معدن یکی از پرریسک‌ترین محیط‌های کاری است که سالانه وقایع دل‌خراش جانی زیادی را شاهد است. استفاده از تجهیزات ایمنی مثل اتاق‌های امن و تجهیزات حفاظت شخصی می‌تواند کمک شایانی به کاهش این ریسک‌ها کند. علاوه‌براین، نیاز به ایجاد ارتباط و رایزنی با شرکت‌های مطرح در ساخت تجهیزات معدنی از اصلی‌ترین بایسته‌های امروز صنعت معدن در ایران است.

بر کسی پوشیده نیست که، ابزارها همیشه اولین نیاز برای شروع هر نوع فعالیتی بوده‌اند. بدون داشتن ابزارهای حرفه‌ای و باقابلیت‌های به‌روز شده، صنایع در وضعیت سنتی و با بازدهی کم خود باقی می‌مانند. صنعت معدن ازجمله صنایعی است که بیشترین نیاز را به تجهیزات به‌روز شده و قابل‌اتکا دارد اما آن‌طور که کارگران می‌گویند و مسئولان حوزه معدن نیز آن را صراحتاً تائید می‌کنند؛ موضوع «ایمنی» طبق استانداردهای بین‌المللی معادن تا حد بسیار زیادی موردتوجه قرار نمی‌‌گیرد که قطعاً «تحریم» علت اصلی آن می‌تواند باشد از سویی دیگر نیز عزم کافی برای واگذاری پهنه‌های معدنی به شرکت‌های بزرگ و هلدینگ وجود ندارد تا شرکت‌های با توان مالی زیاد بتوانند تجهیزات لازم برای نیروهای کار را تأمین کنند.

از سوی دیگر اهمیت موضوع مربوط به ایمنی و تأکیدات برای توسعه می‌طلبد که مسئولان ملی باید موضوع مربوط به تحریم‌های غربی‌ها را با انعقاد قرارداد با کشورهایی نظیر چین و روسیه خنثی کنند اما ظاهراً تا به امروز این اتفاق نیفتاده و وضعیت تجهیزات و ماشین‌آلات استخراج مواد معدنی نیز چندان تعریفی ندارد و همین موضوع سبب شده تا معدن کار نتواند با حداکثر توان و ظرفیت معادن، از این مسیر سود مورد انتظار را دریافت کند به همین دلیل معدنکاران که عمده آن‌ها خرد هستند در تأمین تجهیزات فردی کارگران نیز با مشکل مواجه باشند و چندان اصول و قوانین رعایت نشود!

بنا بر اعلام خانه معدن استان زنجان؛ 460 معدن در استان به ثبت رسیده که عمده مواد معدنی استخراجی مربوط به آهن، سرب و روی، طلا و به میزان مراتب کمتر از استان‌های کرمان و آذربایجان، مس مربوط می‌شود. گفتنی است که در حال حاضر  170 معدن در استان زنجان فعال‌اند.

 معادن استان زنجان برای کارگران؛ ایمن نیست

اصغر نجاری، دبیر اجرایی خانه کارگر استان زنجان با استناد به فصل چهارم قانون کار جمهوری اسلامی ایران (حفاظت فنی و بهداشت کار حفاظت فنی و بهداشت کار) به صدای زنجان می‌گوید: طبق ماده‌ 85؛ برای‌ صیانت‌ نیروی‌ انسانی‌ و منابع‌ مادی‌ کشور رعایت‌ دستورالعمل‌هایی‌ که‌ از طریق‌ شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ (جهت‌ تأمین‌  حفاظت‌ فنی‌) و وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ (جهت‌ جلوگیری‌ از بیماری‌های‌ حرفه‌ای‌ و تأمین‌ بهداشت‌ کار و کارگر و محیط‌ کار) تدوین‌ می‌شود، برای‌ کلیه‌ کارگاه‌ها، کارفرمایان‌، کارگران‌ و کارآموزان‌ الزامی‌ است‌ اما حادثه تلخ معدن زغال‌سنگ طبس و جان باختن ده‌ها کارگر در این معدن نشان داد که این توصیه‌های قانون موردتوجه کارفرمایان و معدنکاران قرار نگرفته است!

دبیر اجرایی خانه کارگر استان زنجان با یادآوری قطع کامل دست یکی از کارگران نوجوان 14 ساله در معدن شاه سنگ معدن ارجین سلطانیه (تیرماه 1403) و مشکلات مربوط به تجهیزات فاقد حس‌گر و ماشین‌آلات فرسوده؛ وظیفه اداره کار و بازرسان این مجموعه در قبال اجرای دقیق قانون کار را سنگین دانسته و هشدار می‌دهد که متأسفانه نه در معادن با مقیاس کوچک بلکه در معادن با مقیاس بزرگ که در کشور و حتی دنیا مشهور هستند نیز برخی قوانین مربوط به تجهیزات فردی کارگران رعایت نمی‌شود.

 بازرسی 1377 کارگاه پرخطر در استان زنجان

آرمین سلسانی، رئیس خانه معدن استان زنجان معتقد است که؛ ایمنی در معادن یکی از مؤلفه‌هایی است که ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد معادن، مسائل انسانی و اجتماعی و حتی زیست‌محیطی دارد که می‌تواند در رسیدن به این توسعه پایدار اثرگذار باشد.

به گفته او؛ تجهیزات سنتی همچنان بخش قابل‌توجهی از ابزارهای پایه در معدن‌کاوی را تشکیل می‌دهند. ازجمله این تجهیزات شامل کلنگ، انواع چکش‌های سنگ‌شکن، بیل‌های دستی هستند.

علاوه بر تجهیزات سنتی استخراج معدن، معدن کاران تجهیزات حفاظتی شخصی خود را نیز در نقاط و شرایط مختلف معدن به همراه دارند، ازجمله تجهیزات حفاظت فردی عبارت‌اند از: سیستم‌های تهویه و تنفسی، برای تصفیه هوا و جلوگیری از ورود مواد شیمیایی معلق در محیط معدنی به فضا و سیستم تنفسی کارکنان معدن، چراغ‌ معدنی؛ چراغ‌هایی که در بالای کلاه محافظ معدن کاران نصب می‌شوند و در نقاط تاریک معدن مساحت پیش‌ روی معدن کار را روشن می‌کنند، ردیاب که تجهیزات دیجیتالی است و برای مکان‌یابی معدن کاران استفاده می‌شوند.

اتصال محافظ نیز شامل کابل‌ها یا طناب‌هایی است که در ارتفاع‌های معدن، معدن کاران را از خطر سقوط و آسیب جدی محافظت می‌کنند. محافظ شنوایی و هدست‌هایی که معدن کاران از آن‌ها در محیط‌های پرسروصدا استفاده می‌کنند.

به گفته فعالان حوزه معدن زنجان؛ عینک محافظ که برای حفاظت از چشم در مقابل ریسک‌های فیزیکی و شیمیایی باید مورداستفاده قرار گیرد. لباس‌های شب نما هم برای ایجاد امکان روئیت برای معدن کاران در محیط‌های تاریک است و از همه مهم‌تر دستگاه نجات شخصی که دستگاه است برای حفاظت تنفسی اضطراری که شخص در مواقع انتشار گاز مونوکسید کربن و سایر گازهای مضر از آن برای دریافت اکسیژن استفاده می‌کند.

تجهیزات معدنی مورداستفاده در معدن شامل، مته چال زنی، بولدوزر، بیل مکانیکی، کامیون‌های معدنی، پناهگاه‌های معدنی یا همان اتاق‌های امن، پناهگاه‌هایی ایمن و تجهیز شده هستند که در مواقع اضطراری از کارکنان معدن در مقابل آسیب‌هایی مانند ریزش معدن یا انتشار گازهای سمی محافظت می‌کنند.

بااین‌حال با توجه به شعار «اول ایمنی؛ بعد کار»؛ ضروری است که تجهیزات مذکور پیش از فعالیت معدنی از سوی معدن کار و کارفرما تأمین شود و بازرس نیز طبق قوانین و ضوابط اعلامی موظف به کنترل وضعیت کارگاه است.

بنا بر اعلام مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان زنجان؛ از ابتدای امسال تاکنون بیش از ۳ هزار و ۵۳۹ مورد بازرسی از کارگاه‌های استان زنجان انجام‌گرفته که یک هزار و ۳۷۷ مورد از این بازرسی‌ها شامل بازرسی از کارگاه‌های پرخطر در صنعت ساختمان و معدن و غیره بوده است.

طیب جعفری، مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان بر لزوم ایمنی و صیانت از نیروی کار تأکید کرده و به صدای زنجان می‌گوید: تأکید وزارتخانه متبوع بر لزوم ایجاد کارگروه‌های حفاظت فنی و بهداشت‌کار در کارگاه‌های بالای ۲۵ نفر نیروی بوده و اداره کار استان زنجان نیز به‌طور میانگین هر 6 ماه یک‌بار این بازرسی‌ها در انجام می‌دهد. به این شیوه که اعضای کارگروه‌های حفاظت فنی و بهداشت‌کار واحد‌های اقتصادی و تولیدی با حضور در محیط‌های کارگاهی، نواقص غیر ایمن را شناسایی و اقدامات مربوط به رفع نواقص احتمالی را انجام می‌دهند.

وی با اشاره به اینکه کارگاه‌های معدنی از پرخطرها بشمار می‌آید‌، می‌گوید: نظارت بر حسن اجرای مقررات حفاظت فنی و بهداشت‌کار و صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور در این کارگاه‌ها و همچنین پیشگیری از حوادث و بیماری‌های ناشی از کار، حفظ و ارتقای سلامتی کارگران و سالم‌سازی محیط کار اولویت و برنامه اصلی بازرسان کار استان است.

 اذعان رئیس خانه معدن استان به عدم توجهی به ایمنی در معادن کوچک‌مقیاس

آرمین سلسانی، رئیس خانه معدن استان زنجان نیز در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه «تأمین تجهیزات فردی» در معادن استان زنجان تا چه میزان موردتوجه کارفرما و معدن کار قرار می‌گیرد به صدای زنجان می‌گوید: در معادن بزرگی همچون معدن انگوران و سایر معادن بزرگ‌مقیاس، تجهیزات لازم برای نیروی کار و اصول ایمنی کار به‌طور کامل مور توجه قرار می‌گیرد اما این ضوابط در معادن کوچک‌مقیاس رعایت نمی‌شود که مهم‌ترین دلیل آن «عدم توان مالی معدن کار» است.

سلسانی با اشاره به اینکه تعداد معادن در استرالیا 300 و در کانادا 350 مورد است اما این تعداد در ایران شامل 7 هزار معدن می‌شود، اضافه می‌کند: متأسفانه کوچک کردن و تقسیم کردن معادن بین افراد مختلف، منجر به وضعیت کنونی و مشکلات معدنکاران شده است. با این شرایط نمی‌توان به بهره‌بردار معدنی فشار آورد زیرا استخراج ذخیره معدنی با تجهیزات فعلی آن‌چنان بالا نیست. در حال حاضر ظرفیت استخراج معادن کشور 7 میلیون تن است اما با تجهیزات فعلی، این میزان 3.5 میلیون تن است.

 معدنکاری توانایی تأمین ایمنی کارگر را ندارد؛ کار را تعطیل کند

اصغر نجاری، رئیس خانه معدن استان زنجان نیز بابیان اینکه سرمایه مالی بالاتر از جان کارگران نیست، تأکید می‌کند: هر معدنکاری موظف به تأمین تجهیزات استاندارد که امنیت جانی کارگر را تأمین کند، است اگر به هر دلیلی نمی‌تواند این تجهیزات را تأمین کند، همین آلان معدن را تعطیل کند. به نظرم حادثه ناگوار معدن طبس درس بزرگی برای مسئولان بود که باید از آن عبرت بگیرند.

 تحریم؛ اجازه استفاده از تجهیزات روز دنیا را به معدن‌کاران نمی‌دهد

نوع مواد معدنی که هدف عملیات معدن‌کاوی است و البته تکنیک‌هایی که برای استخراج استفاده می‌شوند، دقیقاً مشخص می‌کنند که چه ابزارها و تجهیزات معدنی برای رسیدن به ماده معدنیِ هدف نیاز است. روش‌های استخراج معدن را می‌توان به دو دسته کلی استخراج سطحی و استخراج زیرزمینی تقسیم کرد. 

آرمین سلسانی، رئیس خانه معدن استان زنجان نیز با اذعان به ایمن نبودن معادن استان زنجان بر اساس استاندارد دنیا به صدای زنجان می‌گوید: شاخص ایمنی معادن؛ استفاده از فنّاوری و تجهیزات روز دنیاست اما متأسفانه به دلیل تحریم‌ها و مشکلات فعلی نمی‌توانیم از حداکثر ظرفیت علم روز دنیا بهره ببریم ازاین‌رو از فنّاوری دنیا عقب مانده‌ایم.

به گفته «سلسانی»؛ برای تعیین شاخص ایمنی برای معادن؛ استاندارد ملی تعریف شده که کمتر از استاندارد جهانی است و  بسیاری از معادن نظیر ایمیدرو، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران، سرچشمه، گل‌گهر، ایمنی در حد کلاس جهانی رعایت شده است اما بالاخره باید وضعیت ایمنی معادن کشور ایران با کشوری مقایسه شود که تعداد معادن آن‌ها هم‌سطح با ماست. ایران به لحاظ جمعیتی یک درصد جمیعت جهان را داراست در حالی که 7 درصد معادن جهان را در اختیار دارد با این اوصاف به لحاظ ذخیره معدنی در دنیا سرآمد هستیم و باید خود را با کشورهای معدن خیزی همچون چین استرالیا و کانادا مقایسه کنیم اما وقتی استانداردهای موجود را نگاه می‌کنیم می‌بینیم استاندارهای در نظر گرفته‌شده و موجود، کمتر از جهانی است.

رئیس خانه معدن استان زنجان یادآور می‌شود: بزرگ‌ترین ضعف در حادثه تلخ معدن طبس نیز به استاندارد نبودن تجهیزات استفاده‌شده در این بوده که از استانداردهای جهانی به‌مراتب ضعیف‌تر است. در کل کشور در کل معادن زغال‌سنگ وضعیت استاندارهای کشور جالب نیست. نبود فنّاوری سبب شده که تعدادی از کارگران را از دست بدهیم و به خانواده‌ها ضربه بزنیم.

رئیس خانه معدن استان زنجان می‌گوید: اگر دولت با استانداردهای پیشرفته و موردقبول جهان پیش برود باید زیرساخت‌ها را تغییر و از روش سنتی معدنکاری به روش مدرنیزه حرکت کند. فقط حرف نیست باید تجهیزات وارد کشور شود. لازمه رفع این نواقص، انعقاد قرارداد با کشورهای پیشرفته و صاحب‌نام در تولید تجهیزات معدنی است که این امکانات را پس از واردکردن در اختیار دولت و یا بخش خصوصی قرار دهیم و اگر این بخش‌ها از تجهیزات استفاده نکردند مورد مواخذه قرار دهیم.

 تحریم‌ها به ضرر کارگران تمام می‌شود

اصغر نجاری، دبیر اجرایی خانه کارگر استان زنجان هم که معتقد است «تحریم‌ها به ضرر کارگران تمام می‌شود»، در واکنش به اظهارات رئیس خانه معدن استان زنجان که بر لزوم انعقاد قرارداد با کشورهای پیشرفته جهان ازجمله چین و روسیه که کشور به لحاظ سیاسی با آن‌ها ارتباط مطلوبی هم دارد اما معلوم نیست که چرا مسئولان ذی‌ربط ملی برای رفع مشکلات بخش معدن، از توان این کشورها تا به امروز بی‌بهره مانده است، می‌گوید: اگر فرزندان مسئولان در معادن مشغول به کار بودند و کارگری می‌کردند، شک نکنید، وضعیت معادن این‌گونه نمی‌شد و برای رفع معضلات دوران تحریم، مسئولان کاری می‌کردند! شاید تا به آلان اصلاً تحریمی هم وجود نداشت!

دبیر اجرایی خانه کارگر استان زنجان می‌گوید: واقعاً برای من تعجب‌آور است که بعد از حادثه طبس، برخی مسئولان می‌گویند که از تمامی امکانات لجستیکی برای بیرون کشیدن اجساد استفاده خواهند کرد؛ بهتر بود این امکانات لجستیکی برای خرید و واردکردن تجهیزات و ماشین‌آلات مدرن و به‌روز معادن به کار گرفته می‌شد و برای بیرون کشیدن اجساد و پس از مرگ کارگران مظلوم، به‌کارگیری امکانات لجستیکی به درد نمی‌خورد!

 مسئولانِ خواهان پیشرفت معادن؛ زمینه را برای انعقاد قرارداد 

با چین و روسیه فراهم کنند

مجید گلشنی، مدیرکل صمت استان زنجان در جلسه شورای معادن استان (11 مهرماه 1403)  از افزایش شمار معادن فعال در زنجان به ۱۹۵ مورد خبر داد بر این اساس؛ از معادن ثبت شده در استان حدود ۱۱۵ معدن نیز در وضعیت غیرفعال هستند که این میزان ۲۵ درصد از کل معادن ثبت شده در استان است.

وی فعال‌سازی معادن موجود، اکتشاف حین استخراج و افزایش عمق عملیات اکتشافی را از راهبردهای عمده توسعه معادن در استان برشمرد و اظهار داشت: امسال رشد اقتصادی در بخش معدن استان، ‌۱۳ درصد هدف‌گذاری شده است که باید با جذب سرمایه‌گذاری محقق شود.

طبق اعلام صنعت، معدن و تجارت استان زنجان؛ سال گذشته هدف‌گذاری رشد اقتصادی در بخش معدن استان ۱۰.۹ درصد تعیین‌شده بود که برای تحقق آن، استان نیازمند چهار هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری بود که چهار هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری در این بخش محقق شد.‌

آن‌طور که مسئولان صمت استان زنجان می‌گویند؛ امسال تعیین تکلیف پهنه‌های معدنی استان که بیش از ۱۰ سال بلاتکلیف مانده، در اولویت قرارگرفته است.

اما آن‌طور که آرمین سلسانی، رئیس خانه معدن استان زنجان می‌گوید، لازمه تحقق این برنامه‌ها فراهم آوردن شرایطی برای انعقاد قرارداد با کشورهای مطرح دنیا در حوزه معدن، جهت واردات تجهیزات و ماشین‌آلات است.

سلسانی همچنین با اشاره به ظرفیت 7 میلیون تنی استخراج معادن اضافه می‌کند: در حال حاضر 3.5 میلیون تن استخراج معدنی یعنی نصف ظرفیت و توان کشور؛ صورت می‌گیرد، به نظرم باید قانون اصلاح شود که به‌جای افزایش بهره‌برداران، کیفیت را بالا ببریم. مثلاً در کشورهای پیشرفته؛ هلدینگ و شرکت‌های بزرگ اقدامات مربوط به استخراج مواد معدنی را انجام می‌دهند که دارای سرمایه‌گذاری چند صد میلیون دلاری‌اند و قطعاً تمامی استانداردها در تأمین تجهیزات کافی (ماشین‌آلات) و نیروی کار (تجهیزات فردی) بعلاوه امکانات رفاهی در نظر گرفته‌شده قابل‌مقایسه با سایر معدنکاری‌های خرد نیست.

 کارگران معدن هرلحظه در خطرند

احمد بیگدلی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس نیز در گفت‌وگو با صدای زنجان «اهمیت ایمنی در حین کار» را بسیار جدی دانسته و می‌گوید: کارگران معدن هرلحظه در خطرند. تعدادی از معادن سطح کشور به سیستم‌های هشداردهنده و حس‌گر مجهز بوده و ایمنی کارگران آن‌ها نیز مورد تائید بازرسان ذی‌ربط است.

بیگدلی با اشاره به اهمیت ایمنی معادن برای مجمع نمایندگان استان زنجان اضافه می‌کند: نمایندگان استان زنجان در خصوص وضعیت معادن بررسی‌هایی را انجام می‌دهد و از تشکل‌های کارگری نیز خواسته می‌شود که در این زمینه با نمایندگان همکاری کنند.

 وقتی شرکت‌های دانش‌بنیان هیچ تولیدی ندارند، چرا راه واردات 

تجهیزات معدنی را بسته‌اند؟

اما آرمین سلسانی، رئیس خانه معدن استان زنجان ضمن گلایه از مسئولان ملی می‌گوید: در شرایط کنونی که در تحریم قرار داریم و برخی از مسائل پیش روی معدنکاران در خصوص تجهیزات به‌روز و مدرن به تحریم‌ها برمی‌گردد؛ انتظار داریم تا مسئولان و برنامه‌ریزان کشور اقدامی برای انعقاد قرارداد با کشورهایی نظیر چین و روسیه کنند. اما نمی‌دانم روی چه حسابی فقط واردات تجهیزات معدنی به کشور ممنوع شده و تمرکز بر ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان شده است! خب باید این شرکت‌ها تولیداتی داشته باشند که مسئولان واردات تجهیزات معدنی را ممنوع کنند یا نه؟ معدنکاران واقعاً در این شرایط مشغول به کارند، تمامی مسیرها رویشان بسته است بعد عده‌ای در داخل کشور نگاه تخریب‌گر، غارتگر، مخالف رشد و توسعه، از بین برنده زیرساخت‌ها نسبت به معدن دارند.