سیدمرتضی حسینی نویسنده کتاب «ساختار اجتماعی شهر تبریز؛ از دوره سلجوقیان تا عصر مشروطه، براساس نظریه شهر ماکس وبر» نویسنده‌ای زنجانی است که چرخ روزگار او را به تبریز کشانده است. او برای دوره‌ای سردبیر مجله «بایرام» در زنجان بوده و سال‌ها در عرصه مطبوعات قلم زده است. حسینی اینک نخستین کتاب خود را با عنوان «ساختار اجتماعی شهر تبریز؛ از دوره‌ی سلجوقیان تا عصر مشروطه، براساس نظریه شهر ماکس وبر»به چاپ رسیده است
پایگاه خبری صدای زنجان- سیدمرتضی
حسینی نویسنده کتاب «ساختار اجتماعی شهر تبریز؛ از دوره سلجوقیان تا عصر مشروطه،
براساس نظریه شهر ماکس وبر» نویسنده‌ای زنجانی است که چرخ روزگار او را به تبریز
کشانده است. او برای دوره‌ای سردبیر مجله «بایرام» در زنجان بوده و سال‌ها در عرصه
مطبوعات قلم زده است. حسینی اینک نخستین کتاب خود را با عنوان «ساختار اجتماعی شهر
تبریز؛ از دوره‌ی سلجوقیان تا عصر مشروطه، براساس نظریه شهر ماکس وبر»به چاپ رسیده
است.
او در یادداشتی، کتاب خود را این
گونه معرفی می‌کند:
«کتب تاریخی ما معمولاً مختص و
محدود به تواریخ روایی حکومت‌ها هستند و چکیده‌ی پر اغراقی از تحرکات نظامی- سیاسی.
اما از نظر ما تاریخ بیش و پیش از هر چیز، سرگذشت مردمانی است که سازندگان اصلی
تاریخ و حاملان اصلی بار پر زحمت تمدن‌اند و در این میان، پدید آورندگان و بر هم نهندگان
مهم‌ترین مراکز تمدن‌های بشری یعنی شهرها؛ از اولین خشت‌ها گرفته تا آسمان‌خراش‌های
غول‌آسا، پراهمیت‌ترین، قابل توجه‌ترین و قابل احترام‌ترین سازندگان تاریخ‌اند. از
شهرهای باستانی و کهنی همچون سومر و بابل و تمدن حسنلو گرفته تا شهرهای تاریخی مهمی
همچون تبریز که هم‌اینک مهم‌ترین شهر جغرافیا و منطقه‌ی فرهنگی بین سه دریاچه (دریاچه‌های
گوی‌جه گول، وان و اورومیه) است. تبریز شهریست که درباره‌‌ی تاریخ آن بسیار چیزها
نوشته‌اند اما اکثر این نوشته‌ها محدود به سرگذشت فاتحان و حداکثر طبقه‌ای محدود
است اما ما در این کتاب، خودِ خودِ تبریز را کاویده‌ایم، با دقت و وسعتی تمام. تبریزی
را جستجو کرده‌ایم که مردمان آن با رنج و زحمت و شور و شوق آن را ساخته، فراهم
آورده و به مهم‌ترین مرکز مدنیّت منطقه تبدیلش کرده‌اند.»
در خصوص چاپ این کتاب با این نویسنده زنجانی به
گفت‌وگو نشسته‌ایم که در زیر می‌توانید آن را بخوانید:
در مورد کتابتان صحبت کنید؟
موضوع این کتاب چیست و به چه می‌پردازد؟
کتاب «ساختار اجتماعی شهر تبریز؛
از دوره‌ی سلجوقیان تا عصر مشروطه، براساس نظریه شهر ماکس وبر» در واقع کتابی است
که همان طور که از نامش پیداست به ساختار اجتماعی شهر تبریز می‌پردازد و ما در این
کتاب 5 فاکتور یا مولفه را در زمینه ساختار اجتماعی شهر تبریز طی دوران سلجوقی تا
مشروطه بررسی کردیم که برج بارو، بازار، سیستم حقوقی و قضایی شهر و سیستم اداری و
همبستگی شهروندان و ساختار محله‌ای که اتحاد و افتراق محله‌ای را شامل می‌شود. این
پنج مولفه با توجه به اینکه چارچوب کتاب بر اساس نظریه «مارکس وبر» است، در این
کتاب بررسی می‌شوند چرا که مارکس وبر معتقد است برای اینکه یک سکونتگاه به یک شهر
تبدیل شود این پنج مولفه لازم و ضروری است. که من در این کتاب این موضوع را بررسی می کنم که آیا در این دوره
و مقطع تاریخی این مولفه‌ها در تبریز وجود داشته است؟
چرا این دوره تاریخی را در این
کتاب مورد بررسی قرار می‌دهید؟ دلیل خاصی برای انتخاب دوره تاریخی سلجوقی تا
مشروطه داشته‌اید؟
در این زمینه باید اذعان کنم
که گرایش من در مقطع کارشناسی ارشد تاریخ دوره اسلامی بود و هسته اصلی این کتاب هم
پایان‌نامه دوره فوق لیسانس من است با این تفاوت که کتاب به مراتب جامع‌تر و کامل‌تر
شده است و تغییراتی در آن داده‌ام.
در نوشتن این گونه کتاب‌ها که
هم جنبه تاریخی دارند و هم مباحث دیگر را تحلیل می‌کنند چه پارامترهایی را باید در
نظر گرفت؟
تاریخ نگاری‌های ما بیشتر به
محوریت حکومت می‌پردازد و به وجود آمدن و ازبین رفتن حکومت‌ها را طی دوران مختلف
تاریخی مد نظر دارد و در این خصوص می‌توان اذعان کرد که بحث حکومت‌زدگی در کتب تاریخی
ما خیلی پررنگ است و تاریخ‌دانان ما کمتر متن اجتماع را مطالعه می‌کنند و بیشتر
جامعه‌شناسان هستند که می‌آیند و وضعیت جامعه را در بازه زمانی خاصی مطالعه می‌کنند
که آن هم بیشتر معطوف به عصر حاضر است ولی این وظیفه بر عهده اهل تاریخ است که
ساختارهای جامعه‌شناسی را در دوره‌های مختلف تاریخی مورد بررسی قرار دهند که به
طور معمول هم اهل تاریخ با متدها و روش‌های جامعه‌شناسی چندان اخت و آشنایی ندارند
و تاریخ‌نگاری ما بسیار سنتی است.
بحث دیگری که در این زمینه
وجود دارد بحث ایدئولوژی است. در تاریخ‌نگاری‌های ما ایدئولوژی بسیار قالب است و
ما بیشتر تحت تاثیر ناسیونالیسم ایرانی و فارسی به تاریخ‌نگاری می‌پردازیم که این
موضوع قابل نقد است.
بحث دیگری هم که در این زمینه وجود دارد نقد
منابع است یعنی مطالبی که در منابع تاریخی ما است ممکن است خیلی قابل نقد باشد و
نقد این منابع تاریخی در محافل تاریخی ما به ویژه دانشگاه‌ها چندان مطرح نشده است
و من هم در مقدمه کتابم آورده‌ام که این کتاب را بر اساس منابع تاریخی نوشته شده
است و سنجه‌های دیگر را چندان مدنظر نداشتم و اگر بنا باشد این منابع زیر نقد
بروند و مطالبی از آنها نقد شود طبیعتا نتایج به دست آمده از این منابع هم زیر
سوال می‌رود. بحث نقد منابع موضوع بسیار جدی است که چندان به این نپرداخته‌ایم.
بررسی این‌گونه منابع برای
کسانی که به این موضوعات علاقه‌مند هستند تا چه میزان می‌تواند اهمیت داشته باشد یا
به بیان دیگر چه دلایلی برای خوانش کتاب‌هایی با
این نگاه تاریخی وجود دارد؟
اگر ما بخواهیم نسبت به جامعه
خود اطلاعاتی داشته باشیم باید تاریخ جامعه خود را بدانیم. ضمن اینکه به نظر من
تاریخی که تاریخ واقعی یک جامعه باشد؛ می‌تواند در تحلیل وضعیت امروز و برنامه‌ریزی
برای آینده به ما کمک کند. اگر تاریخ واقعا تاریخ باشد به ما کمک می‌کند که ما از
چرایی‌های امروز آگاهی پیدا کنیم و برای آینده هم برنامه داشته باشیم. در بحث این
کتاب هم با توجه به اینکه تبریز در این منطقه مرکز مدنیت و تحولات است و یک مرکزیت
ویژه‌ای دارد، بایستی به تاریخ آن توجه شود. شاید بیان این موضوع هم خالی از لطف
نباشد که تاکنون تاریخ‌نگاری‌هایی که صورت گرفته است همه تاریخ‌نگاری‌های سنتی
هستند و تنها یک کتاب متفاوت با عنوان «تاریخ تبریز در قرون میانه» نوشته شده است
که نویسنده این کتاب «سید آقا عون اللهی» است که این کتاب در باکو و به زبان ترکی
نوشته شده است و بعدها به فارسی ترجمه شده است و نشر امیرکبیر آن را به چاپ رسانده
است که یک نگاه متفاوت و جامعه‌شناختی به جامعه تبریز دارد.
کتاب شما توسط چه انتشارات و
در چه تیراژی به چاپ رسیده است؟ و آیا در زمینه نشر این کتاب مشکلی داشته‌اید؟
این کتاب توسط نشر «اختر» که
از پرسابقه‌ترین انتشارات شهر تبریز است به چاپ رسیده است و در بحث تیراژ کتاب باید اذعان داشت که با توجه
به اینکه بازار کتاب دچار رکود است، به این نتیجه رسیدیم که کتاب را به پیش فروش
بگذاریم و آن تعدادی که در پیش فروش فروخته می‌شود این کتاب را به این تعداد به
چاپ برسانیم چراکه وضعیت نشر و فروش کتاب بسیار آشفته است و ممکن است که کتاب در
انتشار با حداقل تیراژ 500 کتاب نیز به فروش نرسد و نویسنده و نشر از نظر مالی
متضرر شوند.
در زمینه بخش دوم سوالتان نیز
که آیا مشکلی در زمینه نشر کتاب داشته‌ام یا خیر؟ باید اذعان کنم که خوشبختانه با
ناشر حرفه‌ای و کاربلدی وارد کار شدم و از این بابت می‌توان گفت که مشکلی در این
زمینه نداشته‌ام. ضمن اینکه تمام هزینه‌های چاپ کتاب را خودم پرداخت خواهم کرد و
حق و حقوق مالی و معنوی کتاب نیز با خودم است چرا که در حال حاضر ناشران چنین ریسکی
را نمی‌کنند که بیایند و روی کتابی سرمایه‌گذاری کنند و من ناشرین را در این خصوص سرزنش نمی‌کنم چرا که در این وضعیت آشفته،
ناشر با چه حسابی باید بیاید کتابی را در تیراژ بالا به چاپ رساند؟
این کتاب چندمین کتاب شما است؟
و اگر امکانش باشد در خصوص پیشینه نویسندگی خود صحبت کنید؟
من مقالات زیادی را در نشریات
به چاپ رسانده‌ام و در زمان دانشجویی خود مدیر مسئول نشریه دانشجویی بودم و یک سال
هم سردبیر مجله «بایرام» در زنجان بودم و در نشریات و سایت‌های اینترنتی مطالب زیادی
از من به چاپ رسیده است اما این کتاب اولین کتاب بنده است. هرچند ترجمه‌هایی نیز
از زبان ترکی استانبولی دارم که هنوز منتشر نشده است .
حرف آخر؟
باید اذعان داشت که وضعیت کتاب
در جامعه ما نگران‌کننده است اما این موضوع باعث نخواهد شد که ما به عنوان نویسنده
دست از کار بکشیم. این کتاب نیز در پیش‌فروشی که برای آن در نظر گرفته شده است تاکنون
بنا به اذعان دوستانی که در حوزه نشر کتاب فعالیت دارند، پیش فروش بی‌نظیری داشته
است هرچند به شخصه معتقدم که پیش فروش صد جلد کتاب چندان مناسب و در خور جامعه ما
نیست و من واقعا از این وضعیت متاسف هستم و معتقدم که ناامیدکننده است که وضعیت
کتاب در کشور و جامعه ما به این شکل باشد. ضمن اینکه اگر نیم نگاهی به ترکیه داشته
باشیم می‌توانیم ببینیم که در ایام شیوع کرونا استقبال از کتاب و کتابخوانی به قدری
بالا بود که شرکت‌های توزیع‌کننده کتاب، ایمیل‌های انبوهی برای مخاطبین خود
فرستادند که حاکی از این موضوع بود که با توجه به درخواست بالای کتاب، کتاب شما با
تاخیر به دست شما خواهد رسید اما متاسفانه در جامعه ما وضعیت کتاب ناامیدکننده
است./ روزنامه صدای زنجان/ 940
انتهای پیام