پایگاه خبری صدای زنجان- خشکسالی در کنار نبود برنامه مدون سبب شده تا این روزها 90 هزار بهره‌بردار کشاورزی استان زنجان نگران آینده شغلی‌شان باشند، موضوعی که مدیرعاملِ زنجانیِ مجمع ملی خبرگان کشاورزی نیز بر لزوم چاره‌اندیشی مسئولان تاکید دارد، اما می‌گوید: نمی‌دانم وقتی «آب» نداریم دولت فعلی چگونه می‌خواهد در این بخش، جهاد کند؟

افزایش مصرف آب به دلایل توسعه صنایع، گسترش سطح زیر کشت آبی و افزایش مصارف شهری و صنعتی همراه با جمعیت رو به رشد، تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پی‌درپی، دسترسی به آب با کیفیت را به شکل فزاینده‌ای کاهش داده و توانایی بخش کشاورزی را در دستیابی به امنیت غذایی زیر سوال برده است.

خشکسالی به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین بلایای طبیعی، زندگی کشاورزان ساکن مناطق روستایی را تحت تأثیر قرار داده است. گفته‌های کشاورزان از وضعیت نه چندان خوب مراتع، باغات و اراضی زراعی به علت تداوم خشکسالی و مشکلات آب حکایت دارد.

نگران آینده شغلی‌مان هستیم!

احمد یکی از کشاورزان طارمی به صدای زنجان می‌گوید: 62 سال سن دارم، بیش از 50 سال است کارم کشت و زراع و باغداری است، چه کسی فکر می‌کرد روزی طارم به آستانه کم‌آبی برسد؟ ما قزل‌اوزن داشتیم اما این روزها برای زنده ماندنش تقلا کرده و با پرداخت پول به آذربایجان‌شرقی و خرید آب از سد «آیدوغموش» برای سرسبزی باغات‌مان تلاش می‌کنیم!

او می‌گوید: طارم هندوستان ایران بود. وضعیت آب منطقه این است چه برسد به شهرستان‌هایی مثل ابهر، سلطانیه و خدابنده که دشت‌های آن‌ها افت آب قابل توجهی را تجربه می‌کنند!

امیر یکی از کشاورزان ابهری نیز به صدای زنجان می‌گوید: من با کشاورزی امرار معاش کرده و فرزندانم را به مدارج عالی تحصیلی رسانده‌ام، اما با توجه به شرایط کم‌آبی و جان نداشتن زمینم نگران معیشتم هستم! الان 49 سال سن دارم و با این شرایط باید به دنبال کارگری در شهر باشم! این بود مزد کشاورزان؟ چه کسی از ما حمایت خواهد کرد؟

اگر این گونه پیش بروند سال آینده کشاورزی نداریم

کارشناسان معتقدند که استحصال بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی با حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز از جمله دلایلی است که باعث شده منابع آب‌زیرزمینی به شدت کاهش یابد، زمین در بسیاری نقاط فرو بنشیند و تنش ناشی از کمبود آب و عوامل محیطی نظیر خشکسالی گریبان‌گیر بسیاری از نقاط کشور از جمله استان زنجان شود.

اما علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی معتقد است: نبود برنامه از دو عامل یاد شده نیز مهم بوده و نبود مدیریت اصولی و برنامه مدون کارشناسی‌شده در شرایط نابسامان کشاورزان نقش کلیدی دارد. نمی‌دانم مسئولان در سال 60 که کشاورزان اراضی را به آبیاری بارانی مجهز می‌کردند چرا چاه‌های غیرمجاز را پلمب نکردند و الان یادشان افتاده این چاه‌ها را پر کنند!

مسئولان در سال 1332 «مناطق ممنوعه» را اعلام کردند، سال 1383 نیز الگوی کشت از سوی مجلس مصوب اما رها شد و تا به امروز اصلا اجرایی نشد! الان که «کف‌گیرشان به ته دیگ خورده» از حفظ زیرساخت‌های کشاورزی حرف می‌زنند! مدیران بفرمایند که با کدام امکانات می‌خواهید کشاورزی را حفظ کنید؟ با این روش فعلی اگر پیش بروید سال آینده کشاورزی نخواهیم داشت و کشاورزان خانه‌نشین می‌شوند!

وی با اشاره به وضعیت ذرت‌های کشت شده در سلطانیه به علت خشکسالی‌ها می‌گوید: در دشت سلطانیه ذرت‌ها به علت نبود آب و خشکسالی آتش گرفته‌اند و آبی هم برای پرورش آنها نیست! وضعیت در سایر اراضی کشاورزی استان نیز به این روال است! در استان ما به عینیت باغات از بین رفته است و اصلا نگذاشته‌ایم زیرساختی بماند!

خانمحمدی با بیان اینکه برای حفظ زیرساخت‌ها باید جهاد کشاورزی و تشکل‌های کشاورزی دوشادوش هم حرکت می‌کردند، اضافه می‌کند: ما به عنوان تشکل کشاورزی دست همکاری به سمت مسئولان دولتی دراز کرده‌ایم اما این جهاد کشاورزی بود که از ظرفیت ما استفاده نکرده است! مسئولان ما برنامه‌ای برای بخش کشاورزی ندارند و همین امر سبب خرد شدن اراضی و بروز مشکل شده است.

وی با بیان اینکه اکثریت کشاورزان استان به آستانه پیری رسیده‌اند یا میانسال هستند، می‌گوید: فرزندان این کشاورزان دیگر شغل پدران‌شان را به علت نبود حمایت‌ها از این بخش و سودآور نبودن این بخش، ادامه نمی‌دهند در نتیجه این اراضی رها می‌شوند. البته برخی نیز ممکن است این اراضی را برای کسب درآمد اجاره بدهند اما اگر فرض کنیم بهره‌بردار تمامی نهاده‌ها را تامین کرده باشد باز نهاده اصلی آب است، وقتی آبی نیست از اجاره گرفتن منصرف می‌شود! ما در بازدیدها این مسئله را از نزدیک شاهدیم!

عملکرد مسئولان بخش کشاورزی چه در سطح استانی و چه ملی قابل قبول نیست!

جواد تاراسی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان در واکنش به این اظهارات با رد از بین رفتن زیرساخت‌های بخش کشاورزی یادآور می‌شود: رتبه نخست کشور در تولید زیتون را داریم. نهالستان‌های زنجان بیش از 2 دهه است در بحث تولید نهال‌های لیبل‌دار جزو نهالستان‌های معتبر کشور است. طرح جوان‌سازی باغات در زنجان نیز به سال‌های قبل برمی‌گردد. در بحث سرشاخه‌کاری گردو و توسعه باغات پسته عملکرد قابل قبولی داشته‌ایم، طرح «فراز» را برای حفظ و توسعه تاکستان‌ها اجرایی کرده‌ایم! البته من قبول دارم این طرح‌ها متقاضی‌محورند و باید با علاقه کشاورزان به فاز اجرایی برسد از سوی دیگر منکر محدودیت‌های اعتبارات دولتی هم که در سرعت گرفتن طرح‌های مذکور مؤثر است، نیستم.

او با تاکید بر اینکه «چه بخواهیم چه نخواهیم خشکسالی اثرات مخربی دارد که یکی از آنها بروز مشکل در تولید کالاهای استراتژیک نظیر گندم است»، در تشریح ادامه اقدامات صورت گرفته توسط جهاد کشاورزی برای حفظ باغات و اراضی با توجه به شرایط موجود می‌گوید: اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری، توسعه گلخانه‌ها، تبدیل باغات کم‌بازده به پربازده و کم‌آب‌طلب، توسعه آبیاری تحت فشار با سمانه‌های نوین، جایگزینی اراضی آبی با گیاهان دارویی و جابجایی زمان کشت از پائیزه به بهاره، جایگزینی درختان پرآب و پرمصرف با کم‌مصرف‌ها در قالب برنامه 4 تا 5 ساله، استفاده از ارقام مقاوم به کم‌آبی که در حال حاضر زنجان یکی از استان‌های برتر در زمینه تولید بذر ارقام متحمل به شرایط کم‌آبی (در حوزه دیم) است، در زنجان 95 درصد اراضی گندم وابسته به دیم است. در حال حاضر در زمینه گندم دیم برای 30 هزار خانوار اشتغالزایی شده است، با وجود همه سختی‌ها که بود توانستیم نیاز مصرفی خانوار و بذر را تامین کنیم (بدون در نظر گرفتن صنف و صنعت). این موارد فقط گوشه‌ای از اقدامات جهاد کشاورزی برای حفظ زیرساخت‌هاست.

تاراسی بر لزوم اجرای برنامه‌های ترویجی جهت همراه کردن بهره‌برداران با کارشناسان جهاد کشاورزی تاکید کرده و می‌گوید: ما نیز به این امر توجه ویژه‌ای داشته و معتقدیم برای اموزش و ارتقای آگاهی کشاورزان باید بیش از پیش توجه کنیم که قطعا اختصاص اعتبار در پیشبرد اهداف مؤثر است.

این مسئول با تاکید بر اینکه «اقرار می‌کنم که از پیشبرد برنامه‌های تدوین شده راضی نیستیم» عنوان می‌کند: «به شخصه قبول دارم در بخش کشاورزی آنقدرها هم که در حرف به آن اولویت داده می‌شود در عمل به آن پرداخته نمی‌شود».

علی خانمحمدی، مدیرعامل مجمع ملی خبرگان کشاورزی نیز که اقدامات صورت گرفته جهاد کشاورزی را قابل تقدیر اما ناکافی می‌داند، با تائید اظهارات رئیس جهاد کشاورزی در نپرداختن به تمام بخش کشاورزی از سوی مسئولان امر تاکید می‌کند: نه تنها مسئولان ملی بلکه مسئولان استانی نیز در بخش کشاورزی عملکرد خوبی نداشتند و آقایان به این امر کاملا واقف هستند!

یکی از طرح های مهم جهاد کشاورزی حمایت از طرح‌های نوین آبیاری با هدف مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی است.

در زنجان، طرح تجهیز اراضی به سامانه نوین آبیاری از حدود سال 80 کلید خورد و بناست که 110 تا 115 هزار هکتار تحت پوشش این طرح قرار گیرد.

به گفته جواد تاراسی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان از این میزان بیش از 60 هزار هکتار (حدود 60 درصد) از اراضی کشاورزی استان زنجان مشمول این طرح شده‌اند که همچنان ادامه دارد.

تاراسی در رابطه با هزینه‌های این طرح و سهم کشاورزان می‌گوید: بر اساس قانون باید 85 درصد هزینه طرح توسط دولت و 15 درصد توسط کشاورزان تامین شود اما در دستورالعمل‌های اجرایی 50 درصد هزینه توسط دولت و 50 درصد دیگر توسط کشاورز پرداخت می‌شود. بر این اساس مبلغ هر هکتار 60 میلیون تومان می‌شود که 30 میلیون تومان توسط دولت (بلاعوض) پرداخت می‌شود و 30 میلیون باقیمانده را نیز کشاورز متقبل می‌شود.

خانمحمدی که معتقد است بخش ترویج جهاد کشاورزی با برنامه‌ریزی مدون می‌توانست کشاورزان را برای مجهز کردن اراضی خود به سیستم‌های آبیاری نوین ترغیب کند تا در شرایط دشوار کنونی و خشکسالی نگران از بین رفتن زیرساخت‌ها نباشیم، می‌گوید: اگر فکری برای اجرای طرح «الگوی کشت» و «کشاورزی قراردادی» نکنیم مطمئن باشید کشاورزی ما نابود خواهد شد و کشاورزان راهی جز گدایی ندارند! البته این قشر آنقدر آبرومند هستند که تصور نمی‌کنم گدایی هم بلد باشند در نتیجه به ناچار در پستوهای خانه مانده و خانه‌نشین می‌شوند!

خانمحمدی که این روزها نگران شدت گرفتن خرد شدن اراضی با توجه به موارد یاد شده است، تصریح می‌کند: نیازمند برنامه‌ریزی هستیم! متاسفانه تاکنون در استفاده اصولی از نهاده‌ها از کود گرفته تا آب و خاک و آشنا کردن کشاورزان با مفهوم بهره‌وری و کشت‌های اصولی عملکرد خوبی نداشتیم، الان هم که در خشکسالی قرار داریم و شاهد از بین رفتن تدریجی همه چیز در بخش کشاورزی هستیم! این دولت می‌گوید انقلابی و جهادی است، من نمی‌دانم وقتی «آب» نداریم چگونه می‌خواهد در این بخش، جهاد کند؟

با توجه به موارد یاد شده، منابع موجود آب در استان و حتی کشور نمی‌تواند همه تقاضاهای فزاینده موجود را برآورده کند، در نتیجه در این حوزه نیازمند حفاظت، مدیریت و استفاده مناسب هستیم. ضروری است تا برنامه‌ریزان در کوتاه مدت، برای متحول ساختن مدیریت مصرف آب کشاورزی در کنار استفاده از مشورت‌های تشکل‌های کشاورزی، به بهره‌گیری از راه حل‌هایی نظیر استفاده از ارقام متحمل به کم‌آبی و ترغیب کشاورزان به رعایت اصول نگهداری باغات و آموزش آن‌ها توجه جدی داشته و از مشارکت همگانی جهت مدیریت پایدار غافل نشوند.

انتهای پیام/

خبرنگار: لیلا محمدی