لیلا محمدی- کشاورزان زنجانی به ویژه بهره‌برداران منطقه زنجانرود با توجه به افزایش میزان بارش در سال جاری اقدام به کشت محصولاتی نظیر هندوانه کردند و تمامی نهاده‌های کشاورزی از جمله بذر، کود و تجهیزات موردنیاز برای آبیاری را به چندین برابر قیمت سال قبل خریداری کرده و هندوانه کاشتند اما در حال حاضر هندوانه با یک پنجم قیمت سال قبل از کشاورزان خریداری می‌شود. تکرار هر ساله این آشفتگی‌ها بار دیگر یادآور می‌شود که کشت و تولید در بخش کشاورزی بدون هیچ برنامه‌ریزی مدونی انجام می‌پذیرد.

هم‌اکنون واسطه‌ها هر کیلو هندوانه را به قیمت 250 تا 500 تومان در زنجان می‌فروشند این یعنی کشاورز هر کیلوگرم هنداونه را با قیمت کمتر از 200 تومان به خریداران فروخته‌ است.

تل‌انبار شدن مشکلات در مزارع هندوانه

یکی از هندوانه‌کاران رجئینی در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه اوضاع و احوال کشاورزان این منطقه همه ساله در فصل گرما تل‌انبار شدن هندوانه‌ها در حاشیه مزارع است، عنوان می‌کند: بخشی از هندوانه‌ها به قیمت پائین‌تر از هزینه‌های تولید به فروش می‌رود و بخشی اعظمی را بازار داخل استان پذیرا نیست چرا که تولیدات بسیار بالا بوده و بازار اشباع شده است.

او ضمن درخواست از مسئولان برای آماده‌سازی زمینه‌ها برای صادرات هندوانه به عراق می‌گوید: کشاورزان با سطح درآمد پائین محصول هدوانه‌شان در دستشان مانده و بدون اینکه حمایتی از سوی مسئولان شود در حال متضرر شدن هستند، آیا وقتش نرسیده به دادمان برسند؟

با توجه به گستردگی پهنه‌ مرزی کشور و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون رسیدن به الگوی کشت مناسبی که از آن بتوان حداکثر بهره‌برداری را از عوامل و نهادهای تولید به‌ویژه عامل محدود کننده‌ آب به ‌دست آورد ضرورتی انکار ناپذیر است.

در بسیاری از مناطق کشور کشت محصولات زراعی، باغی و یا بهره‌برداری از مراتع و جنگل‌ها باید متناسب با پتانسیل‌های منطقه‌ای و عوامل تولید باشد. با توجه به محدودیت‌های اقلیمی موجود، بیلان منفی آب دشت‌ها و نیاز به پایداری تولید محصولات، ما را ملزم می‌کند که درجهت روش‌های کمک به بهبود سفره‌های زیر زمینی آب و افزایش راندمان مصرف آب حرکت کنیم. از سویی باید نسبت تخصیص زمین‌های کشاورزی و برنامه‌ی کشت یک منطقه به انواع گروه محصولات زراعی و باغی همان منطقه از سوی وزارت جهاد کشاورزی تعیین شده و ارائه‌ ترکیب از پیش تعیین شده کشت و آیش برای مجموعه‌ای از گیاهان سازش یافته با محیط در یک منطقه معین و دوره‌ زمانی مشخص، الزامی است، به‌نحوی ‌که با سیاست‌های دولتی و مسائل اقتصادی و اجتماعی هم‌سو باشد.

از سوی دیگر میزان کشت محصولات کشاورزی در یک منطقه باید با توجه به منابع موجود، قیمت محصولات،هزینه‌های تولید، عملکرد محصول، نیاز کشور و سیاست‌های درست انجام شود و تصمیم‌گیری در انتخاب گیاهان زراعی یا باغی مناطق مختلف براساس زیر ساخت‌های موجود، مسائل اجتماعی و اقتصادی و سطح تکنولوژی با حفظ منابع پایه تولید در جهت تامین نیازهای اساسی کشور باشد.

بحث تولید محصولات آب‌بر در مناطق ایران و صادرات آن با قیمت‌های پایین، سال‌هاست که مطرح می‌شود اما کماکان این وضعیت تداوم دارد.

در داخل استان نیز برخی از کارشناسان می‌گویند تولید یک هندوانه به ۵۰۰ لیتر آب نیاز دارد. در واقع سالی یک سد کرج هندوانه صادر می‌کنیم! منابع آبی به جیب دلالان (و نه کشاورزان) می‌رود. به همین دلیل باید تولید محصولات متناسب با شرایط اقلیمی را جایگزین محصولاتی نظیر هندوانه کنیم.

به جای تمرکز بر میزان مصرف آب در تولید هندوانه، سیستم کشاورزی را اصلاح کنید

اما محمود نوری، کارشناس کشاورزی با این نظر کاملا مخالف است و می‌گوید: نمی شود که فقط بگوییم تولید هندوانه نیازمند آب است. ما برای تولید هر محصول دیگری نیازمند تامین آب هستیم اگر تصور می‌کنیم کشت هندوانه دیگر مقرون به صرفه نیست باید سیستم کاشت و تولید را اصلاح کنیم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان نیز با بیان اینکه نیاز آبی گندم کمتر از هندوانه نیست، می‌گوید: با توجه به اینکه گندم یک محصول استراتژیک است کسی به میزان آب مصرفی برای تولید این محصول حساسیت ندارد، ما می‌گوئیم نباید این محصول و هر محصول دیگری با گندم مقایسه شود.

به اعتقاد جواد تاراسی اگر محصول تولیدی هندوانه به قیمت واقعی به فروش برود مشکل جدی وجود ندارد.

ارائه الگوی کشت مناسب؛ برنامه مغفول مانده بخش کشاورزی

تاراسی با بیان اینکه بازار هندوانه سالیان سال است که دچار مشکلات جدی است، معتقد است تغییر الگوی کشت مناسب می‌تواند تا حدود قابل قبولی مسئله مربوط به بازار این محصول و حتی محصولات کشاورزی را سامان دهد.

این مسئول با تاکید بر اینکه ضروری است قبل از تعیین الگوی کشت مناسب بازارهای محصولات شناسایی و یا اقدامات حمایتی دولت نظیر خرید حمایتی یا تضمینی محصول مدنظر در دستور کار جدی مسئولان قرار گیرد، تصریح‌ می‌کند: به نظر می‌رسد دولت در محصولات مهم کشاورزی از جمله محصول استراتژیک گندم می‌تواند کشاورز را حمایت کند اما به توجه به محدودیت در منابع مالی بهتر است بخش خصوصی وارد بازار این بخش شود.

تاراسی با بیان اینکه در حال حاضر کشاورز به دلیل سطح معیشت پائین به ناچار قیمت محصولات تولیدی‌اش را به عوامل فروش تحویل می‌دهد، می‌گوید: عدم اطلاع درست از آمارهای کشت در استان و کشور در آشفتگی بازار محصولات کشاورزی نقش اساسی دارد. البته پیش‌بینی‌های فعلی تولید محصولات نیز تا حد قابل قبولی می‌تواند مشکل را حل کند.

این مسئول با اشاره به اجرای پروژه‌های مشارکتی برخی از ارگان‌های دولتی ذیربط نظیر جهاد کشاورزی و منابع طبیعی استان برای توسعه کشت گیاهان دارویی در عرصه‌های ملی و اراضی کشاورزی هدف، توسعه طرح را در رفع تدریجی مشکل بخش کشاورزی مؤثر می‌داند.

نبود تاجر تخصصی کشاورزی از یک سو و عدم آشنایی و توانمندی بهره‌برداران بخش کشاورزی با شیوه‌های بازاریابی محصولات تولیدی از سوی دیگر، مشکلات عدیده‌ای را برای این بخش به وجود آورده و کاهش سودآوری و تحمیل هزینه‌های سنگین برای کشاورزان که بیش از 90 تا 95 درصد آنان خرده‌پا هستند به وجود آورده است.

عدم وجود تاجر تخصصی در بخش کشاورزی

یک کارشناس کشاورزی در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه برطرف کردن مشکلات بخش کشاورزی مستلزم ارائه سازوکارهای مناسب و جدی است، نبود تاجر تخصصی کشاورزی را از عمده مشکلات این بخش در استان اعلام می‌کند و می‌گوید: با توجه به ظرفیت‌های بالای بخش کشاورزی در استان، ضروری است تا الگوی کشت محصولات از سوی برنامه‌ریزان تهیه و برای تحقق آن بخش خصوصی و کشاورزان را پای کار آورد.

محمود نوری که معتقد است اجرای الگوی کشت مناسب به عنوان یکی از ضروریات نیل به آمایش سرزمینی می‌تواند در توسعه و رونق و آبادانی مناطق تاثیرگذار باشد، تصریح می‌کند: توجه به الگوی کشت مناسب با در نظر گرفتن شریط اقلیم کشور، علاوه بر ایجاد امنیت غذایی، پایداری تولید را تضمین می‌کند، برای توفیق در اجرای این مهم نیازمند اراده و عزم ملی هستیم.

نوری با تاکید بر لزوم توسعه برند و فرآوری، بازاریابی و بکارگیری تکنولوژیهای برتر و به روز می‌افزاید: مسئولان این نکته را هم به یاد داشته باشند که ایجاد زیرساخت‌های صادرات تنها منحصر به فراهم آوردن تجهیزات سخت‌افزاری نیست و باید در کنار آن اقدامات نرم‌افزاری داشته باشند به طور مثال صدور بخشنامه‌های یک شبه بدون اطلاع قبلی به صادرکنندگان نباید توسط برنامه‌ریزان کشور انجام گیرد.

غفلت از پایانه صادرات محصولات کشاورزی استان

در شرایطی که عمده کارشناسان، صادرات را بهترین راهکار برای برون رفت از مشکل فعلی هندوانه‌کاران زنجانی اعلام می‌کنند و خود هندوانه‌کاران نیز با وجود زیان در تولید همچنان به صادرات دلخوش کرده‌اند، پروژه طرح پایانه صادراتی استان زنجان که سالهاست در استان مطرح است همچنان در بلاتکلیفی به سر می‌برد.

به گفته مدیرعامل پایانه صادرات محصولات کشاورزی استان، مجوز این پایانه در سال 89 اخذ و عملیات ساخت آن از سال 93 رسما کلید خورده است.

عبداله اسماعیلیان می‌گوید: تا به امروز 65 میلیارد تومان برای تجهیز و ساخت پایانه صادرات محصولات کشاورزی استان هزینه کرده‌ام اما حتی 6.5 میلیارد تومان سودی از این مجموعه عایدم نشده است.

اسماعیلیان که معتقد است مسئولان دولتی بیش‌ترین مشکل را برایش به وجود آورده‌اند، عنوان می‌کند: دیدگاه استان به پایانه صادراتی، دیدگاه تعریف شده قانونی نیست و هر یک از مسئولان تصورات و تعاریف متفاوتی برای این حوزه دارند.

بدون برنامه‌ریزی نمی‌توان نه هندوانه و نه هیچ محصول دیگری را صادر کرد

او با اشاره به مشکل هندوانه‌کاران زنجانی با بیان اینکه صادرات محصولات کشاورزی مستلزم برنامه‌ریزی دقیق بر پایه تخصص است، می‌گوید: هم‌اکنون در پایانه صادراتی امکانات لازم برای بسته‌بندی و صادرات کلیه محصولات کشاورزی در پایانه صادراتی وجود دارد اما هم‌اکنون فصل برداشت است و هیچ کاری برای صادرات محصول به خارج از مرزها نمی توان کرد و باید برای فروش آن‌ها بر روی بازار داخل تمرکز کنیم.

اسماعیلیان با عنوان اینکه دولت برای حل مشکلات کشاورزان باید با در نظر گرفتن محدودیت منابع آبی بر روی سطح و نوع کشت برنامه‌ریزی کند، تصریح می‌کند: عمده کشاورزان خرده پا هستند و نمی توانند وارد بازار بین‌الملی شوند در نتیجه بخش خصوصی می‌تواند برای ورود محصولات به بازارهای خارجی نقش تاثیرگذاری داشته باشد. البته تاجر تخصصی در بخش کشاورزی در استان وجود ندارد اما اتاق بازرگانی می‌تواند در این زمینه گزینه مناسبی برای جذب فعالان و علاقمندان به این حرفه باشد.

او با اشاره به صادرات حدود 2 هزار تن محصول سیب‌زمینی از پایانه صادرات محصولات کشاورزی استان تاکید می‌کند: با توجه به فسادپذیری محصولات کشاورزی الزامی برای صادرات محصولات استان از این پایانه نیست، اما اگر مسئولان برنامه‌ریز در رونق صادرات بخش کشاورزی تاکید دارند باید در گام نخست نسبت به تولید اصولی محصول به لحاظ کیفیت توجه جدی داشته باشند. به طور مثال کشورهای ترکمنستان و آذربایجان بسیاری از محصولات کشور ما را نمی پذیرند چون اصولی تولید نشده‌ و تولیدکنندگان در استفاده از کودشیمیایی زیاده‌روی کرده‌اند.

وی بیان می‌کند: صادرات محصولات کشاورزی استان به کشورهای افغانستان و پاکستان با توجه به بعد مسافت طولانی توجیه‌پذیر نیست و باید در بازار عراق تمرکز کنیم اما این بازار نیز نامطمئن است به طور مثال مسئولان این کشور یک شبه تصمیم گرفتند که محصول سیب‌زمینی ایران را وارد کشورشان نکنند.