لیلا محمدی- نیمسال دوم سال 97 پس از ابلاغ دستورالعمل مربوط به حفظ و حراست از گونه گون از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، اداره کل منابع طبیعی استان در پاسخ به استعلام‌های مربوط به فعالیت‌های معدنی سخت‌گیری می‌کند به طوری که بنا بر اظهارات رئیس خانه معدن استان تاکنون بیش از 98 درصد پاسخ‌های مربوط به استعلام‌ها از سوی منابع طبیعی رد شده است. معدنکاران معترض به این بخشنامه می‌گویند منکر آسیب طبیعت در اثر فعالیت‌های معدنی نیستند اما می‌شود با حفظ اصول‌های مدنظر سازمان متبوع به رونق تولید و اشتغال کمک کرد و مانع از بیکاری کارگران و فعالان اقتصادی شد. آنان می‌گویند با پافشاری منابع طبیعی بر لزوم اجرای این بخشنامه عملا فعالیت‌های معدنی به صفر می‌رسد و رکود در بخش معدن حاکم می‌شود.

سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور که وظیفه حفظ، احیا، توسعه و بهره‌برداری از اراضی ملی و طبیعی کشور را بر عهده دارد در راستای حراست از عرصه‌ها و گونه‌های ارزشمند دستورالعمل مربوط به گونه گون را هفتم آذرماه سال 97 ابلاغ کرد. اداره کل منابع طبیعی استان نیز در راستای اجرای دستورات سازمان متبوع با حساسیت پاسخ‌ استعلام‌های مربوط به فعالیت‌های معدنی را زیر ذره‌بین قرار داد.

زنجان در کمربند متالوژنی

به گفته رئیس خانه معدن استان در حال حاضر تقریبا 114 معدن فعال در استان فعال هستند که طبق پروانه، عملیات استخراج را انجام می‌دهند. زنجان یکی از استان‌های مهم به لحاظ گستردگی و تنوع معادن بوده که در کمربند متالوژنی واقع شده است.

یکی از معدن‌کاران معترض به این بخشنامه در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به دریافت 15 درصد حقوق دولتی از معادن عنوان کرد: وقتی براساس قانون این مبالغی بابت تخریب محیطی که معادن در آن فعالیت می‌کنند از سوی دولت دریافت می‌شود دیگر این قوانین دست و پا گیر برای چیست؟

رضا با بیان اینکه هیچ‌یک از فعالان منکر خسارت فعالیت‌های معدنی بر محیط طبیعی نیستند، تاکید کرد: ما معتقدیم با بهره‌برداری اصولی از طبیعت و بکارگیری تجهیزات به روز معدنی می‌توان سطح خسارت به عرصه‌ها را کاهش داد.

تاثیر فعالیت‌های معدنی در توسعه و اشتغال

این معدنکار با اشاره به آسیب‌هایی که معادن بر زندگی افراد مناطق اطراف خود وارد می‌کنند، تصریح کرد: هر واحدی که ایجاد می‌شود به طور ناخودآگاه آلایندگی‌هایی به دنبال دارد و این بخشی از ذات معادن است و در این میان نکته مهم تلاش برای کاهش میزان آلودگی‌ها است. در بسیاری از معادن مثل هر واحد تولیدی دیگری، گرد و غبار ایجاد می‌شود که این امر باید از طریق کنترل‌های زیست‌محیطی به حداقل برسد. با این وجود نباید از رونقی که معادن در منطقه بر جای می‌گذارند، چشم‌پوشی کرد، زیرا مزایای بهره‌وری و پیشرفت معادن بیشتر از آثار منفی آن است.

به طور قطع معادن در پیشرفت منطقه‌ای که در آن واقع شده‌اند، اثرگذارند، زیرا نخستین جایی که معدن‌کاران نیروهای خود را از آن می‌گیرند، روستاهای اطراف است. علاوه بر این وجود معادن موجب ایجاد راه‌های ارتباطی برای حمل و نقل مواد استخراجی معادن و نیز جذب تدارکات و خدمات برای منطقه می‌شود که این موضوع هم به نفع روستاییان است.

استخراج از معادن به عنوان یکی از مهم‌ترین مولفه‌های رشد اقتصادی نظیر هر مولفه دیگری دارای مزایا، آسیب‌ها و مضراتی است که سنجش برتری هر یک از این مزایا و آسیب‌ها می‌تواند در میزان اثرگذاری معادن در اقتصاد منطقه خود، موثر باشد. کشف معدن مزایای زیادی از جمله ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و تربیت نیروی متخصص از بین روستاییان، ایجاد و تکمیل زیرساخت‌ها نظیر حمل‌ونقل، توسعه شبکه‌های انتفال انرژی، آب و اضافه شدن بخش مولد معدن در کنار بخش کشاورزی و دامداری به عنوان مولفه‌های اصلی اقتصاد مناطق غیرشهری را به دنبال دارد.

البته در این میان نباید معایبی نظیر صدمه به مراتع، زمین‌های کشاورزی، آلودگی منابع آب و خاک، عدم رعایت سهم ساکنان مجاور معادن که قبلا از چارچوب سنتی برخوردار بودند را فراموش کرد.

آرمین سلسانی، رئیس خانه معدن استان در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه یکی از شاخص‌های توسعه پایدار جوامع توجه به اصول زیست‌محیطی است، عنوان کرد: در مباحث توسعه پایدار به ویژه در کشور ما بخش معدن و صنایع معدنی در زمینه تولید، حرف‌های زیادی برای گفتن دارند.

ایران یک درصد جمعیت جهان و یک درصد مساحت از کل جهان را داراست، علاوه بر آن یک درصد از کل ذخائر جهان نظیر آهن، سرب و روی، منگنز، مولیبدن، طلا، مس و غیره که به نوعی می‌توان از آن به عنوان کمربند متالوژنی جهان نام برد در ایران واقع شده است.

معدن بهترین جایگزین برای نفت

رئیس خانه معدن استان با اشاره به تدوین سند چشم انداز 1404 توسط دولت تصریح کرد: بر این اساس ما باید به ظرفیت 700 میلیون تن ماده معدنی و 55 میلیون تن فولاد برسیم. در حقیقت با برآورده شدن این هدف در افق 1404 شعار همیشگی رهبری مبنی بر جایگزینی معدن با نفت امکان پذیر می‌شود. البته در حال حاضر با توجه به ظرفیت کنونی مواد معدنی با برنامه و اهداف یاد شده فاصله زیادی وجود دارد.

سلسانی با اشاره به تشدید تحریم‌های نفتی علیه ایران اظهار کرد: درآمد کشور حاصل از فروش نفت 41 میلیارد دلار است که برای حفظ شرایط اقتصادی کشور میزان وابستگی به نفت را کاهش داده و به فکر جایگزینی نفت باشیم که قطعا بخش معدن و صنایع معدنی می‌تواند بهترین گزینه باشد.

بخشنامه‌ای علیه اکتشاف و توسعه معادن

رئیس خانه معدن استان بخشنامه مسئولان ذیربط کشوری در رابطه با گونه گون و ایجاد موانع برای فعالیت‌های معدنی در زنجان را یکی از موانع پیش‌روی تحقق اهداف رهبری در کاهش وابستگی به نفت دانست و افزود: ما نباید با این تصمیمات سبب جلوگیری از توسعه کشور شویم.

‌طبق ماده یک قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخائر جنگلی کشور مصوب شده سال 71 مجلس شورای اسلامی، گونه‌های درختانی از قبیل شمشاد، زربین، سرخدار، سروخمره‌ای، سفیدپلت، حرا و چندل، ارس، فندق، زیتون‌طبیعی، بنه (‌پسته وحشی)، گون، ششم، گردو (‌جنگلی) و بادام وحشی (‌ بادامک) در سراسر کشور جزء ذخائر جنگلی محسوب و قطع آنها ممنوع‌ است.

به اعتقاد سلسانی، رئیس خانه معدن استان بخش معدن از جمله مهم‌ترین گزینه‌ها در رسیدن به توسعه پایدار است.

سلسانی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین پایه‌های اقتصاد هر کشوری منابع معدنی و ذخایر زیرزمینی آن کشور است، تاکید کرد: نقش معادن و منابع در رشد اقتصادی انکارناپذیر است و بدون تردید بهره‌برداری از معادن کشور، یک عامل کاملا مثبت و مهم در رشد و توسعه اقتصادی است.

پیشنهاد برای انتقال و جابجایی گون‌

رئیس خانه معدن استان با بیان اینکه بخشنامه قدیمی مربوط به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور پس از سال‌ها در نیمسال دوم سال 97 در کشور اجرا می‌شود، ابراز کرد: این بخشنامه به ضرر معادن مستقر در مناطقی شده که محل مناسبی برای رشد گون‌هاست. دولت می‌توانست زیرساخت‌ها و پارامترهایی را قبل از ابلاغ بخشنامه در نظر بگیرد.

وی با بیان اینکه اجرای این مصوبه در استان‌های خراسان رضوی، مشهد، کرمان و یزد مشکلی ندارد اما با توجه به مساعد بودن شرایط اقلیمی در شمالغرب و فراهم بودن زمینه رشد گون در آن مناطق تصریح کرد: هم‌اکنون هر گونه فعالیت معدنی در منطقه شمالغرب از جمله زنجان متوقف شده است.

منابع طبیعی استان 98 درصد استعلام‌ها را رد کرد

سلسانی با بیان اینکه نمی‌توان به صورت کلان تمامی استان‌ها را درگیر این بخشنامه کرد، از رد شدن بیش از98 درصد پاسخ‌های مربوط به استعلام‌های متقاضان فعال در حوزه معدن توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خبر داد.

وی با بیان اینکه این میزان استعلام رد شده از سوی اداره کل منابع طبیعی حاکی از ضعیف بودن شاخص اکتشافی در استان است، تاکید کرد: در 10 سال اخیر در استان نتوانسته‌ایم عملیات اکتشافی معادن را داشته‌ باشیم و این  یعنی، عملا کاری برای اکتشاف انجام نگرفته است. مصوبه اخیر نیز اوضاع را بدتر می‌کند.

رئیس خانه معدن استان ضمن تاکید بر لزوم پیگیری مشکلات معدنکاران در سطح ملی به دلیل اجرای مصوبه مربوط به پوشش گیاهی گون ابراز کرد: این بخشنامه توسعه معادن را زیر سئوال می‌برد و به تدریج در فعالیت معادنی که دارای پروانه بهره‌برداری هستند اختلال ایجاد می‌شود.

سلسانی اکتشاف را بزرگترین و مهم‌ترین فعالیت‌های معدن‌کاری در جهان دانست و خاطرنشان کرد: طبق آمارهای سال گذشته ایران از میانگین اکتشافی جهان بسیار عقب است و مصوبه دست و پاگیر اخیر نیز به سمتی می‌رود که روز به روز به جای پیشرفت، پسرفت کنیم.

وی خواستار اصلاح شاخص‌های درنظر گرفته شده برای مصوبه شد و گفت: اگر در این رابطه هدف‌گذاری‌ها به شکل درست انجام نشود، قطعا در برنامه ریزی‌های افق 1404 و کاهش وابستگی به نفت با جایگزینی ان با درامدهای غیرنفتی با مشکل جدی مواجه می‌شویم.

رئیس خانه معدن استان با بیان اینکه وجود پوشش گیاهی ارزشمند گون برای زنجان امتیاز و فرصت محسوب می‌شود، ادامه داد: مسئولان با عدم توجه به شاخص‌ها این بخشنامه را به تهدید تبدیل کرده‌اند.

سلسانی پیشنهاد کرد: ما می‌توانیم گون‌های موجود در مناطق نزدیک به معادن را به محل دیگری انتقال دهیم. با این کار هم مانعی برای فعالیت‌های معدنی ایجاد نکرده‌ایم و هم از انقراض و نابودی گون جلوگیری کرده‌ایم.

رئیس خانه معدن استان با تاکید بر اینکه نباید ساختارها را به بهانه حفظ محیط زیست و طبیعی زیر سؤال ببریم و از فعالیت معادن جلوگیری کنیم، اضافه کرد: معتقدیم باید همراه با ابلاغ بخشنامه، راهکارهای مربوطه را هم ارائه دهیم و روش‌ها را بهبود بخشیم نه اینکه کل صورت مسئله را پاک کنیم!

** طبق قانون گونه گون ممنوع‌القطع است

طبق قانون در مناطقی که پوشش گیاهی گون وجود دارد، مجوزی فعالیت‌های معدنی داده نمی‌شود. مسئولان منابع طبیعی با اشاره به تخریب منابع ملی طی سال‌های گذشته می‌گویند: اعتقاد سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری توسعه پایدار است و به هیچ عنوان نمی‌خواهیم مانعی در مقابل بهره‌برداری و توسعه باشیم.

گونه گون براساس ماده یک قانون حفظ و حمایت مصوب سال 71 یکی از گونه‌های ممنوع‌القطع بوده که لزوم حراست از آن صراحتا در قانون قید شده است.

پیمان فقیه، معاون حفاظت و امور اراضی اداره كل منابع طبیعی استان در گفت‌وگو با صدای زنجان رویکرد سازمان جنگل‌ها را حفاظت از این گونه‌ها اعلام کرد و گفت: در حال حاضر نیز حساسیت بالا رفته و دستورالعمل مشخصی از هفتم آذرماه سال 97 برای حفاظت و جلوگیری از قطع گون‌ صادر شده است. گون جزو گونه‌های ممنوع‌القطع است که در دستوارلعمل‌های سازمان وجود داشته اما در زمینه شناسایی مناطق ذخیره‌گاهی و روش اجرا به شیوه سخت‌گیرانه در سال‌های قبل دستورالعمل مشخصی ابلاغ نشده بود.

فقیه اداره کل منابع طبیعی استان زنجان را موظف به اجرای سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری دانست و گفت: منابع طبیعی متولی معادن نیست و شعار اصلی آن در وهله نخست حفظ، احیا، توسعه و در نهایت بهره‌برداری از منابع طبیعی است.

معاون حفاظت و امور اراضی اداره كل منابع طبیعی استان ضمن تاکید بر لزوم بهره‌برداری پایدار از منابع ملی و طبیعی به عواقب بی‌توجهی به حفظ و حراست از عرصه‌ها از جمله افزایش ریزگرد‌ها، گسترش آلودگی و غیره اشاره کرد و افزود: اگر این موارد را جدی نگیریم دیر یا زود گرفتار ریزگرد و سایر مشکلات می‌شویم.

توقف اجرای بخشنامه غیرممکن است

فقیه با بیان اینکه اداره کل منابع طبیعی طرفدار بهره‌برداری پایدار بدون تخریب منابع طبیعی است، اظهار کرد: واقعیت این است که ماهیت فعالیت‌های معدنی تخریب است اما ما می‌توانیم بدون صدمه جدی به طبیعت و به صورت اصولی میزان تخریب را کم کنیم. در مورد بخشنامه مربوط به گون و مشکلاتی که برای معدنکاران به وجود آمده باید بگویم این یک بخشنامه خوب کشوری است که سازمان جنگل‌ها آن را اعلام کرده و اداره کل منابع طبیعی نیز تا زمانی که دستورالعمل جدیدی در این مورد صادر نشده موظف به اجرای آن با هدف حفظ طبیعت برای مردم است.

این مسئول با بیان اینکه این بخشنامه به شدت با تخریب مقابله می‌کند، در پاسخ به منتقدان مصوبه مربوط به گون که معتقدند این مصوبه با رونق تولید و شعار سال 98 در تناقض است، افزود: تولید به هر قیمتی قابل قبول نیست، ما طرفدار بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی هستیم نمی‌توانیم خود را مدیون نسل آینده کنیم. طبق سیاست ابلاغی از سوی سازمان مرکزی اقدام می‌کنیم و در این رابطه نیز برنامه‌ریزان قطعا همه جوانب از جمله مباحث مربوط به تولید را سنجیده‌ و سپس این بخشنامه را ابلاغ کرده‌اند.