زهره میرعیسی‌خانی- شهر زنجان هشتم بهمن ماه جاری از سوی شورای جهانی صنایع دستی به عنوان شهر جهانی ملیله به ثبت رسید.

سابقه مليله‌کاري در زنجان از قرن سيزدهم هجري، به بعد روشن و مشخص است به طوری که «فردريک ريچارد»، مستشرق اروپايي، در سفرنامه خود مي‌نويسد: «شهر زنجان، شهر کوچکي است نقره و مليله‌کاري اين شهر پر زرق و برق است»، همچنين ساموئل گرين‌ويل بنجامين که در حدود سال (1883 م 1301 هـ.ق) به ايران سفر کرده است در مورد صنعت‌گري در زنجان اطلاعات بيشتري مي‌دهد.

مليله کاري تا قبل از دوره پهلوي، به‌عنوان هنر دستي بومي زنجان فقط در اين شهر معمول بوده، در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادي از هنرمندان اين شهر به تهران و اصفهان در ساير نقاط کشور نيز هنري مشابه مليله کاري زنجان در مناطق مذکور، رواج يافت.

 امیر ارجمند، سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان با اشاره به اینکه چهار رشته صنایع دستی قوی در شهر زنجان وجود دارد که شامل مسگری، چاقو‌سازی، ملیله و انگشترسازی است، گفت: بین این چهار رشته تنها رشته‌ای که پروسه ساختش از اول تا آخر کاملا دستی است و یکی از اصیل‌ترین رشته‌های صنایع دستی است ملیله بوده است که هیچ بحث سری‌سازی در آن رخ نداده است.

وی ادامه داد:‌ وزارت میراث فرهنگی معاونت صنایع دستی با توجه به کارهای تخصصی که در استان‌های مختلف انجام داده‌اند‌. شهر زنجان را به عنوان شهر ملی ملیله ثبت کردند و عنوان شده بود که این رشته به عنوان یکی از اصیل‌ترین رشته‌های صنایع دستی است که پروسه آن کاملا به صورت دستی صورت می‌گیرد.

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اظهار کرد: امسال متوجه شدیم که یک هیئتی از سازمان جهانی آسیا و اقیانوسیه صنایع دستی جهان زیر نظر یونسکو به ایران سفر کرده‌اند و در شیراز مستقر هستند، با وزیر میراث فرهنگی صحبت شد که این هیئت ارزیاب به استان آمده و ظرفیت و توانمندی‌های رشته ملیله را ارزیابی کنند که اگر  پاستان زنجان واقعا ظرفیتش را داریم این را به یک برند جهانی تبدیل کنیم و خوشبختانه این موضوع مورد تائید قرار گرفت و یک هیئت 29 و 30 آذر ماه در مسیر همدان دو روز مهمان ما بودند و در طی این دو روز سعی شد تا ظرفیتهای استان به ویژه ملیله را به آن‌ها نشان داده شود، ظرفیت رشته ملیله را در استان ارزیابی کنند و کارهای داوری انجام دادند که پروسه طولانی داشت و خوشبختانه منحصر به فرد بودن این رشته در استان موجب شد که 8بهمن ماه رسما به اداره میراث فرهنگی اعلام شد که شهر زنجان به عنوان شهر جهانی ملیله به ثبت رسید.

این مسئول با اشاره به اینکه مطمئنا وظیفه اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نسبت به گذشته سنگین‌تر شد، افزود:  پس از اینکه رشته ملیله ثبت جهانی شد، ‌ برنامه ریزی جهت توسعه این رشته بایستی صورت بگیرد که از ابتدای سال 99 باید در این زمینه ورود پیدا کنیم و در حوزه آموزش برنامه‌ریزی‌هایی را در حال انجام هستیم. از طرف وزارتخانه نیز دستورالعمل‌هایی داده شده است که برنامه‌های خود را برای سال 99 بایستی اعلام کنیم و حوزه آموزش ملیله را باید تقویت کنیم و خوشبختانه قبل از ورود این هیئت بازبینی ما خانه ملیله را راه‌اندازی کرده بودیم و به دست «غدا هیجاوی» افتتاح شد. ضمن اینکه خانه ملیله را گسترش خواهم داد.

ارجمند با اشاره به اینکه در زمینه بسته بندی و عرضه ملیله که متاسفانه محجور واقع شده است در حال فعالیت هستیم، اظهار کرد: در تلاش هستیم تا حوزه بسته بندی، عرضه و ارائه این اثر نفیس صنایع دستی در خور  شهر جهانی باشد  و در این راستا برنامه‌هایی را برای عرضه هر چه بهتر این محصول اجرایی خواهیم کرد.

وی گفت: حوزه دیگری که در آن زمینه حتما فعالیت خواهیم داشت این است که بر روی بازاریابی و تبلیغات این اثر کار کنیم چرا که اگر شهر زنجان، شهر جهانی ملیله می‌شود بایستی به صورت جهانی این رشته را تبلیغ کنیم و با توجه به اینکه صنایع دستی کمک به وضعیت گردشگری زنجان خواهد کرد، مطمئنا وقتی شهری نامش به عنوان شهر جهانی ثبت شود گردشگران برای دیدن و خریدن این صنایع دستی به استان خواهند آمد.

 این مسئول خاطرنشان کرد: در حوزه توسعه و ترویج برنامه‌هایی را تنها بابت رشته ملیله ساماندهی می‌کنیم که امید است برای سال 99 عملیاتی شود.

در ادامه، عبدالحمید محرر، استاد کار ملیله، با اشاره به اینکه طی بازدیدی که رییس شورای جهانی صنایع دستی در جهت تبدیل زنجان به شهر «ملی» و «جهانی» ملیله بازدیدهایی از زنجان داشتند، گفت:  این موقعیت فرصتی برای زنجان بود که ما به عنوان فعالان این حوزه از این  فرصت دفاع کردیم و  امتیازاتی که در این زمینه استان زنجان داشت را مطرح کردیم و  خوشبختانه  این موضوع نیز به تصویب رسید و زنجان به عنوان شهر جهانی ملیله تبدیل شد.

وی ادامه داد: ولی به نظر می‌رسد برای حفظ این جایگاه، زنجان نیازمند یک فعالیت بیش از پیش در این زمینه است و روی این حساب بایستی هم صنعتگران و هم  اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری برنامه ریزی اصولی در این زمینه داشته باشد. اگر این برنامه اصولی در این زمینه صورت بگیرد، در حقیقت ما دستاوردهای مهم و اصولی در این زمینه خواهیم داشت و این جایگاه موجب خواهد شد که توریست‌ها به زنجان به عنوان یک مقصد گردشگری نگاه کنند و مسابقات جهانی ملیله  در خود زنجان برگزار شود و ظرفیتی که استان در این جهت دارد که بایستی در این زمینه نیروی انسانی وارد کار شوند و ایجاد اشتغال کنند‌، همه این‌ها می‌تواند از مزایای ثبت زنجان به عنوان «شهر جهانی ملیله» باشد اما انجام این اقدامات نیازمند یک برنامه‌ریزی جدی و اصولی در این زمینه است و در صورتی که در  این زمینه برنامه ریزی دقیقی صورت نگیرد این  جایگاه  فقط یک جایگاه تشریفاتی است و هیچ مزیتی برای استان زنجان نخواهد داشت.

این استاد کار ملیله افزود: به جهت اینکه این صنعت به شیوه سنتی اداره می‌شود و مواد مصرفی که برای ساخت اجسام و زیورآلات استفاده می شود قابل تامین از سطح کشور است، مشکلی در زمنیه تامین مواد اولیه در این شرایط تحریم وجود ندارد و تحریمات اخیر آمریکا فکر نمی‌کنم در این زمینه بتواند مشکل ساز باشد.

محرر با اشاره به اینکه بایستی «کیفیت» و «تنوع» ملیله را در استان در بالاترین میزان حفظ کنیم، گفت: با «برند شدن» زنجان به عنوان شهر ملیله بایستی در حفظ کیفیت نیز کوشا باشیم چرا که وقتی فردی از یک پله  نردبان بالا برود در صورتی که پله بشکند مسافت کوتاهی که بر زمین می‌افتد چندان آسیبی به او نمی‌زند ولی وقتی این پله ها بالاتر بروند ارتفاع بیشتر است و زمانی که از پله بیفتیم بیشتر اسیب خواهیم دید و این مثال دقیقا وضعیت فعلی ما در این  فرصت و موقعیت است و ما در واقع میراث داران استادکاران گذشته ملیله در استان هستیم و بایستی این رویه همچنان ادامه یابد تا بتوانیم به عنوان برندی در سطح جهان شناخته شویم و در صورتی که کیفیت و تنوع محصولات تولید شده توسط افراد جدید وارد شده به این حرفه بیشتر شود، این موضوع می‌تواند کار گشا باشد .و از همین رو است که باید به کیفیت آموزش ملیله سازی نیز در استان توجه گردد.

وی ادامه داد: اگر با به دست آوردن این عنوانی که استان دریافت کرده است سرمست شویم و بقیه موضوعات و از جمله «برند شدن» استان در این زمینه را رها کنیم مطمئنا آسیب خواهم دید و این  موقعیت مثل حریفی است که در روبه‌روی ما در میدان ایستاده است و در صورت غفلت ما می‌تواند ما را زیر و رو بکشد .

 این استادکار ملیله با درخواست از همه فعالان این صنعت افزود: از همه فعالان این حوزه خواهشندم که در زمان فعالیت خود حتما کیفیت و کمیت و تنوع کار خود را در نظر بگیرند و زمینه را برای توسعه بهتر این صنعت در نظر بگیرن. 

محرر با بیان اینکه در زمینه آموزش این حرفه ما هنوز تعریف‌های مشخصی در زمینه آموزش این حرفه ندارم، خاطر‌نشان کرد: من به عنوان یک استاد کار در این زمینه گله‌مند هستم چرا که در این زمینه یک برنامه‌ریزی درست و تدوین شده‌ای وجود ندارد و افراد مبتدی تنها با تبلیغات کارهای ساده و پیش پا افتاده خود را در فضای مجازی به فروش می‌گذارند و لقب استاد به خود می‌دهند.

وی افزود: طرحی در این زمینه تدوین کردم که در صورت اجرایی می‌تواند به هنرجویان این رشته این امکان را بدهد تا در مورد مدرس خود یک استعلامی بگیرد و از رتبه صنعتگری آن آگاهی یابند و به نظر می‌رسد تنها افرادی باید مجاز به آموزش باشند که درجه یک صنعتگری را داشته باشند. اگر آموزش صنعتگری داده شود آموزش نیز می‌تواند به صورت اصولی و درست ادامه یابد.

این استادکار ملیله با اشاره به اینکه بهترین روش آموزش این صنعت، مدل استاد و شاگردی است، افزود: روشی که می تواند در صنعت ملیله جا بیفتد این روش است چرا که بهترین روشی است که در طی دوران مختلف وجود داشته است.

محرر افزود: وقتی از دور به صنعت ملیله نگاه کنیم به نظر می‌رسد که همه اجسام ساخته شده است  یک شکل هستند اما با دقت در این صنعت می‌توان دید که برخی از ویژگی‌ها بایستی در همه  اجسام یکی باشد یک کاسه برای اینکه کاسه باشد باید مشخصات دهانه و گودی‌اش را داشته باشد و صنعت‌گر تنها می‌تواند ابعاد و مشخصات داخلی آن را تغییر دهد. ولی  برخی از موارد نظیر زیور آلات دست صنعتکار به مراتب باز‌تر است و می‌تواند از نقوش متفاوتی در آن بهره بگیرد. ضمن اینکه مساله دیگری که در آن زمینه  وجود دارد این است که قانون کپی رایت در  ایران وجود ندارد و  افراد به راحتی از روی یک کار برجسته در کیفیت پایین‌تر کپی می‌زنند .

وی افزود: در زمینه بسته‌بندی نیز به نظر می‌رسد که این موضوع تنها دستاویزی برای کشورهای خارجی است که این هنر را با قیمت پایین‌تر دریافت کنند و آن را کم ارزش جلوه بدهند. ضمن اینکه  در کشور نیز استانداردی در این زمینه وجود ندارد و  با توجه به اینکه تنوع بسته‌بندی بسیار بالا است  و انواع مختلفی از بسته بندی نظیر مقوایی‌، چوبی، پلاستیکی و در شکل‌های مختلف می‌توان بسته‌بندی را ایجاد کرد. مساله‌ای که در زمینه بسته‌بندی وجود دارد این است که بایستی به یک نتیجه جامع  در این زمینه برسیم واستانداردی در این زمینه  به وجود بیاید و این طور نباشد که هر فردی به صورت سلیقه‌ای آن در این حوزه ورود پیدا کند .