پایگاه خبری صدای زنجان- استاد «آزادعلی محمدی» در زنجان در مورد سابقه چاروق‌دوزی می‌گوید: چاروق‌دوزی از قدیم متداول بود و کشاورزان خودشان آن را از چرم خام درست می‌کردند ولی بعدها چرم پخته به کار گرفته شد و شاید کمتر از 100 سال است که تولید چاروق به صورت امروزی صورت می‌گیرد.

قبل از همه در زنجان استادکاری بود به‌نام جعفر که در این زمینه کار می‌کرد. بعد از او شخصی بنام رضا این کار را دنبال کرد. سپس استاد اصغر خطیبی این صنعت دستی را متحول و چاروق‌های امروزی را در هفت مدل ابداع و معرفی کرد. (در حال حاضر حداکثر دو یا سه مدل از مدل‌های معرفی شده وی به بازار عرضه می‌شود) او خود می‌گفت برای نخستین بار قالب‌های این پای‌افزارها را از گل (مخلوط خاک و آب) درست کرده و برای تهیهٔ قالب‌های چوبی در اختیار قالب سازان گذاشته‌است. همچنین در تهیه نخ‌های تابیدهٔ ابریشمی که در تهیهٔ رویهٔ چاروق‌ها از آن استفاده می‌شود، رشته‌های سیم گلابتون را برای اولین بار به کار برده بود.

کارگاه چاروق‌دوزی استاد خطیبی برای مدتی طولانی تنها کارگاه عرضه‌کننده چاروق‌های روفرشی در زنجان بود و ۷–۶ نفر شاگردان استاد با وی همکاری می‌کردند. اگر چه کارگاه چاروق دوزی که استاد خطیبی بنا گذاشته بود در حوالی سال‌های ۵۴–۱۳۵۳ خورشیدی به دلیل بیماری استاد تعطیل شد، لیکن شاگردان باذوق استاد عرضهٔ این هنر را ادامه دادند. قدیمی‌ترین شاگرد استاد خطیبی، آقای آزادعلی محمدی بود که این حرفه و رموز آن را بسیار خوب فرا گرفت و خود به‌طور مستقل کارگاهی دایر کرد. در حال حاضر وی استادی شایسته در این صنعت است.

نزدیک 5 سال شاگردی استاد خطیبی را کردم

«مردعلی حیدری»، استادکار چاروق دوز زنجانی یکی دیگر از شاگردان استاد خطیبی است. او به صدای زنجان می‌گوید: نزدیک 5 سال شاگردی استاد خطیبی را کردم.

 از آثار شاخص مرد علی حیدری می‌توان به دوخت چاروق پرده‌بند یک متری در سال 1381 و دوخت چاروق یک متر و 60 سانتی متریِ تمام چرم، درسال 1385 است که بر روی قسمت‌های مختلف این چاروق تصویر بناهای تاریخی زنجان (گنبد سلطانیه، بنای رختشویخانه و پل میربهاءالدین) به‌وسیله نخ گلابتون گلدوزی شده است.

حیدری متولد سال 1335 در روستای سلمان‌لو از توابع زنجان است که در سال 1340 همراه خانواده راهی زنجان می‌شود و در سن 7 سالگی پدر خود را از دست می‌دهد و از همان سنین به عنوان نان‌آور خانواده وارد بازار کار می‌شود.

او در ابتدا در کارگاه کفاشی «محمد گرانمایه» شاگردی کرده و کارش را در کارگاه وی با صاف کردن میخ‌های کهنه و خمیده، مومکاری نخ کفاشی و پادویی کارگاه، شروع می‌کند. به تدریج اصول اولیه دوخت و تعمیر کفش را می‌آموزد و سپس دوخت نوعی کفش که دارای دو بند در رویه آن است و از چرم گاو تهیه می‌شود را به طور کامل فرا می‌گیرد.

استاد دیگر او در کفش‌دوزی آقای «صادق کفشچی» بود که 4 سال نزد ایشان شاگردی نمود و تمام فنون کفاشی را از او آموخت.

به گفته او به دلیل رونقی که کار کفاشی داشت که علت آن وجود چرم‌های مرغوب و دوزنده‌های ماهر در زنجان بوده است، درصدد راه اندازی کارگاه کفاشی برآمدم، ولی به‌دلیل علاقه‌ام به چاروق‌های دست‌دوز، 5 سال (از سال 1351 تا 1356) نزد مرحوم خطیبی شاگردی کردم تا دوخت چاروق را به طور کامل یاد گرفتم.

وی ادامه می‌دهد: سال 1356 با راه‌اندازی کارگاه، از لحاظ کاری مستقل شدم. در سال 1368 بنا به دعوت سازمان صنایع دستی وقت در نخستین نمایشگاه صنایع دستی کشور که به مناسبت تشکیل چهاردهمین اجلاس آسیایی شورای جهانی صنایع دستی که محل برگزاری آن استان اصفهان بود، از طرف ریاست سازمان استان دعوت به شرکت شدم. و از همان سال تاکنون در کنار فعالیت آموزشی که در محل بنای رختشویخانه دارم، در نمایشگاه‌های متعدد استانی، منطقه‌ای و کشوری نیز، حضور مستمری داشتم.

تعطیلی کلاس‌های آموزشی چاروق‌دوزی

این هنرمند چاروق‌دوز با اشاره به اینکه با شیوع کرونا کلاس‌های آموزشی من در رختشویخانه تعطیل شده است، اظهار می‌کند: در این مدت؛ فروش من از حوزه صنایع دستی بسیار کاهش یافته است و با وجود اینکه چاروق توسط هنرمندان و فعالان این رشته دوخته می‌شود اما کارها فروش چندانی ندارد و روی دست تولیدکنندگان باقی می‌ماند.

حیدری مدعی است که پیش از کرونا حدود 400 نفر کار آموز داشته است ولی اکنون با توجه به مشکلاتی که کرونا مسبب آن بوده است این تعداد به 20 نفر رسیده است. همچنین این نفرات به دلیل محدودبودن فروش عملا چندان درآمدی ندارند.

او با اشاره به اینکه من خود کارمند اداره میراث فرهنگی هستم، ادامه می‌دهد: برخی از هنرمندان این عرصه اقدام به فروش اینترنتی تولیدات خود کرده‌اند، اما چنان که باید و شاید نتوانسته‌اند درآمد داشته باشند.

در گذشته چاروق بیشتر جنبه تزیینی داشت

 به گفته این هنرمند، در گذشته چاروق بیشتر جنبه تزیینی داشت و یا در مجالس و عروسی‌ها به صورت روی فرشی مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما اکنون با خلاقیت و نوآوری هنرمندان این حوزه با استفاده از کفه کفش از چاروق به عنوان کفش می‌توان استفاده کرد.

این استادکار با اشاره به اینکه امروزی کردن چاروق یکی از دغدغه‌های فعالان این عرصه است، خاطر نشان می‌کند: تاکنون تلاش‌های زیادی در این زمینه شده است و خوشبختانه شاهد این هستیم که چاروق امروزه همچون سایر پاپوش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و به یک هنر تزیینی محدود نشده است. اگر چه برخی از کارها در ابعاد کوچکتر نیز تولید می‌شوند که تنها جنبه تزیینی دارند اما معمولا چاروق‌هایی که در ابعاد بزرگتر و طبیعی خود ساخته می‌شوند کاربردی هستند!

چاروق زنجان متفاوت از چاروق‌های مناطق دیگر

به گفته حیدری، چاروق دورزی علاوه بر زنجان در مشهد، بجنورد و قوچان نیز رواج دارد ولی چاروق‌های بجنورد و قوچان به مراتب از چاروق‌هایی که در زنجان دوخته می‌شود ساده‌تر است در حالیکه نوع دوخت و مواد مورد استفاده در دوخت چاروق زنجان متفاوت‌تر از چاروق این نواحی است و می‌توان اذعان داشت که دوخت چاروق در زنجان با پیچیدگی‌های خاصی همراه است. ضمن اینکه در دوخت چاروق در این نواحی تنها از چرم استفاده می‌شود اما در دوخت چاروقی که در زنجان تولید می‌شود از مخمل و نخ گلابتون و ابریشم نیز بهره گرفته می‌شود.

حیدری در مورد استقبال مردم از خرید چاروق معتقد است که از میزان فروش این کارهنری کاسته نشده است و اگر در روزگاری چاروقی را 25 تومان می‌فروختیم اکنون برخی از این چاروق‌ها تا یک میلیون تومان قیمت‌گزاری می‌شوند و هنوز هم علاقه‌مندان صنایع دستی نسبت به تهیه آن اقدام می‌کنند و قیمت برای این دسته از علاقه‌مندان چندان مهم نیست!

انتهای پیام

خبرنگار: زهره میرعیسی‌خانی