زهره میرعیسی‌خانی - گردشگری حوزه‌ای مهم در بحث توسعه جوامع تلقی می‌شود و در این میان گردشگری مذهبی هم به عنوان پدیده‌ای مهم در این زمینه نقش‌آفرینی می‌کند.

گردشگری مذهبی در زمره قدیمی‌‌ترین و پررونق‌ترین گردشگری‌های گذشته و حال سراسر جهان قرار دارد و قدمت آن، به قدمت خود فرهنگ دینی می‌رسد و در همه ادیان و مذاهب به گونه‌ای خاص خود را مطرح کرده است.

دهه اول محرم در استان به‌خصوص در شهر زنجان حال و هوای خاصی دارد و وجود دو مرکز دینی مهم یعنی حسینیه اعظم و زینبیه اعظم، زنجان را در ماه محرم به عنوان خاستگاه عزاداری‌ها خاص و نمونه در کشور و حتی منطقه مطرح و زبانزد کرده است.

حسینیه اعظم زنجان به عنوان یک الگو در سطح جهان اسلام مطرح شده است و برای تبدیل شدن شهر زنجان به قطب گردشگری مذهبی باید زیرساخت‌های لازم فراهم شود. شهر زنجان در کنار سایر فرصت‌های گردشگری در زمینه گردشگری مذهبی نیز دارای جایگاه ویژه‌ای است ولی برای تبدیل شدن شهر زنجان به قطب گردشگری مذهبی از این رهگذر باید زیرساخت‌های لازم فراهم شود.

اولین قطار گردشگری به مناسبت محرم  به زنجان رسید

در این خصوص، یحیی رحمتی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با اشاره به اینکه مراسم معنوی  برگزار شده در استان زنجان در ایام محرم به واسطه بدیع و بی‌بدیل بودن‌شان است که موجب شده است زنجان به یک مقصد گردشگری در ایام محرم تبدیل شود، گفت: وجود حسینیه و زینبیه اعظم و تعزیه‌هایی که در ارمغانخانه و خدابنده داریم؛ همگی به عنوان جاذبه گردشگری از نقطه نظر تجربه فضاهای معنوی‌، گردشگری و معنوی مطرح هستند که شاخص‌ترین آنها حسینیه اعظم است.

وی ادامه داد: امسال اتفاقا افزایش قابل توجه توریست را در زنجان شاهد بودیم و به واسطه تغییر رویکردی که در این حوزه وجود داشت امسال برای اولین بار قطار گردشگری مذهبی را از مقصد تهران به زنجان را داشتیم که در قالب 240 مسافر که فقط به مقصد حسنیه اعظم آمده بودند و صبح تا شب در این استان حضور داشتند و شب دوباره به تهران برگشتند که این خود آغاز حرکتی در این زمینه است. علاوه بر این میزان خودروهایی که با پلاک غیربومی در استان در حال گردش هستند هم شاهدی بر افزایش توریست‌ها بود.

این مسئول خاطرنشان کرد: نکته دیگری که در این حوزه طی مراسم امسال شاهد بودیم وجود گردشگر از عراق بود که در مراسم حسنیه اعظم شرکت داشتند و از سایر کشورهای اروپایی هم ما مراجعه کنندگانی داشتیم که در این مراسم حضور داشتند.

رحمتی با اشاره به اینکه سعی داریم آن‌چه که به عنوان مراسم عزاداری اصیل در استان شناخته می‌شود و با مبانی دینی مطابقت دارد را به معرض نمایش گردشگران در بیاوریم، اظهار کرد: بیشترین گردشگران ما در این ایام برای شرکت در این نوع مراسم بود ولی قطعا در هر دینی بدعت‌هایی وجود دارد همانطور که وجود برخی از مراسم مربوط به قمه‌زنی که چندان هم وجود ندارد، آفت است و می‌تواند چهره رئوف و چهره خوبی که یک دین دارد را مخدوش کند که سعی شده است زیاد در این حوزه وارد نشویم تا استفاده‌های سوء از آن شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در خصوص میزان گردشگران خارجی که برای شرکت در این مراسم شرکت داشته باشند، خاطرنشان کرد: در واقعیت شاید نتوان آمار درستی در خصوص گردشگران خارجی شرکت کننده در این مراسم ارائه داد چرا که اکثر این گردشگران به صورت انفرادی در این مراسم شرکت داشتند و  نمی‌توان آماری برای این گروه از گردشگران استخراج کرد اما گردشگرانی که به صورت تور و یا گروهی به استان مراجعه کرده‌اند افزایش 20 درصدی داشتند که مورد توجه است و این آمار تنها در مورد تورها است هرچند مسلما آمار مرتبط به گردشگران انفرادی بیش از این میزان خواهد بود.

وی با اشاره به اینکه هنوز در نقطه مطلوبی که گردشگری مذهبی استان می‌تواند در آن قرار بگیرد، نیستیم، افزود: باید در این زمینه سرمایه‌گذاری بیشتری صورت گیرد و اگر بتوانیم پتانسیل چند مراسم مذهبی که در استان وجود دارد را به هم متصل کنیم علاوه بر اینکه می‌توانیم از این فضای خوب پیش آمده استفاده کنیم، این امر می‌تواند ماندگاری گردشگر را در استان بالا ببرد که اصطلاحا بتوانند در حوزه توسعه اقامت گردشگر و هم معرفی آیین‌ها و مراسمات و مکان‌های مذهبی استان نیز استفاده کرد.

رحمتی با اشاره به اینکه آیین‌ها و مراسم تنها بخشی از گردشگری مذهبی محسوب می‌شوند، افزود: زیارتگاه‌ها، اماکن متبرکه نظیر قیدار نبی و امامزادگان از پتانسیل‌های خوب استان هستند که می‌توان از آن استفاده برد. همچنین سلطانیه یک اثر دینی است و تمامی هنرهای حوزه دین نظیر خطاطی و نگارش های روی دیوار را نیز می‌توان در این اثر تاریخی مشاهده کرد.

تولید محصول؛ اولین گام گردشگری مذهبی

 در ادامه اویس کیانی، رییس مرکز متخصصین راهنمایان گردشگری با اشاره به اینکه گردشگری مذهبی یکی از انواع گردشگری است که در کل دنیا مرسوم است، گفت: اساسا گردشگری زمانی به بلوغ و حالت بالفعل خود می‌رسد که بتواند اشتغال‌زایی و درآمدزایی مستقل و به صورت مستقیم و غیرمستقیم داشته باشد و زمانی می‌توان به این موضوع در جامعه محلی و مقصد رسید که برای این حوزه محصول تولید شود. محصولاتی که بر اساس نیاز گردشگر از هر ملیتی‌ باشد، تا بتوان در جامعه این نیازها را برطرف کرد و باعث شب مانی و اقامت مسافر و ایجاد تجربه جدید برای او باشد.

وی ادامه داد: در زنجان این تولید محصول یا به ندرت اتفاق افتاده است و یا این قدر ضعیف به این موضوع پرداخته‌ایم که اصلا محصول گردشگری مذهبی آن چنان نداریم. زمانی یک شهر می‌تواند خود را به عنوان یک مقصد گردشگری مذهبی مطرح کند که به محصول آن بپردازد و نیازهای گردشگر را ببیند و بر اساس این نیازها زیر‌ساخت و رو ساخت این مسئله را فراهم کند. در ایام محرم به سبب توسعه رسانه‌ای فضای عزاداری زنجان این مراسم دارای برند شده است اما در حوزه بین‌المللی از این فرصت ما نتوانستیم چندان بهره ببریم گرچه راهنمایان گردشگری، تورهایی  محدودی را برای استان به صورت سالانه در نظر گرفته‌اند اما این موضوع زمانی اتفاق می‌افتد که ما بتوانیم این مسئله را در زمینه بین‌المللی‌سازی برند‌ کنیم. 

رییس انجمن صنفی راهنمایان استان با اشاره به اینکه وقتی که محصولی تولید شود آن زمان است که ما می‌توانیم بگوییم که توریست خارجی آن را می‌بیند و اگر به گردشگری مذهبی علاقه داشته باشد و بخواهد گردشگری رویدادی را تجربه کند زنجان هم می‌تواند یکی از گزینه‌های این توریست‌ها باشد، افزود: دو سه  مورد از شهرهای ایران دارند در این زمینه خوب کار می‌کنند و خیلی از نظر فرهنگی روی این موضوع  خوب کار کرده‌اند و جامعه گردشگران پذیرای این مساله به صورت سالانه بوده است.

وی با اشاره به تاثیراتی که گردشگر مذهبی می‌تواند برای جامعه مقصد داشته باشد، گفت: این اتفاق که یک سنت، آیین و رویدادی که از دل مردم برخواسته است حالا چه اسمش را بگذاریم تعزیه، چه مراسم عزاداری و چه رویدادهایی که برای شهادت امام حسین در زنجان تهیه و تدارک دیده می‌شود، چون زاییده فولکلور و دارای پیشینه‌ای بلند مدتی است و برای خود مردم است؛ خودش در واقع  باعث عزت نفس ملی، و بهبود فضای اقتصادی و یک گفتمان بین افراد می‌شود. مسافر خارجی اساسا نیتش از سفر کردن، تجربه کردن از همه جهات است. تجربه یک فضای خوب، غذای خوب و آگاهی از تاریخ و فرهنگ یک ملت است که از همین جهت است که بسیاری از توریست‌ها به ایران سفر می‌کنند و ما در کشور چنین فرصتی را در دست داریم و خود مذهب، دین و رویدادهای این چنینی می‌توانند باعث یک جاذبه خارجی می‌شود و زمانی می‌توان از این جاذبه‌های خارجی بهره برد که یک سری زیرساخت‌های فرهنگی بین دولت‌مردان و مسئولان استانی و فعالان بخش خصوصی رخ دهد و ما هنوز یک سری درگیری‌های فرهنگی و عدم هماهنگی بین دستگاه‌های دولتی و خصوصی از این جهت داریم و نمی‌توانیم چشم‌مان را بر روی این موضوع ببندیم و بگوییم که همه چیز  مناسب است و اگر مسافر بیاید ما می‌توانیم همه چیز را به نحو احسن انجام بدهیم.

کیانی خاطرنشان کرد: از همین جهت است که وقتی مسئول گردشگری مذهبی انتخاب می‌کنیم آن شخص باید بداند که  تعریف گردشگری چیست؟ اگر شخصی را می‌خواهیم که در واقع میزبانی کنیم باید بدانیم که صنعت میزبانی و صنعت گردشگری صفر تا صدش چگونه است، همه این موارد وقتی اتفاق بیفتد ما می‌توانیم بگوییم که ما در گردشگری خارجی سهیم هستیم و در گردشگری مذهبی حرکتی کردیم.

وی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان از توریست مذهبی در جهت تغییر نگرش جهانیان نسبت به  ایران و اسلام بهره برد، افزود: گردشگر خارجی هیچ زمان برای تغییر نگاه خود سفر نمی‌کند و در واقع سفر برای کسب تجربه و افزودن نگرش و دیدگاه‌های جدید است و با زبان و آیین و رویداد جدید آشنا شود و همه این‌ها مثل یک رویداد است و اگر فرض کنیم که من بروم سراغ کتابی که من را تغییر بدهد این هدف کاملی نیست چرا ذاتا یک کتابی بتواند نگرش و ذات من را تغییر بدهد اما هدف اینکه یک مسافر از مبدا به نیت تغییر نگرش حرکت کند این هدف کاملی نیست و هیچ مسافر خارجی هم دنبال این نیست اما چرا یک مسافر خارجی برای اینکه یک رویداد آیینی را ببیند و آشنا شود با تعزیه‌ای که در ادبیات نمایشی اروپا رسوخ کرده است و در ادبیات ایران حضور دارد این‌ها برای او یک تجربه خوب است و زمانی که با این تجربه‌ها آشنا می‌شود، می‌آید با کمال عشق و فضای داوطلبانه خود با مردم گفتگو می‌کند و این‌ها برای او یک کسب تجربه جدید است و وقتی این اتفاق می‌افتد گردشگری به ذات و هدف خود که انتقال فرهنگ و گفتگو و پلی بودن بین مردم است رسیده شده است و اگر نگاه صنعت گردشگری ما این باشد که ما مسافر جذب کنیم که نوع نگاهش را تغییر بدهیم این اساسا هدف کاملی نیست شاید مسافرنگاهش تغییر پیدا کند که قطعا هم همین طور است چنانچه خیلی از گردشگرانی که به ایران می‌آیند به خاطر تبلیغات منفی که در این زمینه شده است با یک ترسی وارد ایران می‌شوند اما چون عاشق شجاعت خود هستند و به دنبال فضایی هستند که خود را محک بزنند یکی از این هدفهایشان می‌تواند ایران باشد و بسیاری از این افراد درگیر فضاهای سو رسانه‌ای هستند و نمی‌توان این را چشم پوشی کرد و طبیعی است که وقتی پایشان را ایران بگذارند و مراسم‌های آیینی و سنتی را می‌بینند و مهمان نوازی‌های ایرانی‌ها را می‌بینند، متوجه می‌شوند که آن چیزی که بیرون از کشور  به نمایش گذاشته می‌شود کلا متفاوت است و این می‌شود که نگرشش نسبت به ایران عوض می‌شود و می رود و دوباره می‌آید.

وی افزود: گردشگری مذهبی یکی از انواع گردشگرهایی است مردم دنیا به ان نگاه ویژه‌ای دارند و بهتر است اسمش را بگذاریم گردشگری رویدادی چرا که گردشگری مذهبی آن را بسیار خلاصه می‌کند و موضوعاتی که در حوزه گردشگری رویدادی رخ می‌دهد ممکن است گردشگری مناسبی را جذب کنیم ولی بایستی هدف گذاری درست باشد و با سناریو و برنامه ریزی پیش برویم  و بر اساس نیاز گردشگر زیر ساخت و رو ساخت را در نظر بگیریم.