعظمی از تولیدات گندم در استان زنجان نیازمند به اختلاط با سایر گندم‌ها است تا نان باکیفیت تولید شود.

دولت برای حمایت از «تولید»؛ 

امور را به تشکل‌های کشاورزی و برای حمایت از «مصرف» یارانه را به این بخش اختصاص دهد

نوری معتقد است برای اینکه ادعا کنیم زنجیره مطلوب تولید گندم، آرد و نان داریم باید وضعیت در تمامی این سه حوزه مناسب باشد. به نظرم دولت باید در حوزه حمایت از کشاورز بیش از پیش برنامه‌ریزی داشته باشد. برخلاف تصور برخی؛ من به شخصه معتقدم چرخه تولید گندم بی‌صاحب نیست و صاحب دارد. دولت صاحب بخشی از زنجیره است و کود موردنیاز کشاورز را تا حدودی تامین و خرید گندم را نیز بر عهده دارد که اتفاقا مشکل اصلی از همین جا شروع می‌شود، وقتی دولت دخالت مستقیم در تولید محصولات از جمله گندم می‌کند؛ چرخه معیوب‌دار می‌شود.

نوری با اشاره به اقدام مسئولان در جلوگیری از خروج غیرقانونی گندم که همه ساله نارضایتی برخی از گندمکاران و فعالان کشاورزی را به همراه دارد، اضافه می‌کند: چرخه قاچاق الزاما به معنی پائین بودن بهای خرید تصمینی گندم توسط دولت نیست. اگر برخی از گندمکاران قاچاق گندم را ترجیح می‌دهند به این دلیل لاست که «ارزش پول ملی» در مقایسه با دلار، دینار عراق و پول سایر کشورهای منطقه پائین است از این رو فروش گندم به نرخ اعلامی دولت؛ برای گندمکار به صرفه نخواهد بود. با این حال معتقدم راهکار در مواجهه با این موارد؛ «اعمال سختگیری و ممانعت از خروج گندم» نیست که ضروری است مسئولان و تصمیم‌گیران روش‌های ثمربخش ارائه دهند.

این کارشناس پیشنهاد می‌کند: بخشی از امور در زنجیره تولید گندم به بخش غیردولتی که الزاما بخش خصوصی نیست؛ واگذار شود. به نظرم بهتر است دولت با رویکرد حمایتی از گندمکار به عنوان تولیدکننده اصلی (حمایت از تولید)؛ صفر تا صد فعالیت‌ها را به تشکل‌های کشاورزی واگذار کند و برای حمایت از بخش مصرف نیز یارانه را به این حوزه اختصاص دهد.