پس از پایان جنگ جهانی دوم، تولیدات صنایع دستی و هنرهای سنتی کشورهای دارای قدمت، مورد توجه کشورهای پیشرفته و صنعتی قرار گرفت. نخستین همایش جهانی مربوط به صنایع دستی، در تاریخ ۱۰ ژوئن (۲۰ خرداد‌ماه) سال ۱۹۶۴ و با شرکت مسئولان دولت‌ها، اساتید دانشگاه‌ها و هنرمندان و صنعتگرانی در شهر نیویورک برگزار شد. در بیانیه‌ای که در پایان این همایش نگاشته شد، تاسیس شورایی به نام شورای جهانی صنایع دستی به عنوان یکی از نهادهای فعال وابسته به یونسکو به تصویب رسید.

پس از تاسیس شورای جهانی صنایع دستی، این صنعت به بخشی از حیات اقتصادی و فرهنگی کشورها تبدیل شد. ایران نیز که به عنوان کشوری غنی در این زمینه در سطح دنیا شناخته می‌شود، از سال ۱۳۴۷ هجری شمسی به عضویت این شورا درآمد.

 امروزه؛ بیش از ۹۰ کشور دنیا عضو این شورا هستند و در راستی ترویج و تشویق هنرمندان، محافظت از صنایع دستی ملت‌ها و ایجاد همبستگی میان هنرمندان این حوزه فعالیت می‌کنند.

از آن زمان تاکنون، سالروز برگزاری این همایش را روز جهانی صنایع دستی می‌نامند. نام‌گذاری ۲۰ خرداد ماه به روز جهانی صنایع دستی، با هدف ارج نهادن به آثار صنایع دستی و هنرمندانی این حوزه است.

صنایع دستی به عنوان شاخه‌ای از صنعت در جهان شناخته شده که سهم بالایی در ارزآوری و اشتغال‌زایی در کشورهای مختلف دارد، این صنعت به دلیل نیاز کم برای سرمایه اولیه، پایین بودن میزان آلایندگی و همچنین امکان انجام کار توسط بانوان و در محیط‌های مختلف از جمله منزل به شدت مورد استقبال بوده و بسیاری از کشور تلاش دارند سهم صنایع دستی خود را در صادرات افزایش دهند.

در کنار اهمیت موضوعات اقتصادی صنایع دستی برای کشورها، بحث امکان معرفی فرهنگ و تاریخ هر کشوری به سایر کشورهای جهان و همچنین ایجاد بستر برای جذب گردشگر از طریق فروش و صادرات صنایع دستی موضوعی است که در دهه‌های گذشته، کشورها را برای فعالیت بیشتر در این حوزه ترغیب کرده است 20 خردادماه فرصتی است که نگاهی به عملکرد استان زنجان در این حوزه داشته باشیم.

صنایع دستی به جایگاه واقعی خود نرسیده است

اردیبهشت‌ماه سال‌جاری و در جریان جشنواره اقوام ایرانی در زنجان بود که فرزاد اوجانی مدیرکل بازاریابی و تجاری‌سازی معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی در گفت‌و‌گو با صدای زنجان با اشاره به اینکه ۷ هزار واحد صنفی در حوزه صنایع‌دستی دایر است، گفت: تقریبا در سامانه، ۵۲۰ هزار نفر در زمینه تولید صنایع‌دستی فعال هستند، این بدنه با گردش مالی ۲۰ همت یک بدنه قوی در حوزه بازرگانی و تولید و صادرات است اما صنایع‌دستی به جایگاه واقعی خود در صادرات نرسیده است.

مدیرکل بازاریابی و تجاری‌سازی معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی از برنامه‌ها برای فعالیت شرکت بازرگانی و توانمندسازی بخش خصوصی برای رشد و توسعه صنایع‌دستی و رونق صادرات خبر داد و گفت: امید است با ورود شرکت تخصصی بازرگانی به صادرات صنایع‌دستی، این هنر به جایگاه واقعی خود در صادرات کشور برسد.

موضوعی که یکی از هنرمندان زنجانی نیز به آن اشاره کرده و تاکید دارد باید در حوزه صادرات و توسعه صنایع دستی استان زنجان نگاه فراملی داشت، وی که نامش نزد صدای زنجان محفوظ است در گفت‎و‌گو با صدای زنجان با اشاره به اینکه در گذشته و زمانی که بسیاری از استان‌ها در حال برندسازی برای صنایع دستی تولیدی شهر و استان خود بودند زنجان نسبت به اهمیت این موضوع بی‌توجهی کرد، گفت: همین موضوع باعث شده است امروز هنرمندان زنجانی برای یافتن جایگاه خود در بازار صنایع دستی با سختی بیشتری مواجه باشند.

این هنرمند با اشاره به اینکه در تولید صنایع دستی، زنجان همتراز یا بسیار بالاتر از بسیاری از استان‌ها فعالیت می‌کند، گفت: اما در معرفی، بسته‌بندی و عرضه این محصولات با مشکلاتی مواجه هستیم که بخشی از آن مربوط به خود هنرمندان و بخش دیگر مربوط به مسئولان فعال در این حوزه است.

وی با تاکید بر اینکه اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان باید برای ایجاد بازار برای تولیدات هنرمندان بیش از این برنامه‌ریزی کند، افزود: هنرمندان زنجانی در تولید صنایع دستی مشکلی ندارند ولی عرضه و بازاریابی برای این هنرمندان یک چالش است.

این هنرمند همچنین به مشکل بیمه هنرمندان نیز اشاره کرد و افزود: عدم امکان بیمه هنرمندان فعال در این حوزه سالیان طولانی است که هنرمندان را از این فضا دور کرده است.

فعالیت 16 هزار هنرمند زنجانی در 55 رشته صنایع دستی

سید سعید صفوی مدیر کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان هم در این زمینه در گفت‌و‌گو با صدای زنجان با اشاره به فرارسیدن روز جهانی صنایع دستی اظهار کرد: در ایران حدود 500 هزار نفر به طور رسمی در حوزه صنایع دستی در 299 رشته فعالیت می‌کنند.

مدیر کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان با اشاره به اینکه در استان زنجان طبق آمار 16 هزار نفر فعال رسمی در حوزه صنایع دستی داریم، اضافه کرد: معادل همین آمار نیز فعالانی در این حوزه حضور دارند که دارای پروانه صنایع دستی نیستند ولی مشغول به فعالیت هستند.

وی با اشاره به اینکه این تعداد هنرمند در استان زنجان در قالب 55 رشته صنایع دستی فعال هستند، بیان کرد: در حوزه صنایع دستی فلزی تعداد هنرمندان بیشتر هست و بسیاری هنرمندان زنجانی در تولید مس، چاقو و ملیله، گیوه، گلیم، جاجیم و قلم‌زنی در زنجان فعالیت دارند.

صفوی با اشاره به اینکه صنایع دستی بخشی از هویت و تاریخ منطقه را به نمایش می‌گذارد، تصریح کرد: در حقیقت صنایع دستی، تاریخ این هنر را نشان می‌دهد که دارای چه ریشه و اصالتی است.

مدیر کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان با اشاره به اینکه در زنجان 55 رشته صنایع دستی داریم که تعدادی مختص این مرز و بوم هستند، گفت: صنایع دستی مثل چاقو، مس، ملیله و چاروق به نوعی پیشوند و پسوند زنجان شدند و آن را با این اوصاف می‌شناسند.

وی با اشاره به اینکه در سه سال اخیر 4 هزار پروانه صنایع دستی در زنجان صادر و بخشی تمدید شده است که نشان از گرایش فعالان صنایع دستی به گرفتن پروانه در این حوزه است، بیان کرد: همچنین شهروندان نیز به فعالیت در حوزه صنایع دستی علاقه‌مند شدند و به نوعی فعالیت در این حوزه به حوزه اقتصادی کمک می‌کند و یک اقتصاد هویت بنیان است و هم ارزش آفرین است و نهایتا می‌تواند در اشتغال‌زایی بسیار مفید باشد.

صفوی با اشاره به اینکه در این حوزه به جهت اینکه با آموزش کوتاه مدت و سرمایه اندک می‌توان رشته‌های صنایع دستی را آموخته و شاغل شد، می‎تواند در زمینه اشتغال‌زایی موثر باشد، عنوان کرد: با آموزش و اشتغال در حوزه صنایع دستی ما به جای تحویل کارگر ساده غیر ماهر، کارآفرین تحویل جامعه می‌دهیم.

این مسئول خاطر نشان کرد: تعهد اشتغال صنایع دستی در سال گذشته در استان زنجان 480 نفر بود که 100 درصد تحقق یافته است.

مدیر کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان ادامه داد: افراد با فراگرفتن هنر صنایع دستی می‌توانند برای خود زمینه اشتغال فراهم کرده و حتی برای دیگران نیز زمینه اشتغال‌زایی فراهم کنند.

وی با بیان اینکه تفاوت صنایع دستی زنجان با سایر استان‌ها این است که اغلب شاغلان در این حوزه آقایان هستند، تاکید کرد: با این شرایط با توسعه اشتغال صنایع دستی در استان می‌توان زمینه ایجاد درآند برای خانوارها را فراهم کرد.

صفوی با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین دغدغه هنرمندان صنایع دستی بحث بیمه است، عنوان کرد: با دستور رئیس جمهور فقید در سال گذشته و پیگیری‌های وزیر میراث فرهنگی 10 هزار نفر در حال بیمه شدن هستند و 8 هزار نفر هنرمند صنایع دستی و راهنمایان گردشگری بیمه شدند که از این تعداد سهم استان زنجان 470 نفر است که تقریبا یک شانزدهم کل کشور که این عدد رقم قابل توجهی در کشور بوده ولی در آینده باید افزایش پیدا کند.

مدیر کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان ادامه داد: برای بیمه هنرمندان، اولویت با افراد سن بالاتر بوده تا نسبت به تشکیل پرونده و انجام امور بیمه آنها اقدام شود.

وی با اشاره به اینکه بازاریابی و فروش صنایع دستی دیگر دغدغه‌ها در این حوزه است، گفت: دو نوع بازاریابی در این حوزه مطرح است، یکی بازاریابی در داخل مرزها که این مهم در قالب نمایشگاه‌های صنایع دستی در استان‌های مختلف در دست اقدام است و هر هفته یا دو هفته یک بار نمایشگاه صنایع دستی در یکی از استان‌های کشور برگزار می‌شود.

صفوی با اشاره به اینکه عمده انتظار هنرمندان صنایع دستی، حضور در بازارهای خارجی است تا جایگاهی برای خود پیدا کنیم، اضافه کرد: صادرات صنایع دستی مهم است و وزارت میراث فرهنگی کارهایی انجام داده و گام‌های خوبی برداشته است.

صادرکننده صنایع دستی اختصاصی در زنجان نداریم

مدیر کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان با اشاره به اینکه صادرکننده صنایع دستی اختصاصی در زنجان نداریم، گفت: به همین دلیل پیگیری‌هایی با معاونت اقتصادی استانداری زنجان و کارگروه مستقر در اداره صمت که در حوزه صادرات صورت گرفته و جلساتی تشکیل داده است تا بتوانیم سهمی از صادرات را به صنایع دستی اختصاص دهیم.

وی با اشاره به اینکه در صادرات جهانی صنایع دستی سهم ایران 5 هزارم درصد است که عدد کمی بوده در حالی که ایران جزو کشورهای اول در زمینه تولید صنایع دستی است، گفت: شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی کمتر از 60 شهر  و روستای صنایع دستی در جهان است که 16 مورد از آنها در کشور ایران قرار دارد که زنجان هم شهر جهانی ملیله است.

صفوی با اشاره به اینکه از این طرف به دلیل داشته‌ها پر قدرت هستیم ولی در حوزه صادرات باید کار بیشتری صورت گیرد.

برندسازی دغدغه هنرمندان زنجانی است

مدیر کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان با اشاره به اینکه برندسازی یکی از دغدغه‌های هنرمندان صنایع دستی است که از طریق دریافت نشان‌های ملی و بین المللی در حال انجام است، بیان کرد: به صورت دو سالانه به آثار هنرمندان نشان‌های ملی و بین المللی اعطا می‌شود و هنرمندان زنجانی 130 نشان ملی و 11 نشان بین المللی کسب کردند.

وی با اشاره به اینکه این نشان‌ها به آثار هنرمندان اهدا می‌شود، گفت: سال گذشته هنرمندان زنجانی 25 نشان در حوزه برندینگ دریافت کردند که در حقیقت نوعی درجه هنری است.

صفوی با اشاره به اینکه ثبت نشان جغرافیایی صنایع دستی نیز در برندسازی موثر خواهد بود، گفت: چاقو و ملیله به صورت ملی به نام استان زنجان ثبت شده است و پیگیر ثبت چند رشته دیگر هستیم.

رایزنی برای تامین مواد اولیه هنرمندان صنایع دستی

مدیر کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان با اشاره به اینکه تامین مواد اولیه در برخی رشته‌های صنایع دستی چالشی برای هنرمندان این حوزه است، گفت: برای نمونه با وجود معادن مس در استان زنجان هنرمندان این استان در تامین مس چالش دارند و  برای این موضوع تلاش شده نوردکاران در زنجان فعال شوند تا ماده اولیه برای هنرمندان زنجان تامین شود و این مواد را از سایر استان‌ها تامین نکنیم تا هنرمندان در انتظار دریافت مواد اولیه از سایر استنان‌ها نباشند.

صفوی خاطر نشان کرد: با تعدادی از نوردکاران رایزنی صورت گرفته تا ماده اولیه تولید کنند البته در این زمینه باید به استانداردهای مورد تاکید هنرمندان این صنعت دست پیدا کنند.

مدیر کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان با اشاره به ضعف در حوزه بسته‌بندی صنایع دستی بیان کرد: کارهای در حال انجام است که می‌تواند زمینه ایجاد ارزش افزوده به کالا را فراهم کند.

وی با اشاره به اینکه سعی شده بسته صنایع دستی هم توسعه و بسط پیدا کند تا شاهد بهبود کیفیت خدمات در این بخش باشیم، بیان کرد: چند هنرمند در این بخش ورود کرده و نمونه‌های خوبی برای بسته‌بندی تولید می‌کنند.

صفوی با اشاره به اینکه بسیاری از صنایع دستی و تولیدات در ذهن‌ها ملکه و حک شده و به نوعی برند ایجاد شده است، گفت: ما هم باید در دل بازار موجود کالای خود را مطرح کنیم و این کار در حال انجام است تا ملکه ذهن افراد شود.