نگرانی از کشت کلزا

رضا یکی از کشاورزان زنجانی است که تاکنون علاقه‌ای برای کشت کلزا نداشته است. شاید به جرات بتوان گفت که محدود بودن بازار کلزا و ترس از دپو شدن آن در انبار‌ها در صورت اقدام دیرهنگام خریدار که یا دولت است یا کارخانه‌های روغن‌کشی، دو عامل اصلی امتناع کشت و پرورش دانه روغنی کلزا است.

این کشاورز با بیان اینکه به هیچ عنوان دوست ندارد هم جُور کشت، داشت و برداشت محصول را بکشد و هم معطل دولت بماند تا نسبت به خرید کلزا اقدام کند، می‌گوید: با تمامی مشکلی که در بخش کشاورزی وجود دارد، نمی‌توانم ریسک کرده و کلزا بکارم.

در سال‌هاي اخير معرفي کلزا به نظام توليد دانه‌هاي روغني کشور به دليل خصوصيات مطلوب آن مورد توجه سياست گزاران بخش کشاورزی قرار گرفته است. یکی از اهداف اصلی برنامه، افزایش تولید دانه‌های روغنی بعد از تأمین روغن، تأمین کنجاله برای خوراک دام است.

به گفته کارشناسان نياز کمتر به آب در مقايسه با محصولات رقيب مهم‌ترين ويژگی مثبت کلزا بوده و خطر سرمازدگی مهم‌ترين مانع توسعه کشت اين محصول محسوب می‌شود.

محدودیت کشت کلزا در استان

کشت کلزا در استان زنجان به استثنای شهرستان طارم، از 15 تا 30 شهریورماه آغاز می‌شود. توصیه کشت این محصول در طارم نیز نیمه دوم مهرماه ( 25 مهرماه) تا 25 آبان‌ماه است. در استان، کشت کلزا از حدود سال 91 کلید خورده که همه ساله سطح کشت آن سیر صعودی داشته است.

نزدیک به 400 تا 500 هکتار از مزارع کلزا در اثر بارش تگرگ و سرمازدگی خسارت دیدند، اما با این وجود مسئولان جهاد کشاورزی با پیش‌بینی افزایش تولید کلزا در استان زنجان، امیدوار به توسعه اراضی کلزا و ترغیب کشاورزان برای روی آوردن به کشت این محصول هستند.

خسارت تگرگ

به گفته مسئولان جهاد کشاورزی استان، امسال بسیاری از مزارع دچار سرمازدگی شدند به طوری که در اثر بارش تگرگ 50 تا 60 هکتار از مزارع شهرستان ایجرود از بین رفت. مزارع کلزا در شهرستان‌های ابهر، سلطانیه، خدابنده در اثر بارش تگرگ خسارت دیدند و خسارت سرمازدگی در این شهرستان‌ها هم دریافت شد اما عمده خسارت‌ها در اثر بارش تگرگ بود.

به اعتقاد مدیر زراعت جهادکشاورزی استان، توسعه اراضی کلزا با هدف رسیدن به خودکفایی کشور در تولید روغن بوده که در استان زنجان گام‌های خوبی در این راستا برداشته شده است. یاداوری می‌شود در زنجان برداشت کلزا توسط کمباین معمولی انجام می‌گیرد که اگر این کار با هد ویژه کلزا صورت گیرد، میزان ریزش دانه‌ها کاهش می‌یابد.

زنجان؛ مستعد برای کشت کلزا

حسین عامری در گفت‌وگو با پایگاه خبری صدای زنجان با بیان اینکه کلزا نیاز آبی آنچنانی ندارد، می‌گوید: کشت کلزا در استان زنجان به استثنای شهرستان طارم، از 15 تا 30 شهریورماه آغاز می‌شود. توصیه کشت این محصول در طارم نیز نیمه دوم مهرماه ( 25 مهرماه) تا 25 آبان‌ماه است.

به گفته مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی، در استان، کشت کلزا از حدود سال 91 کلید خورده که همه ساله سطح کشت آن سیر صعودی داشته است.

اجرای چشم‌بسته برنامه دیکته‌شده وزارتخانه در زنجان؟

با این وجود علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی معتقد است سازمان جهاد کشاورزی استان در بحث کشت کلزا همانند مسئولان سازمان‌های جهاد کشاروزی استان‌های کشور، چشم بسته برنامه دیکته شده وزارتخانه متبوع را اجرا می‌کنند، بدون اینکه اقدام کارشناسی‌شده به لحاظ امکان یا عدم امکان کشت محصول را با در نظر گرفتن تمامی فاکتورها در دستور کار قرار دهد!

خانمحمدی با اشاره به برنامه وزیر سابق کشاورزی در ابلاغ برنامه‌های وزارتخانه به سراسر ادارات و دستگاها‌ی تابعه که به نوعی در تمرکز سازمان‌های زیرمجموعه کشور برای تهیه لیستی از آمار عملکرد تاثیرگذار بوده است، تصریح می‌کند: از این رو است که وزیر جدید جهاد کشاورزی گفته، آمار وزارتخانه را به هیچ عنوان قبول ندارم و پیگیر آمار دقیق هستم. متاسفانه در تمامی بخش‌های کشاورزی به ویژه بخش زراعت، کارشناسان به جای حضور فیزیکی در اراضی کشاورزی و مزارع، یا فروشنده انواع سم و کود شیمیایی شده‌اند و یا ترجیح می‌دهند پشت‌میزنشین شده و آمارهای غیرواقعی تهیه کنند که با واقعیت فاصله دارد!
به گفته خانمحمدی، در استان‌های سرد و معتدل، در صورتی که آب و هوا مساعد باشد، کشت کلزا از ابتدای شهریورماه آغاز می‌شود که بیش‌تر کشاورزان به دلیل کشت انواع محصولات از جمله گوجه‌فرنگی، لوبیا و سیب‌زمینی، امکان کشت کلزا را ندارند. عمده آن‌ها پس از برداشت محصولات قبلی، در مهرماه نسبت به کشت کلزا اقدام می‌کنند که به دلیل کشت دیرهنگام، کلزا به مرحله پنجه‌زنی و سبزشدن نمی‌رسد که یکی از عوامل اساسی تاثیرگذار در عدم تحقق پیش‌بینی‌های تولید محصول است.

وی اضافه می‌کند: به شخصه معتقدم اگر کشاورز در شهریورماه نیز اقدام به کشت کلزا کند به برنامه سالانه‌ای که جهاد کشاورزی اعلام می‌کند، نمی‌رسیم.

مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی عدم استقرار ماشین‌‌آلات از جمله کمباین برای برداشت سریع و اصولی محصول تصریح می‌کند: وقتی کمباین موردنیاز برای برداشت محصول در زمان مقرر با توجه به کم بودن فرصت به علت آب و هوای اقلیمی منطقه، وجود نداشته باشد، کشاورز هیچ تمایلی برای سرمایه‌گذاری در حوزه کشت و تولید محصول کلزا ندارد. تگرگ عامل اصلی کاهش تولید کلزا نیست، بلکه بهانه‌ای است 5 ساله که از سوی مسئولان مربوطه مطرح می‌شود. در تعجبم وقتی سازمان جهاد کشاروزی دارای کارشناسان فنی است چرا باید بر تولید کلزا اصرار داشته باشد؟

خانمحمدی با اشاره به فعالیت 2 کشاورز نمونه کلزاکار و تولید محصول با توناژ بالا که پس از برداشت گندم نسبت به کشت این محصول اقدام می‌کنند، می‌گوید: اکثر کشاورزان بنا به دلایلی که گفته شده فرصتی برای کشت محصول در شهریورماه ندارند زیرا سرگرم برداشت محصولات به بار نشسته هستند.

محدودیت کشت، نمی‌تواند مانع تولید کلزا باشد

حسین عامری، مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان با قبول اظهارات خانمحمدی در رابطه با محدودیت کشت در شهریورماه که از مشکلات کشاورزان در کشت دانه روغنی کلزا است، می‌گوید: با توجه به اینکه در مناطق سردسیر کشت کلزا نباید به مهرماه موکول شود. اما در زنجان این مهم با آخرین آبیاری محصولاتی که در بهار کشت شده‌اند (30 شهریورماه) همزمان می‌شود. با توجه به اینکه کشاورز در محل مزرعه، منبع آب جداگانه‌ای ندارد، نمی‌تواند در مدت زمان توصیه شده برای کشت کلزا، اقدام کند.

وی با اشاره به کشت کلزا در سطح یک هزار و 500 هکتاری تاکید می‌کند: کشت کلزا با توجه به شرایط اقلیمی استان، هیچ مشکلی ندارد تنها مشکل یاد شده، محدودیت کشت است، اما در یک هزار و 500 هکتاری که کلزا کشت شده است مشکلی به لحاظ مصادف شدن کشت کلزا با آخرین آبیاری محصولات کشت بهاره وجود نداشت.

عامری اضافه می‌کند: زنجان جزو استان‌های سردسیر کشور محسوب می‌شود، در مقایسه با بسیاری از استان‌های گرمسیر سطح کشت گسترده نیست اما کشت کلزا که از سال‌های 92-91 در سطح 120 هکتار شروع شده، تاکنون پیشرفت خوبی داشته است. به طوری که در سال 85 و 86 کلزاکار نمونه کشور از استان زنجان (شهرستان خدابنده) انتخاب شد.

رقابت‌پذیر نبودن کلزا با محصولات رقیب

به گفته عامری جهادکشاورزی برای توسعه کشت این محصولات تمام اهتمام خود را بکار برده و وضعیت استان در این زمینه نسبت به سال‌های گذشته بهتر شده است. اما واقعیت این است دانه روغنی کلزا به لحاظ قیمتی نمی‌تواند با سایر محصولات رقابت داشته باشد و قیمت خرید آن امسال حدود 4 هزار و 700 تومان است.

وی با اشاره به اینکه کلزا در مقایسه با محصولات صیفی‌‌جات و سبزیجات نمی‌تواند برای کشاورزان از لحاظ درآمدزایی منفعت داشته باشد، افزود: کشت کلزا به پایداری تولید گندم کمک می‌کند و به لحاظ رسیدن به خودکفایی گندم و کلزا تمام تلاش خود را به کار بستیم.

تاکید بر نگاه دانش‌بنیان به بخش کشاورزی

علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی در واکنش به این اظهارات با بیان اینکه بارها به کارشناسان و فعالان حوزه دانه روغنی گفته‌ایم آمار غیرواقعی ارائه نکنند و بر موفقیت زنجان در کشت و تولید کلزا تاکید نکنند، عنوان می‌کند: عوامل مانع در کشت و تولید کلزا، آب وهوا، موقعیت کشاورزان و دانش بومی، پراکندگی اراضی است که ظاهرا از دید کارشناسان ذیربط پنهان مانده است.

خانمحمدی اضافه می‌کند: تا زمانی که مسئولان استان به کشاورزی، نگاه دانش‌بنیان نداشته باشند و فقط بر گردآوری آمار متمرکز شوند، نمی‌توانیم به شیوه مدیریت سنتی انتظار پیشرفت در حوزه تولید و ارتقا سطح معیشت بهره‌برداران را داشته باشیم.

مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی با بیان اینکه تحقیقات ما در کشت کلزا در زنجان به هیچ عنوان زیرساختی نبوده است، می‌گوید: آیا افقی برای کشاورزی زنجان ترسیم شده که در صورت شکست در تولید کلزا، راهکاری ارائه دهیم؟ آیا میزان هزینه و تولید کلزا را بررسی کرده‌اند که ببینند کشاورزان که عمده آن‌ها خرده‌پا هستند، با تولید این محصول ضرر می‌کنند یا زیان؟

خانمحمدی پیشنهاد کرد تا به منظور بهبود جایگاه کشاورزی در استان، مسئولان سازمان جهاد کشاورزی بر روی کشت سفارشی متمرکز شده و نقشه راه مربوطه را تهیه کند. برای تحقق اهداف می‌توان از ظرفیت کارخانجات فعال در حوزه تولید روغن برای خرید محصول تولید شده، بهره‌مند شویم.

ادعاها را نمی‌پذیریم

حسین عامری، مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان ضمن رد هرگونه آمارسازی در رابطه با کشت و تولید محصولات زراعی و فاصله زیاد بین برآوردهای تولید با نتیجه نهایی و اجرای چشم‌بسته برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی، تصریح می‌کند: میزان تولید نهایی با 10 الی 20 درصد خطا همراه بوده که بیش‌تر آن به پوکی دانه و مشکلات ریزش به علت همزمانی زمان برداشت با بادهای شدید، برمی‌گردد. سال 98 میزان برآوردها حدود یک هزار تن بود که حدود 780 تن برداشت شد. برآورد می‌شود امسال یک هزار و 100 تا یک هزار 200 تن تولید داشته باشیم. لازم به ذکر است با توجه به اینکه خرید تضمینی کلزا تا گرم آخر توسط غله انجام می‌گیرد، در نتیجه نمی‌توان در رابطه با این دانه روغنی آمارسازی کرد.

محمود نوری، کارشناس ارشد کشاورزی فاصله بین پیش‌بینی تولید تا نتیجه نهایی را ناشی از تصمیم‌گیری‌های خطی نه به معنای جناحی و سیاسی می‌داند و معتقد است: برنامه‌ریزان با تصور اینکه دو ضرب‌در دو حتما چهار می‌شود، نسبت به پیش‌بینی تولید اقدام می‌کنند در حالی که باید عوامل درگیر و متغیرهای غیربومی نظیر شرایط اقلیمی و عوامل جهانی را هم باید در نظر بگیرند.

جای خالی معیشت کشاورزان در برنامه‌های استراتژیک

کارشناس ارشد کشاورزی با اشاره به بی‌توجهی بسیاری از کشاورزان به پیشنهاد کارشناسان جهاد کشاورزی در مورد کشت جایگزین (به طور مثال جایگزین کلزا با گوجه‌فرنگی) می‌گوید: مسئولان دولتی به کشت کلزا نگاه استراتژیک دارند اما آنچه که برای کشاورز مهم است، بازار و رسیدن به سود آنی است.

نوری محدود بودن بازار خرید کلزا، بالا بودن هزینه کشت نسبت به محصولات کشاورزی از جمله گوجه‌فرنگی را از علل اصلی تمایل کشاورزان برای کشت کلزا دانسته و معتقد است: عمده کشاورزان در چین سوم برداشت، متضرر می‌شوند، اکثرا در چین‌های قبلی با فروش محصول به بازار آزاد (مصرف تازه‌خوری) به نقطه سر به سر هزینه و درآمد حاصل از فروش محصول می‌رسد، حتی در صورت لزوم، زمینه برای صادرات محصول نیز فراهم است، اما در کلزا اینگونه نیست. بازار خرید این محصول تک‌بعدی است و مشتریان آن فقط دولت یا چند کارخانه محدود تولیدکننده روغن هستند که در صورت تاخیر در حمل آن، فاسد شدن، محصول را تهدید می‌کند.

این کارشناس، تکنولوژی آسان کاشت گوجه‌فرنگی را از دیگر دلایل تاثیرگذار در جایگزین نکردن این محصول با کلزا اعلام کرده و می‌گوید: هزینه کشت کلزا بالا بوده و تکنولوژی کشت نیز تقریبا پیچیده است اما کشاورز، کشت گوجه‌فرنگی که تکنولوژی آن پیچیده هم نیست را از پدران خود آموخته است.

نوری بر لزوم فرهنگ‌سازی برای کشت‌های جایگزین از طریق آموزش‌های ترویجی قبل از اجرای برنامه‌ها در اراضی کشاورزی تاکید می‌کند که باید از سوی مسئولان مربوطه جدی گرفته شود.

انتهای پیام