پایگاه خبری صدای زنجان- یکی از نگرانی‌های مهم امروز بشر آلودگی خاک‌های کشاورزی با انواع آلاینده‌های شیمیایی، مخصوصاً فلزات سنگین است که از جمله چالش‌های مهم توسعه کشاورزی و در نتیجه توسعه روستایی به شمار می‌رود.

صاحب‌نظران، کارشناسان و فعالان محیط زیست معتقدند که تغییر کاربری غیرمجاز، استقرار تعدادی از واحدهای تولیدی و صنعتی در مناطق غیرکارشناسی‌شده و توسعه شهرنشینی می‌تواند از عوامل تاثیرگذار در تخریب تدریجی محیط زیست از جمله خاک و بروز خطرات طبیعی و در نهایت انسانی باشد.

نقش صنعت در آلودگی و فرسایش خاک

رضا رمضانی از فعالان محیط زیست معتقد است عدم آشنایی مسئولان و برنامه‌ریزان استان با مفهوم توسعه سبب تخریب زیربنای توسعه شده است، وقتی زیربنای توسعه خراب شود نه تنها سرپناهی وجود نخواهد داشت بلکه روی سر ساکنانش هم آوار خواهد شد. این اتفاق در کشور و استان زنجان رخ داده است، نمونه ان آلودگی‌های خاک بوده که ناشی از عدم درک مفهوم توسعه است.

این فعال محیط زیست می‌گوید: بیش از 90 درصد واحدهای صنعتی زنجان با زیرساخت‌های طبیعی اعم از آب، خاک و هوا تناسبی ندارد. عامل بخشی از آلودگی خاک و فرسایش آن که سبب بهم خوردن تعادل طبیعت شده به فعالیت صنایع، استخراج غیراستاندارد فلزات برمی‌گردد.

کمتر از 3 درصد خاک استان زنجان مرغوب است

خاک طی مدت زمان طولانی و تحت تأثیر عوامل و شرایط خاصی بوجود می‌آید. کنش و واکنش‌های طبیعی براي تشکيل خاک بسيار به کندی صورت می‌گيرد و بطور متوسط ۷۰۰ سال زمان لازم است تا طی مراحل مختلف يک سانتيمتر خاک زراعی و يا خاکی كه توانايی پرورش گياهان را داشته باشد به وجود آيد.

جواد تاراسی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان که معتقد است آب و خاک دو منبع پایه تولید در دنیا بوده و از اهمیت بسیاری زیادی برخوردار است، می‌گوید: در استان زنجان کمتر از 3 درصد خاک درجه یک مرغوب وجود دارد به نظرم خاک بیش‌تر از آب مورد هجوم واقع شده است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی معتقد است: برخی از واحدهای صنعتی استان در آلودگی خاک نقش به‌سزایی داشته و تهدیدی را برای آینده استان ایجاد کرده، زیرا علاوه بر اشغال فضا سبب آلودگی نیز شده‌اند.

لزوم قرق مناطق آلوده نزدیک به صنایع استان زنجان

محمد بابااکبری‌ساری، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان نیز با اشاره به نتایج تحقیقات صورت گرفته از وضعیت آب، خاک و هوای اراضی و مناطق نزدیک به کارخانجات و صنایع استان زنجان می‌گوید: باید بپذیریم که منابع طبیعی از جمله خاک ما به علت فعالیت‌های معدن‌کاوی و فرآوری موادی هم چون سرب و روی و سایر فعالیت‌های صنایع دچار آلودگی شده است، این مهم در نتایج بررسی‌ها کاملا مشهود است.

بابااکبری با تاکید بر لزوم خرید اراضی کشاورزی نزدیک به صنایع آلاینده نظیر شهرک تخصصی روی، پرهام‌روی، معدن انگوران و غیره از سوی صاحبان صنایع آلاینده عنوان می‌کند: برای جلوگیری از گسترش آلودگی و مشکلاتی که در حوزه سلامت انسانی و زیستی ایجاد خواهد شد، باید مناطق هدف و آلوده قرق شوند! الان حجم بالایی از باطله‌ها را در معدن انگوران داریم، هر چند عیار عناصر پائین است اما می‌تواند با آب یا گردوغبار وارد محیط زیست شده و آن را با چالش مواجه کند.

بابااکبری اضافه می‌کند: البته ناگفته نماند در یکی از مطالعات انجام گرفته در رابطه با وضعیت محصولات کشت شده در مناطق نزدیک به شهرک تخصصی روی نظیر روستاهای «دیزج‌آباد» و «زنگل‌آباد»، سبزیجات کشت شده آلودگی جزئی داشتند اما میزان عناصر موجود در این محصولات در حد مجاز (بر اساس استاندارد جهانی) بودند که مشکلی برای مصرف انسانی نداشته و ندارند اما به نظرم باید برای رفع نگرانی جامعه تحقیقات جامه‌ای در تمامی زمینه‌ها صورت گیرد.

استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی و سموم کشاورزی

رضا رمضانی، فعال محیط زیست هم با بیان اینکه قرار نیست در رابطه با تشریح عوامل تاثیرگذار در آلودگی منابع طبیعی اعم از آب، خاک و هوا فرافکنی کنیم، به نقش استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی در تشدید آلودگی‌ها اشاره کرده و می‌گوید: استفاده از کودهای شیمیایی و سموم کشاورزی غیراستاندارد از یک سو و الگوی مصرف غیراستاندارد از سوی دیگر سبب شده تا آلودگی خاک رقم بخورد.

رمضانی اضافه می‌کند: استفاده بیش از حد از سموم و کودهای شیمیایی در اراضی کشاورزی به خودی خود برای منابع طبیعی مضر است حالا اگر دو مورد قبلی یاد شده را به این مهم اضافه کنیم، متوجه اثرات مخرب آن می‌شویم.

به جز برخی نقاط، مصرف کود شیمیایی در استان زنجان بیش از حد مجاز نیست

جواد تاراسی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان هم در واکنش به این اظهارات با بیان اینکه هر تولیدی اثرات جانبی خود را دارد، می‌گوید: البته تاکید می‌کنیم به شخم مراتع حساس هستیم و از تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی و استفاده نامرغوب از اراضی کشاورزی را به هیچ عنوان تائید نمی‌کنیم. ما اعتقادی به افزایش سطح تولید نداریم و چندین دهه است که تلاش شده تا کشاورزی به سمت کارها و اقدامات بهره‌ورانه برود. حتی بیش از 2 دهه است که از آبهای زیرزمینی برای توسعه زراعت و باغات استان هیچ گونه تخصیصی نداشته‌ایم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با اشاره به آمار فائو در رابطه با میزان مصرف انواع کود و سموم مصرفی جهان، ایران و استان زنجان می‌گوید: مصرف سالانه کود در استان زنجان حدود 45 هزار تن است که در مقایسه با کشور مطلوب است. البته بر اساس استاندارد تعریف شده برای مصرف کود از سوی مرکز تحقیقات آب و خاک کشور، مصرف کودشیمیایی در بخش کشاورزی استان زنجان قابل قبول بوده است اما در برخی از نقاط لکه‌هایی مربوط به عدم رعایت استانداردهای تعریف شده وجود دارد.

در برخی نقاط مصرف کود و سموم بیش از حد نیاز و در برخی نقاط کمتر از حد نیاز است!

محمد بابااکبری‌ساری، استاد گروه خاک‌شناسی دانشگاه زنجان نیز در با بیان اینکه عمده کودهای مورد استفاده کشاورزان در ایران که از مناطق خشک به شمار رفته و درصد مواد آلی و نیتروژن نیز پائین است، از نوع اوره است، می‌گوید: نیاز به کود اوره مربوط به تمام کشور است نه زنجان! اما به شخصه معتقدم در برخی از نقاط استان بیش از حد نیاز کود مصرف می‌شود و در برخی نقاط به اندازه کافی کودی برای استفاده در اراضی وجود ندارد، ما در نحوه استفاده از کود در استان زنجان دچار مشکل هستیم که برنامه‌ریزی لازم از سوی مسئولان مربوطه را می‌طلبد.

استفاده بیش از حد سموم کشاورزی و کود شیمیایی در اراضی اجاره‌ای

به گفته جواد تاراسی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان بیشتر این لکه‌ها مربوط به برخی نقاط شهرستان‌های خدابنده و طارم است که اکثریت اراضی کشاورزی در اختیار مستاجران بومی و غیربومی است.

برخی از محصولات سیب‌زمینی شهرستان خدابنده و بخشی از محصولات سیب‌زمینی و کرفس در شهرستان طارم که توسط افراد غیربومی و بومی در اراضی اجاره‌ای پرورش یافته‌اند دارای کود شیمیایی بیش از حد مجاز هستند.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه در برخی مواقع شاهد استفاده سموم در پرورش سیر طارم هستیم، اضافه می‌کند: البته با توجه به اهمیت استفاده از سموم و انواع کودها در پرورش محصولات در مبادی صادراتی، کشاورزان تمامی تمرکزشان بر پرورش محصول سیر با کمترین میزان سم هستند. در حال حاضر زیتون پرورشی زنجان از نظر کود و سم پاک است. سیرکاران طارمی نیز در پرورش و تولید این محصول میزان سم موردنظر را به صورت کنترل‌شده استفاده می‌کنند.

بابااکبری‌ساری می‌گوید: در بخشی از اراضی کشاورزی قیدار (مرکز شهرستان خدابنده) متعلق به اشخاص بومی تحقیقات لازم با هدف سنجش آلودگی ناشی از استفاده از کودها و سموم کشاورزی صورت گرفته که خوشبختانه در محصول سیب‌زمینی این اراضی خبری از نیترات و سایر عناصر سنگین و در کل آلودگی خاک نبود.

وی با تائید اظهارات رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان مبنی بر رعایت الگوی مصرف کودشیمیایی و سموم کشاورزی از سوی کشاورزان خدابنده‌ای که صاحبان اصلی اراضی هستند، عنوان می‌کند: مطالعاتی که ما انجام دادیم مربوط به اراضی بومیان منطقه و نه اراضی متعلق به کشاورزان غیربومی که عموما ساکن همدان و استان‌های اطراف هستند، می‌باشد.

مبارزه غیراصولی با ملخ؟

جهاد کشاورزی استان زنجان از چند روز قبل عملیات کانون‌یابی و کانون کوبی ملخ مراکشی به عنوان یکی از ملخ های مهاجم و آفتهای زیانبار مزارع در استان زنجان را آغاز کرده است که با نگرانی فعالان محیط زیست استان همراه بوده است.

رضا رمضانی، از فعالان محیط زیست که نگران به چالش کشیدن شدن منابع طبیعی و محیط زیست شهرستان طارم است، عنوان می‌کند: استفاده از کودشیمیایی و انواع سموم در پایداری کمی و کیفی خاک مؤثر است، وقتی خارج از اصول از سموم برای مقابله با ملخ استفاده می‌کنیم قطعا بر موجودات زنده دیگر تاثیر منفی دارد.

اما رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان بحث کنترل ملخ که یکی از آفات مهم و تهاجمی محسوب می‌شود را از اولویت‌های جهاد کشاورزی اعلام کرده و می‌گوید: به منظور کاهش جمعیت ملخ و جلوگیری از رسیدن میزان خسارت به آستانه زیان اقتصادی و همچنین حفظ محیط‌زیست و طبیعی، بحث کانون‌یابی را در سرتاسر استان در دستور کار قرار داده و 50 هزار هکتار از نقاط هدف واقع در صعب‌العبورترین مناطق طارم را اجرایی کردیم.

تاراسی با بیان اینکه هر چقدر کانون‌یابی بیشتر باشد از میزان پراکندگی آفت کاسته می‌شود، در پاسخ به برخی نگرانی در رابطه با استفاده بیش از حد از سموم کشاورزی برای مبارزه با ملخ تصریح می‌کند: برای جلوگیری از آسیب به محیط زیست و عدم ماندگاری این مواد در طبیعت و حفظ فعالیتهای کشاورزی نظیر صنعت زنبورداری، از سموم سطحی و نه نفوذی که پایداری ندارند، استفاده می‌کنیم.

از سرنوشت سموم استفاده شده اطلاعات دقیقی در دست نیست!

اما محمد بابااکبری‌ساری، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان با اشاره به مصرف بالای کود و سم در شهرستان طارم تصریح می‌کند: اگر مصرف کود نیتروژنه و اوره بی‌رویه باشد موجب آلودگی آبهای زیرزمینی می‌شود. از سرنوشت سموم استفاده شده در اراضی و تاثیر آنها در بروز بیماری‌ها اطلاعات دقیقی در دست نیست.

این عضو هیئت علمی دانشگاه می‌گوید: ما (اساتید گروه کشاورزی و محققان دانشگاه زنجان) اطلاعات پراکنده خوبی به لحاظ آلودگی خاک، عدم رعایت استفاده از سموم، آفت‌کش‌ها و کودهای شمیایی داریم که با همکاری کارشناسان مرکز تحقیقات کشاورزی و سازمان جهاد کشاورزی تهیه شده است اما تنها نقطه‌ضعفی که وجود دارد این است که مرکز یا کمیته‌ای که دارای قدرت اجرایی باشد، نیست که این تحقیقات را جمع‌آوری کرده و به نتیجه قطعی و علمی برساند.

عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان اضافه می‌کند: 90 درصد مطالعات صورت گرفته در این رابطه در دو بخش کشاورزی و صنعت از سوی اساتید دانشگاهی، کارشناسان مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی و سازمان جهاد کشاورزی صورت گرفته است اما این تحقیقات پراکنده است و باید ارگان بالادستی نظیر استانداری مسئولیت جمع‌بندی این تحقیقات را برعهده بگیرد.

این محقق پیشنهاد می‌کند: برای تکمیل مطالعات چندین تحقیقات در قالب کمیته‌ای متشکل از ارگان‌های ذیربط نظیر علوم پزشکی، مرکز تحقیقات کشاورزی، اساتید دانشگاه زنجان، نماینده کارخانجات و غیره که زیرنظر استانداری باید تشکیل شود، انجام شود. 

انتهای پیام/

خبرنگار: لیلا محمدی