پایگاه خبری صدای زنجان نیوز/ سمیه محرمی: در دل شهر زنجان، مجموعه‌ای شکل گرفته که نه‌تنها روایت‌گر تاریخ اسلام و ایران است، بلکه تلاشی جدی برای تبدیل هنر نگارگری به یک زبان زنده، معاصر و جهانی به‌شمار می‌آید. رضا اصل نجفی‌فرد، نقاش و نگارگر زنجانی، طی بیش از چهار دهه فعالیت هنری، مسیری را پیموده که حاصل آن خلق نزدیک به ۱۴۰۰ اثر در حوزه‌های تاریخ اسلام، تاریخ ایران، عاشورا، ادبیات عرفانی، فولکلور آذربایجان و فلسفه است؛ مسیری که امروز به شکل‌گیری یک موزه تخصصی و چشم‌انداز موزه متاورسی منتهی شده است.

رضا اصل‌نجفی‌فرد در شهر زنجان، در کشور ایران، متولد شد. او از دوران نوباوگی به فراگیری هنر نقاشی علاقه‌مند گردید و در همین مسیر، چندین سال از محضر استادان گرانقدر شهر زادگاه خود بهره برد. پیش از به پایان رساندن دوره هنرستان، به‌منظور آشنایی عمیق‌تر با هنرهای بومی و اصیل ایرانی، در سن هجده‌سالگی ساکن شهر هنرپرور اصفهان شد و هم‌زمان با ادامه تحصیل در هنرستان، به یادگیری انواع سبک‌های نقاشی با ابزارهای مختلف پرداخت و در نهایت با هنر نقاشی ایرانی انس و پیوندی عمیق برقرار کرد.

وی با مطالعه، تحقیق و تمرین مستمر بر آثار نقاشان برجسته ایران‌زمین و جهان، به شناخت گسترده‌ای از مکاتب مختلف هنر نقاشی سنتی ایران و جهان دست یافت و در میان این مکاتب، مکتب استاد محمود فرشچیان را برای بیان مفاهیم و اندیشه‌های خاص خود برگزید. در جریان فراگیری این مکتب، با استادان نام‌آشنای اصفهان از جمله استاد مهدی علمداری و استاد زینت‌السادات امامی آشنا شد.

از سال ۱۳۷۴ توفیق شاگردی در محضر استاد محمود فرشچیان را کسب کرد و با راهنمایی‌ها و حمایت‌های ایشان، همراه با تلاش و پشتکار فراوان خود، در هنر نقاشی ایرانی به تبحر و جایگاهی ویژه دست یافت. اکنون با بیش از چهل سال سابقه فعالیت هنری و دستیابی به بیانی تازه و رهیافتی نو، مجموعه‌ای ارزشمند از آثار نقاشی با موضوعات و مفاهیم متنوع ایرانی و جهانی در حوزه‌های تاریخ، ادبیات، عرفان، فلسفه و موضوعات برگرفته از اجتماع خلق کرده و همچنان در این مسیر به فعالیت هنری خود ادامه می‌دهد.

در سایه کار و کوشش مداوم و خلق آثار شگفت‌انگیز، آوازه هنری او در ایران و فراتر از مرزهای کشور در حال گسترش است و با برگزاری نمایشگاه‌های متعدد داخلی و خارجی، همواره مورد تحسین و تقدیر هنر دوستان و هنرشناسان قرار گرفته است. در سال ۱۴۰۴، موزه دائمی آثار ایشان در شهر زنجان، به همت اعضای هیئت‌مدیره و به‌ویژه مدیریت مؤسسه خیریه روزبه در مجموعه پردیس روزبه تأسیس شد و با حمایت مادی و معنوی محمدباقر آیت‌الهی تجهیز و افتتاح شده است.

رضا اصل‌نجفی در هنر نقاشی ایرانی، به‌ویژه در «مکتب استاد فرشچیان»، صاحب سبک ویژه و متمایزی است. وی ضمن پایبندی به اصالت مبانی سنتی این مکتب و هنر نقاشی ایرانی، با ابداع شیوه‌های نوین، توانسته است قابلیت‌ها و کارایی نقاشی ایرانی را در بیان اندیشه‌ها و انگیزه‌های هنری گسترش دهد. نقاشی‌های وی آمیزه‌ای از اصالت و نوآوری است؛ اصالت در بهره‌گیری از شاخصه‌های هنر نقاشی سنتی ایرانی همچون خطوط روان و مواج، رنگ‌های درخشان و ترکیب‌بندی‌های ظریف و مدور که ادامه‌دهنده سنت‌های کهن نقاشی ایرانی است، و نوآوری در انتخاب موضوعات بکر و تازه که آثار او را به گستره‌ای فراتر از قالب‌های مرسوم سوق می‌دهد.

وی در هر دو شیوه نقاشی با ابزارهای سنتی در مکتب مینیاتور معاصر و نیز با ابزارهای نوین همچون قلم نوری در مکتب رئالیسم جادویی، مهارت و تسلط دارد و برای آفرینش آثار هنری نفیس، همواره به خلق آثار مفهومی با بهره‌گیری از هر دو روش می‌پردازد. «موزه آثار هنری رضا اصل‌نجفی» مجموعه‌ای از آثار او در هر دو شیوه اجرایی است که به‌صورت دائمی در معرض دید عموم قرار دارد.

وی همچنین از سال‌ها پیش تألیف مجموعه‌ای نفیس در چندین جلد با موضوع آموزش تخصصی نقاشی به روشی جدید و انحصاری را آغاز کرده و همچنان در کارگاه شخصی خود در مجموعه موزه، به خلق آثار تازه و برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی برای پرورش استعدادهای جوان مشغول است. افزون بر این، کارگاه‌های آموزشی ایشان به‌صورت خصوصی در بیشتر شهرهای ایران و نیز در برخی کشورهای منطقه، به شکل حضوری و غیرحضوری (اینترنتی) برگزار می‌شود.

شایان ذکر است که معصومه حیدری همسر وی نیز همگام با استاد نجفی در مسیر آفرینش آثار هنری نفیس فعالیت داشته و بخشی از آثار ایشان در این مجموعه به نمایش درآمده است.

صدای زنجان: آقای نجفی به عنوان سئوال نخست می‌خواهیم بدانیم چه بخشی از زندگی خود را به عنوان نقطه عطف زندگی هنری خودتان می‌دانیم؟

رضا اصل نجفی: با وجود اینکه از کودکی به هنر نقاشی علاقه‌مند بودم اما سال ۱۳۷۴ نقطه عطفی در زندگی هنری بنده بود. آشنایی با استاد محمود فرشچیان، بزرگ‌ترین چهره نگارگری معاصر ایران، مسیری تازه پیش روی من گشود. این آشنایی به‌واسطه ارتباط خانوادگی و با وساطت مرحوم آیت‌الله اژه‌ای شکل گرفت. استاد پس از مشاهده توانایی‌های اجرایی، بنده را به‌عنوان شاگرد پذیرفت؛ ارتباطی که تا پایان عمر استاد ادامه داشت.

این دوره، نه‌فقط از نظر تکنیکی، بلکه از منظر جهان‌بینی هنری، نگاه من را دگرگون کرد. تسلط بر ظرافت‌های مینیاتور ایرانی، شناخت مبانی زیبایی‌شناسی، و درک عمیق‌تری از پیوند فرم و معنا، از دستاوردهای این شاگردی بود.

صدای زنجان: آیا به عنوان شاگرد کار مشترکی هم با استاد فرشچیان داشتید؟

اصل نجفی: یکی از مهم‌ترین جلوه‌های این همکاری، حضور در پروژه طراحی ضریح امام رضا(ع) بود. بنده مسئول انتقال دقیق طرح‌های استاد فرشچیان روی فلز شدم؛ کاری بسیار حساس که نیازمند وفاداری مطلق به طرح اصلی بود. پس از آن، همکاری‌ها در پروژه‌های دیگری از جمله طراحی‌های مرتبط با ضریح امام حسین(ع) ادامه یافت و این دوره، تجربه‌ای کم‌نظیر در تلفیق هنر، ایمان و مسئولیت تاریخی برای من رقم زد.

صدای زنجان: مهمترین فعالیت هنری خودتون را چه می‌‎دانید؟ در این زمینه توضیح دهید؟

اصل نجفی: شاید مهم‌ترین پروژه بنده، مجموعه عظیم «تاریخ اسلام» باشد؛ مجموعه‌ای که از ۱۸ سالگی آغاز کردم و امروز به‌عنوان یک پروژه مادام‌العمر تعریف می‌شود. این مجموعه ابتدا کاملاً شخصی بود و بر پایه مطالعات گسترده در منابع معتبر تاریخی شکل گرفت. در ادامه، یک گروه اسپانسر با تیم پژوهشی مستقل به پروژه اضافه شد که وظیفه بررسی منابع، تطبیق روایت‌ها و ارائه تحلیل تاریخی را برعهده دارد.

بر اساس این پژوهش‌ها، طراحی اولیه هر اثر را انجام می‌دهم و سپس وارد مرحله اجرای رنگی می‌شوم؛ فرآیندی زمان‌بر که هر تابلو را به اثری مستقل و پژوهش‌محور تبدیل می‌کند و تاکنون حدود ۱۴۰ تا ۱۵۰ تابلو از این مجموعه اجرا شده و این مسیر همچنان ادامه دارد.

یکی از تابلوهای شاخص این مجموعه، تابلوی «مبعث پیامبر اسلام» است؛ اثری که لحظه بعثت حضرت محمد(ص) را با زبانی نمادین و دقیق روایت می‌کند. در این اثر، جبرئیل نور الهی را بر کتابی سفید می‌ریزد؛ کتابی که نماد روح پاک پیامبر است. فرمان «اقرأ» سه‌بار تکرار می‌شود و در نهایت، پیامبر به اذن پروردگار خواندن را آغاز می‌کند؛ معجزه‌ای که به‌عنوان نقطه آغاز رسالت تصویر شده است. عبای رسالت و عمامه کرامت، نشانه‌های بصری این لحظه تاریخی‌اند.

صدای زنجان: در تابلوهای شما، تابلوی ظهر عاشورایی مشابه تابلوی استاد فرشچیان است اما متفاوت، در مورد این تابلو توضیح می‌دهید؟

اصل نجفی: بله یکی از شاخص‌ترین تابلوهای این بخش، اثری است که به‌عنوان «اصلاحیه‌ای» بر تابلوی عصر عاشورا شناخته می‌شود. بنده در این اثر تلاش کرده‌ام با رجوع دقیق‌تر به منابع تاریخی، فلسفه انتقال امامت و بازگشت اسب بی‌سوار به خیمه‌گاه را بازتعریف کند؛ نمادی از انتقال رهبری امت به امام سجاد(ع)، این تابلو صرفاً یک اثر احساسی نیست، بلکه روایتی فلسفی و تاریخی از عاشوراست.

در کنار عاشورا، مجموعه‌هایی درباره ضربت خوردن حضرت علی(ع)، شخصیت تفسیری امام علی(ع) و شفاعت حضرت فاطمه(س) در حال اجرا است. مجموعه شفاعت شامل سه تابلو درباره سه درخواست حضرت فاطمه(س) در روز محشر و تابلوی چهارم درباره ورود ایشان به بهشت و استقبال اهل بهشت است؛ مجموعه‌ای که به‌مرور تکمیل خواهد شد.

صدای زنجان: آیا در حوزه تاریخ ایران و یا تاریخ محلی هم تولیدی دارید؟

نجفی‌اصل: هم‌زمان پروژه تاریخ ایران را نیز دنبال می‌کند؛ روایتی تصویری از هویت ملی. در کنار آن، مجموعه‌ای مستقل درباره فولکلور آذربایجان شکل گرفته که محور آن داستان «سارای آذربایجان» است؛ شخصیتی واقعی که به‌عنوان نماد وفاداری به عشق شناخته می‌شود. برخلاف بسیاری از داستان‌های عاشقانه جهان که ریشه افسانه‌ای دارند، سارای آذربایجان یک شخصیت تاریخی است و همین موضوع، اهمیت این مجموعه را دوچندان می‌کند.

همچنین یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های بنده، اثر «منطق عطار» است؛ مجموعه‌ای شامل ۱۲۰۰ تابلو که با هدف معرفی این منطقه به زبان تصویری و نمادهای بین‌المللی طراحی شده است. پیش از اجرای کامل مجموعه، کاراکترسازی انجام شده و پنج تابلو برای معرفی شخصیت‌ها خلق شده که اکنون در موزه به نمایش درآمده‌اند.

در حوزه ادبیات عرفانی، مجموعه‌ای با عنوان «جادوی عشق» بر اساس اشعار مولوی شکل گرفته است. من در این مجموعه، عنصر عشق را به‌عنوان جوهره اصلی حرکت انسان معرفی می‌کنم. مولوی معتقد است دانایی بدون عشق، انسان را به حرکت و کمال نمی‌رساند. این نگاه فلسفی، در قالب نمادهایی چون اسب بالدار، رنگ‌های گرم و ترکیب‌بندی پویا در تابلوها تجسم یافته است. هر فصل از این مجموعه شامل ۱۰۰ تابلو است و تنها اجرای ۲۰ تابلوی نخست، حدود پنج سال زمان خواهد برد؛ فرآیندی که به‌صورت ورکشاپ زنده در موزه دنبال می‌شود.

صدای زنجان: در مورد تابلوی معراج اسلام به عنوان مهم‌ترین و شاخص‌ترین اثر خودتون توضیح بدید؟

اصل نجفی: تابلوی «معراج پیامبر اسلام» حاصل هشت سال مطالعه، شش ماه طراحی و دو سال اجرای رنگی است. اثر در سال ۱۳۸۷ تکمیل شد و در سال ۱۳۸۸ به‌عنوان بزرگ‌ترین تابلوی جهان اسلام معرفی شد. هم‌زمانی رونمایی آن با انتشار کاریکاتورهای توهین‌آمیز دانمارکی، باعث شد رسانه‌هایی چون مجله اکوتایم از آن به‌عنوان «تنها پاسخ عملی جهان اسلام» یاد کنند. تلویزیون‌های ملی فرانسه و چین نیز گزارش‌هایی تحلیلی درباره مبانی زیبایی‌شناسی این اثر منتشر کردند. در همان سال، حراجی کریستی دبی قیمت پایه یک میلیون دلار را برای این تابلو اعلام کرد.

هنرمند تذهیب این اثر را معصومه حیدری انجام داده و تکنیک اجرا کاملاً دستی به شیوه سنتی، با استفاده از تکنیک‌های آکریلیک به‌صورت غلیظ و خالص، بدون ترکیب با مواد دیگر، بر روی ورق MDF به ضخامت ۱۶ میلی‌متر به سبک مینیاتور معاصر و ابعاد نهایی ۱۸۰ × ۲۵۰ سانتی‌متر است.

در این اثر نقاشی ایرانی، تمامی عناصر و موجودات دارای دو ساحت وجودی‌اند: ساحت ظاهری و ساحت باطنی. وجه ظاهری عناصر در نخستین نگاه قابل درک است؛ انسان، حیوان، نبات و جماد، همگی به‌مثابه نمونه‌های طبیعی خویش نمایان شده‌اند و ویژگی‌های بیرونی و درونی خود را مطابق سرشتشان آشکار ساخته‌اند. اما با عبور از نگاه اولیه و فراتر رفتن از روایت‌پردازی ظاهری، پیوندی عمیق و نظام‌مند میان تمامی عناصر اثر آشکار می‌شود؛ پیوندی که نشان از حاکمیت قاعده‌ای واحد در شکل‌گیری کلیت اثر دارد و مخاطب را به تأملی ژرف‌تر فرا می‌خواند.

در مواجهه نخست، درک لایه‌های باطنی و حالات درونی طرح میسر نیست. نسبت عناصر در این اثر نه بر اساس روابط طبیعی، بلکه بر پایه اصول زیبایی‌شناسی هنر ایرانی سامان یافته است؛ اصولی که در گذشته با عنوان «نسبت‌های شریفه» شناخته می‌شدند و شالوده زیبایی‌شناسی در هنرهایی چون موسیقی، شعر، خوشنویسی، معماری، هنرهای صناعی و نقاشی ایرانی را تشکیل می‌دادند. هر عنصر در فاصله‌ای سنجیده و معنادار جای گرفته و این فاصله، در ارتباط با سایر اجزای اثر، معنا و جایگاه آن را مشخص می‌کند. در این ترکیب، هیچ عنصری بر دیگری غلبه ندارد و هیچ جزئی تا حدی برجسته نشده که کلیت اثر را مخدوش سازد.

تذهیب اثر با نهایت دقت و ظرافت توسط معصومه حیدری اجرا شده است. این تذهیب، برگرفته از سنت صفوی در مکتب اصفهان و با الهام از آثار و در ادای احترام به ساحت شادروان استاد میرزا آقا امامی ـ که به صفای باطن و بلندی نظر شهره بودند ـ شکل گرفته است.

این اثر که به‌عنوان بزرگ‌ترین نقاشی ایرانی با موضوع شب معراج حضرت محمد (ص) در جهان شناخته می‌شود، پس از پژوهش‌های گسترده پیرامون واقعه معراج و متون معراج‌نامه، در مرحله نخست به‌صورت طرح مقدماتی در ابعاد ۳ × ۴ متر و نمونه رنگی در اندازه ۷۰ × ۱۰۰ سانتی‌متر اجرا شد.

در نهایت، پس از بررسی‌های فنی، تثبیت ترکیب کلی، طراحی تذهیب پیرامونی و استقرار بنیان اثر بر ساختار دایره‌ای با محوریت مرکز متمرکز، این اثر طی دو سال کار مداوم در اندازه نهایی ۱۸۰ × ۲۵۰ سانتی‌متر آفرینش یافت و در سال ۱۳۸۷ به پایان رسید.

گزارش تصویری خبرگزاری آسوشیتدپرس به‌عنوان بزرگ‌ترین اثر نقاشی معراج در جهان (۱۳۸۸)، گزارش تصویری شبکه ملی فرانسه و چین به‌عنوان شاهکار نقاشی جهان اسلام (۱۳۸۸)، چاپ مقاله در مجله «اکو تایم» به‌عنوان پاسخ عملی جهان اسلام به اقدام موهن کاریکاتوریست دانمارکی در نشریه فرانسوی شارلی ابدو (۲۰۱۵)، کارشناسی اثر در حراجی کریستیز، پیشنهاد قیمت پایه در سال ۱۳۸۸ و اعلام آمادگی برای برگزاری حراج اختصاصی در نمایندگی کریستیز دبی در سال ۱۳۹۷ و غیره از جمله بازتاب‌های رسانه‌ای این اثر هنری است.

صدای زنجان: در مورد نمایشگاه و برنامه‌های آتی خودتون توضیح بفرمایید؟

اصل نجفی: ایده ایجاد موزه آثار بنده حدود ۱۰ سال پیش و با پیشنهاد خانم دکتر جمالی، بنیان‌گذار مؤسسه خیریه روزبه، شکل گرفت. قرار شد بخشی از ساختمان مرکزی این مؤسسه به موزه دائمی آثار اختصاص یابد. پس از تکمیل فاز اول ساختمان، با حمایت مالی آقای دکتر آیت‌اللهی، تجهیز تخصصی موزه انجام شد. اکنون بیش از ۶۰۰ تابلو در این مجموعه نگهداری می‌شود و نمایش آثار به‌صورت فصلی تغییر می‌کند. دو فاز دیگر نیز در برنامه است که ظرفیت نمایش آثار را چند برابر خواهد کرد.

چشم‌انداز آینده این مجموعه، تبدیل آن به نخستین موزه متاورسی ایران است؛ فضایی که آثار را به‌صورت دیجیتال و پایدار در دسترس مخاطبان جهانی قرار می‌دهد. همچنین بخشی از موزه به گالری فصلی اختصاص خواهد یافت تا آثار هنرمندان و هنرجویان جوان زنجانی به‌صورت رایگان نمایش داده شود.

مینیاتور و نگارگری اصیل‌ترین سبک نقاشی ایرانی است، اما نیازمند صبر، عشق و استمرار است. به‌گفته او، هنر چیزی نیست که زود به نتیجه برسد؛ راهی طولانی است که بدون علاقه عمیق و پشتکار، به سرانجام نمی‌رسد؛ ویژگی‌ای که امروز کمتر در نسل جدید دیده می‌شود.

انتهای پیام