لیلا محمدی- بررسی‌های میدانی از وضعیت بازار چهار هنر اصیل زنجان از جمله فرش دستبافت، ملیله، چاقو و مس از آن حکایت دارد که شرایط اقتصادی هنرمندان این عرصه پس از شیوع کروناویروس در استان چندان تعریفی ندارد، در حال حاضر تقریبا تمامی مغازه‌ها و کارگاه‌های تولیدی به دلیل نبود خرید و فروش و حساسیت‌های مربوط به رعایت اصول و نکات بهداشتی تعطیل شده‌اند، اما هنرمندان خانه‌نشین شده می‌گویند بیش‌تر از آن که از کرونا بترسند از بی‌پولی و نداشتن درآمد آن هم در شب عید می‌ترسند و نگران آینده شغلی‌شان هستند.

در شرایطی که بسیاری از صنوف از جمله فعالان عرصه صنایع دستی به امید شب عید و بازار پرفروش این ایام خریدهای سنگین کرده و چک داده‌ بودند، کروناویروس یا ورود غیرمنتظره به بازار، همه چیز را خراب کرد و تعطیلی بسیاری از کسب و کارها را رقم زد. هم‌اکنون کسادی بازار از یک سو و تعطیلی آن اشک کاسبان و کارگران روزمزد را در آورده و همگی آن‌ها منتظرند تا ببینند که تدبیر دولت در این شرایط چیست؟

بررسی‌های میدانی از وضعیت بازار چهار هنر اصیل زنجان از جمله فرش دستبافت، ملیله، چاقو و مس از آن حکایت دارد که شرایط اقتصادی هنرمندان این عرصه پس از شیوع کروناویروس در استان چندان تعریفی ندارد، در حال حاضر تقریبا تمامی مغازه‌ها و کارگاه‌های تولیدی به دلیل نبود خرید و فروش و حساسیت‌های مربوط به رعایت اصول و نکات بهداشتی تعطیل شده‌اند، اما هنرمندان خانه‌نشین شده می‌گویند بیش‌تر از آن که از کرونا بترسند از بی‌پولی و نداشتن درآمد آن هم در شب عید می‌ترسند و نگران آینده شغلی‌شان هستند.

سال سخت کسبه

چاقوهای زنجان به تیزی بسیار زیادشان شهره‌اند و دلیل این کیفیت بالا هم مشخص است. برای درست کردن‌شان از دسته‌های نشکن، نسوز و تیغه‌های ضد زنگ استفاده می‌شود و معروف است که آشپزخانه‌ای که در آن چاقوی زنجان باشد، یکی از کامل‌ترین‌هاست. اما گویا قرار نیست این هنر روی خوش ببیند، صنعتگران این حوزه یک روز از مصوبات مجلسی‌ها ضربه می‌خورند، یک روز از رکود و تحریم، حالا هم از کرونا!

در حال حاضر آمار دقیقی از فعالان عرصه چاقوسازی در زنجان در دسترس نیست اما بر اساس اظهارات مدیرعامل شرکت تعاونی چاقوسازان ۲ هزار و ۵۰۰ فعال دارای مجوز در عرصه ساخت و تولید چاقو شناسایی شده‌اند اما به نظر می‌رسد  تعداد فعالان این هنر به ۵ تا ۱۵ هزار نفر نیز برسد.

داود بیگدلی، مدیرعامل شرکت تعاونی چاقوسازان در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه هم اکنون اکثر واحدها و مغازه‌های فعال در عرصه چاقوسازی و فروش به دلیل شیوع کروناویروس تا اطلاعات ثانوی تعطیل هستند، می‌گوید: وقتی خرید وجود نداشته باشد، یعنی باید کرکره‌ این واحدها پائین بیاید، اگر مشتری باشد، بازار فروش هم رونق می‌یابد و چاقوسازان با درآمد حاصل از فروش اجناس خود نسبت به خرید ابزارآلات ساخت چاقو اقدام می‌کنند.

بیگدلی با عنوان اینکه جنبه احتیاطی را از روزهای ابتدایی ورود کرونا به کشور رعایت کردیم و معاملات خود را با چک متوقف کردیم، تاکید می‌کند: نگران سال 99 هستیم، سررسید عمده چک‌هایمان مربوط به فروردین تا تیرماه سال آینده است و در این ماه‌ها بازار با حجم بالایی از چک‌های برگشتی مواجه می‌شود.

وی با اشاره به مشکلات دریافت سفارش اینترنتی و ارسال بسته‌های مدنظر به مشتریان در سرتاسر کشور تصریح می‌کند: درست است که مردم به دلیل کرونا نسبت به خرید اینترنتی رغبت پیدا کرده‌اند اما با تعطیلی باربری‌ها و کند شدن سیستم حمل و نقل و ارسال و دریافت بسته‌های پستی، بازار ثبت و خرید اینترنتی هم چندان جالب نیست.

مدیرعامل شرکت تعاونی چاقوسازان زنجان با بیان اینکه مشکل فعلی یاد شده صرفا مربوط به چاقوسازان و کسبه استان نیست و تمامی کشور با آن درگیر است، می‌گوید: ما منتظر کمک‌های دولتی و تدبیر مسئولان هستیم، صنعتگران نیازمند بسته حمایتی هستند تا این یک ماه را که به ناچار دست از کار کشیده‌اند، روزگارشان را سپری کنند.

بی‌پولی بدتر از کروناست

ملیله‌کاری یکی از اصلی‌ترین صنایع دستی زنجان است و البته گران‌قیمت‌ترین آن‌ها. شمش‌های نقره ذوب می‌شوند و از قالب مخصوص می‌گذرند تا تبدیل به مفتول‌هایی یک سانتی شوند. بعد دوباره ذوب می‌شوند و از قالب می‌گذرند تا قطرشان این‌بار به یک میلی‌متر برسد. بعد آن‌قدر با سیم‌کش کشیده می‌شوند تا نازک‌تر و ظریف‌تر شوند و آماده ملیله‌کاری.

یکی از هنرمندان ملیله‌کار در گفت‌وگو با صدای زنجان می‌گوید: با تمامی ظریف‌کاری‌ها و سختی‌هایی که این هنر دارد، هنرمندان هیچگاه مورد لطف مسئولان قرار نگرفته‌اند، این بار هم که کرونا مزید بر علت شده و وضعیت بازار را در هاله‌ای از ابهام برده است.

مریم با بیان اینکه من هم معتقدم باید همه ما برای جنگ با کرونا بسیج شویم، تاکید می‌کند: مسئولانی که می‌گویند باید کلیه فعالیت‌ها تعطیل شود و رفت و آمدها به حداقل برسد، آیا به فکر معیشت مردم هم هستند؟ من و همه هنرمندان هم می‌دانیم کرونا به کسی رحم نمی‌کند اما بی‌رحم‌تر از کرونا، بی‌پولی است. پس باید برای حل مشکلات اقتصادی مردم و خانه‌نشینی آن‌ها کمر همت ببندند و برنامه‌ریزی و دلسوزی آن‌ها تنها به تعطیلی کسب و کارها و تشویق مردم به خارج نشدن از خانه معطوف نشود.

مسگری در زنجان همانند عمده صنایع دستی این استان سابقه‌ای طولانی دارد، به طوری که آن را به یک هزار سال قبل و دوره ساسانیان نسبت می‌دهند.

مسگری در زنجان و به خصوص قلم‌زنی روی مس که همان زدن نقش و نگار روی ظروف است، دستخوش تغییرات زیادی شده است و متاسفانه از رونق سال‌های گذشته چندان خبری نیست.

چک‌های برگشتی

جبار نورسینا، رئیس اتحادیه مسگران زنجان نیز با بیان اینکه 10 سال پیش با کمک 6 هنرمند، مسگری را در این شهر احیا کردم اما تا به امروز هیچ حمایتی از مسئولان نسبت به این هنر را مشاهده نکرده است، عنوان می‌کند: این روزها با شیوع کروناویروس، رفت و آمد مردم به مغازه‌ها برای خرید به صفر رسیده است. در حال حاضر اکثر واحدها تعطیل هستند و تعداد معدودی از شرکت‌های بزرگ مشغول به کارند، آن‌ها هم برای جلوگیری از بی‌کار شدن کارگران دست به تعطیلی نزده‌اند.

وی با اشاره به فعالیت حدود 2 هزار نفر در عرصه ملیله‌کاری در سطح شهرستان زنجان می‌گوید: متاسفانه برخی‌ از فرصت‌طلبان از وضعیت استفاده کرده و چک‌هایمان را پاس نمی‌کنند. مشکل چک‌های برگشتی برای صنف ما از ماه جاری (اسفندماه) آغاز و بسیاری از چک‌ها برگشت خورده است.

رئیس اتحادیه مسگران زنجان با اشاره به اینکه عمده واحدهای فعال در عرصه ملیله‌کاری اجاره‌ای هستند، از مشکلات این صنف و عدم پرداخت مبلغ بیمه حمایتی، ناتوانی در پرداخت اجاره بها و فرازونشیب‌های اقتصادی به دلیل تعطیلی کسب و کار ناشی از شیوع کروناویروس ابراز نگرانی می‌کند.

تعطیلی کارگاه‌های متمرکز فرشبافی

زنجان در قالی‌بافی هم شهره است. بافت قالی در این شهر به دوره ساسانیان  برمی‌گردد. بیدگینه، اسم و رسم‌دارترین فرش زنجان است، فرشی پر از طبیعت، با چهار لچک و ترنجی شش ضلعی و متنی پوشیده از گندم‌زار.

بیدگینه در بازار کمیاب است، اما غلط ماهی، تخته ماهی، قلتوق، خمسه، بسته میری، چارقات در بازار بسیارند. فرش افشار زنجان هم که جزو قالی‌های ریزبافت و پشمی است از پرطرفدارترین فرش‌های ایرانی به شمار می‌رود، به طوری که طرح و رنگ و دوامش شهره عام و خاص است.

در زنجان بیش از ۶۳ هزار بافنده به صورت تمام وقت و نیمه وقت قالی می‌بافند. جاجیم و گلیم هم در روستاها بافته می‌شود. اما این روزها دیگر صدای «دفه» در کارگاه‌های فرشبافی روستایی و شهری به گوش نمی‌رسد.

ناصر باباخانی، مدیرعامل اتحادیه فرش دستبافت روستایی استان می‌گوید: بیش از 60 هزار فرشباف در کارگاه‌های خانگی مشغول به کارند که این روزها به دلیل شیوع کروناویروس با استرس فعالیت می‌کنند.

باباخانی با اشاره به تاکید این اتحادیه به لزوم تعطیلی کارگاه‌های متمرکز فرشبافی به دلیل رعایت همه‌جانبه نکات بهداشتی جهت پیشگیری از ابتلا به کروناویروس تصریح می‌کند: هم‌اکنون بیش از 200 کارگاه متمرکز فرشبافی با بیش از 3 هزار بافنده در سطح استان فعالیت می‌کند. برای پیشگیری از ابتلا به کرونا به تولیدکنندگان فرش پیامک‌های مربوطه مبنی بر عدم فعالیت افراد دارای بیماری زمینه‌ای و اشخاص دارای سرماخوردگی ارسال شده است.

مدیرعامل اتحادیه فرش دستبافت روستایی استان با بیان اینکه به منظور پیشگیری از کرونا فروش مواداولیه فرش و اعزام استادکار برای دارکشی تا اطلاعات ثانوی را متوقف کرده‌ایم، اضافه می‌کند: معتقدیم، تعطیلی تنها راه در این شرایط بوده و کار کردن در این وضعیت ضررش بیش‌ از نفعش است.

باباخانی با اشاره به تنظیم نامه‌ای خطاب به مرکز ملی فرش و تاکید بر لزوم حمایت مسئولان دولتی از فرشبافان استان می‌گوید: دولت باید به منظور جلوگیری از خسارت اقتصادی به بافنده‌ها، نسبت به اعطای تسهیلات کم‌بهره اقدام نماید تا اشخاص بتوانند طی 4 ماه میزان خسارت متحمل شده را جبران کنند.

مدیرعامل اتحادیه فرش دستبافت روستایی استان ارائه فرصت سه ماهه به بدهکاران بانکی از سوی دولت به دلیل شیوع کروناویروس در کشور را ناکافی می‌داند و معتقد است باید این میزان به حداقل 6 ماه برسد.

وی با اشاره به اینکه برخی از بافنده‌ها هیچ تسهیلاتی از دولت دریافت نکرده‌اند، اضافه می‌کند: دولت باید به منظور بهره‌مندی تمامی اشخاص فعال در عرثه بافندگی، ظرفیت دریافت وام مشاغل خانگی را افزایش دهد.

مدیرعامل اتحادیه فرش دستبافت روستایی استان با بیان اینکه اکثر بافنده‌های فرش روزمزد هستند، بر لزوم قرارگیری اسامی فعالان در لیست بیمه تامین اجتماعی تاکید می‌کند و می‌گوید: اگر به موقع مسئولان به پیگیری‌های ما توجه می‌کردند، در شرایط کنونی که کل کشور با کروناویروس درگیر است، این قشر استرس کمی را تحمل می‌کرد. امیدواریم این موضوع از سوی دولت  و مسئولان مربوطه مورد توجه قرار گیرد.