پایگاه خبری صدای زنجان- کارشناسان بر این باورند که روند فعلی برداشت از منابع آب زیرزمینی در کشور به ویژه در استان‌هایی که با تنش آبی مواجه‌اند یک روند غیرصیانتی است و اجرایی کردن سیستم‌های نوین آبیاری به شرطی در کاهش تنش آبی موثر بود که میزان برداشت آب از چاه‌ها مدیریت شده و محدود می‌شد.

موضوع انضباط آبی به معنای استفاده حساب شده و با ضوابط از منابع آبی، چند سالی است که در برخی از مناطق درگیر با خشكسالی مطرح شده است، بنا به دیدگاه كارشناسان نمی‌توان از مشكلات و چالش‌های آبی جز با برنامه‌ریزی و اقدام صحیح كاست.

به گفته صاحب‌نظران برداشت‌های بی‌رویه، حفر چاه‌های غیرمجاز، عدم نظارت کافی بر میزان برداشت‌های فراتر از میزان پروانه بهره‌برداری سبب افت سطح و کاهش کیفیت آب زیرزمینی، نشست زمین در تعدادی از دشت‌ها و پایین آمدن محسوس آبدهی چاه‌ها و در معرض نابودی قرار گرفتن تعدادی از آبخوان‌های کشور شده است.

برخی کارشناسان بر این باورند که اجرای سیستم‌های نوین آبیاری برای کاهش میزان برداشت آب از چاه‌ها تأثیر محسوسی در کاهش سطح آب‌های زیرزمینی نداشته و حتی در مواردی به دلیل عدم اعمال محدودیت در این بخش با افزایش سطح کشت و نیز برداشت مازاد آب از چاه‌ها مواجه بودیم.

پیاده‌سازی روش‌های نوین آبیاری در مزارع با محدود کردن برداشت آب از چاه‌ها موثر می‌شد

طاهر برزگر، استاد دانشگاه زنجان در گفت‌وگو با پایگاه خبری صدای زنجان بر این باور است که پیاده‌سازی روش‌های نوین آبیاری نظیر قطره‌ای و حمایت‌هایی که از کشاورزان در این زمینه انجام شد پیشنهاد خوب و موثری بود ولی در کنار آن باید این سیاست محدودکردن مدت زمان برداشت آب از چاه‌ها را اجرایی می‌کردند هر چند در یکی دو سال نخست این محدودیت‌ها اجرایی شد ولی مطلوب نبود، اگر این سیاست به درستی اجرایی می‌شد طرح خیلی موفقی بود.

به گفته این استاد دانشگاه در برخی شهرها این محدودیت برداشت آب از چاه‌ها اعمال شده به طوری که در مدت زمان مشخصی حق برداشت آب از چاه را دارند و اگر این روند ادامه‌دار باشد کشاورز نمی‌تواند سطح زیر کشت خود را افزایش دهد چرا که در حال حاضر به دلیل امکان افزایش سطح زیر کشت برخی از محصولات همانند گوجه‌فرنگی و هندوانه در حجم بالایی کشت می‌شود که تبعات زیانباری نیز برای کشاورز به همراه دارد.

با وجود این‌که برخی معتقدند استفاده از روش‌های نوین آبیاری همانند قطره‌ای در مزارع در راستای مبارزه با تنش خشکی و کاهش میزان برداشت آب‌های زیرزمینی بود ولی برزگر بر این موضوع تأکید دارد که هر چند سیستم آبیاری قطره‌ای کارایی مصرف آب را افزایش داده و بهتر از روش‌ آبیاری غرقابی است ولی اگر میزان برداشت آب از چاه کاهش پیدا نکند در عمل وضعیت بدتر شده و تنش آبی با برداشت بی‌رویه افزایش پیدا می‌کند.

در حالی برخی بر این باورند که آب برداشتی از چاه‌ها با آبیاری انجام شده مجدداً به آب‌های زیرزمینی منتقل می‌شوند که این استاد دانشگاه بر این باور است که در آبیاری قطره‌ای امکان برگشت آب به زیرزمین وجود ندارد چون در این روش آب به صورت قطره‌‌ای برای آبیاری گیاه مورد استفاده قرار می‌گیرد و شاید تا عمق نیم متری نیز نفوذ پیدا نکند، در آبیاری غرقابی شاید مقداری از آب به خاک نفوذ کرده و به آب‌های زیرزمینی برگردد ولی در آبیاری قطره‌ای این امکان وجود ندارد.

فریدون داوودی، مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان نیز در گفت‌وگو با پایگاه خبری صدای زنجان معتقد است متولی وضعیت منبع آب وزارت نیرو است که حجم برداشت آب را برای هر کدام از چاه‌های عمیق به جهاد کشاورزی ابلاغ می‌کنند و مجوز بهره‌برداری می‌دهند که در آن مشخص می‌شود که چه میزان برداشت آب از چاه باید انجام شود، جهاد کشاورزی نیز براساس آن برنامه‌ریزی برای میزان کشت را انجام می‌دهد.

وی معتقد است هدف از تجهیز مزارع به آبیاری نوین قطره‌ای افزایش راندمان آبیاری در داخل مزارع و خط انتقال بود.

58 هزار هکتار از اراضی استان به سیستم آبیاری نوین مجهز شدند

به گفته این مسئول تاکنون 58 هزار هکتار از اراضی استان  یعنی 48درصد از کل مزارع نسبت به اراضی مستعد به سیستم‌های نوین آبیاری مجهز شدند که در این بین 124 هزار هکتار از اراضی استان مستعد تجهیز سیستم آبیاری نوین هستند ولی تجهیز این سیستم‌ها نسبت به اراضی آبی 183 هزار هکتاری استان کمتر است چون نمی‌توان تمامی مزارع آبی را به سیستم‌های نوین آبیاری مجهز کرد چون برخی از آن‌ها شالیزار بوده و یا از رودخانه آب مورد نیاز را تأمین می‌کنند و مستعد آبیاری تحت فشار نیستند.

داوودی در پاسخ به این سوال که آیا از زمان تجهیز مزارع به سیستم‌های آبیاری نوین تاکنون تغییری در میزان کشت و راندمان آبیاری رخ داده یا خیر؟ و از طرفی با توجه به عدم محدودکردن میزان آب برداشتی از چاه‌ها برخی محصولات در حجم وسیع کاشت شده که با میزان تقاضای بازار همخوانی نداشته و در نهایت زیان مالی به کشاورز وارد می‌شود، این توضیح را داد که هر سیستمی در اراضی آبخور استان پیاده می‌کنیم از امور آب مجوز می‌گیریم به طوری که میزان اراضی زیر کشت با توجه به چاه عمیق مدنظر و پروانه بهره‌برداری مشخص می‌شود تا جایی که غیر از این میزان برای یک هکتار مازاد هم  یارانه نمی‌دهیم.

افزایش سطح زیر کشت بیش از میزان تعیین شده توسط جهاد کشاورزی خلاف قانون است

به گفته مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان در صورتی که کشاورز سطح زیر کشت را بیشتر از میزان تعیین شده افزایش دهد خلاف قانون عمل کرده و وزارت نیرو باید طبق قانون با متخلف برخورد کند.

وی متذکر شد هر نوع انتقال آب به اراضی آبخور که مورد تأیید وزارت نیرو نباشد برخورد قانونی با متخلف بر عهده وزارت نیرو بوده و جهادکشاورزی در این امر دخیل نیست ولی می‌تواند کمک حال باشد.

داوودی ادامه داد: از میزان تخلفات رخ داده در این حوزه اطلاعی ندارم ولی در برخی موارد به صورت اتفاقی می‌بینیم که انتقال آب را به اراضی غیرآبخور انتقال دادند، جهاد کشاورزی نیز اهرم قانونی برای برخورد با متخلفان را ندارد ولی در صورت مشاهده موارد را به وزارت نیرو گزارش می‌دهد و همکاری لازم را در این زمینه اعمال کرده است.

حجم برداشت از چاه‌ها صرفاً با کنتور هوشمند قابل کنترل است

محمود سرمستی، مدیر امور منابع آب شرکت آب منطقه‌ای زنجان نیز در گفت‌وگو با پایگاه خبری صدای زنجان در واکنش به محدود کردن برداشت آب از چاه‌ها در مزارعی که به سیستم‌های نوین آبیاری مجهزند، به اصلاح و تمدید پروانه‌ چاه‌های آب اشاره کرد و گفت: اصلاح و تمدید پروانه چاه‌ها در راستای به تعادل رساندن دشت‌های استان است، اصلاح پروانه‌ها به این منظور انجام می‌شود که زمین متناسب با میزان دبی پروانه صادره کنیم از همین رو امکان آبیاری و برداشت آب بیشتر از چاه‌ها وجود ندارد.

وی نصب کنتور هوشمند بر روی چاه‌ها را یکی دیگر از عوامل سد راه افزایش برداشت آب از چاه‌ها دانسته و یادآور شد: در حال حاضر حجم برداشت از چاه‌ها صرفاً با کنتور هوشمند قابل کنترل بوده و با هیچ ابزار دیگری نمی‌توان کنترل کرد.

به گفته این مسئول در حال حاضر تمامی مزارعی که به سیستم‌های نوین آبیاری مجهزند باید به کنتور هوشمند مجهز باشند تا پروانه بهره‌برداری صادر کنیم چرا که صرفاً از این طریق میزان برداشت آب از چاه قابل ارزیابی است.

تمامی‌ها چاه‌ها در ابهر و خرمدره به کنتور هوشمند مجهز شد

مدیر امور منابع آب زنجان با تأکید بر این‌که در شهرستان‌های ابهر و خرمدره تمامی چاه‌ها به کنتور هوشمند مجهز شدند، خاطرنشان کرد: در زنجان و مابقی شهرستان‌ها نیز در حدود 3 هزار کنتور هوشمند نصب شده است.

وی در پاسخ به این سوال که آیا بررسی در این زمینه که با تجهیز مزارع به سیستم‌های نوین آبیاری آیا میزان برداشت آب کاهش پیدا کرد؟ آیا این روش آبیاری در کاهش تنش آبی موجود موثر بود یا خیر؟ تصریح کرد: بله قطعاً این اتفاق رخ داد. اولاً طبیعت و کم‌آبی به گونه‌ای است که دبی چاه‌ها کاهش یافته است به طوری که در سال‌های قبل پروانه برداشت آب 30 لیتر در ثانیه صادر می‌شد در حال حاضر 20 لیتر در ثانیه شده و خود به خود دبی کاهش پیدا کرده است از همین رو امور آب با توجه به 20 لیتر موجود و تعدیل‌هایی که ارائه می‌کند پروانه برداشت آب با دبی 16 لیتر در ثانیه را در نهایت صادر می‌کند.

 سرمستی کاهش میزان دبی انجام شده را برای به تعادل رساندن سفره‌های آب زیرزمینی است تا بتوانیم کم‌آبی را جبران کنیم در هر منطقه‌ای که سیستم آبیاری نوین در مزارع اجرایی شده کنترل برداشت آب از چاه‌های را بهتر اعمال می‌کنیم.

فعلاً ممنوعیت ساعتی برای برداشت آب از چاه‌ها نداریم

از آنجایی که ممنوعیت ساعتی برای برداشت آب از چاه‌ها در برخی استان‌ها اجرایی شده است که در مورد اعمال این رویکرد در زنجان، مدیر امور منابع آب زنجان معتقد است *** فعلاً ممنوعیت ساعتی برای برداشت آب از چاه‌ها در مزارع وجود ندارد چرا که کنترل ساعتی برداشت آب فقط با قطع برق امکان‌پذیر است وگرنه با سیستم آبی ما امکان کنترل برداشت در یک ساعت خاص امکان‌پذیر نیست.

این مسئول در ادامه عنوان کرد: با اداره برق بحث‌هایی در این زمینه انجام شده مبنی بر این‌که پیک مصرف برق از 12 تا 3 بعد از ظهر است و جزو استان‌های پرمصرف هستیم ولی پیک مصرف آب با کل حجم سالانه است، از همین رو ما حجمی را تعریف می‌کنیم که برای 6 ماه توزیع می‌شود، فرد می‌تواند این میزان را در سه ماه برداشت کرده و به اتمام برساند که در این صورت توسط کنتور هوشمند دیگر شارژ نمی‌کنیم و یا این‌که می‌تواند برای 8 ماه و یا سال آینده از این اندوخته خود استفاده کند.

ابطال پروانه بهره‌برداری با برداشت مازاد آب از چاه‌ها

سرمستی در مورد جرایم اختصاص داده شده برای افزایش برداشت آب از میزان تعیین شده در پروانه بهره‌برداری و کشت در سطح بالاتر به ابطال پروانه اشاره کرد و گفت: برای جریمه متخلف در ابتدا اخطار صادر می‌شود و در صورت بی‌توجهی پروانه متقاضی به کمیسیون برای اعمال تبصره ماده 6 تا پروانه کان‌لم‌یکن می‌شود که در این صورت هیچ خدماتی به متقاضی ارائه نشده و پروانه بهره‌برداری نیز تمدید نمی‌شود.

 به گفته این مسئول اداره برق 20 درصد بیش از تعرفه تعیین شده از فرد متخلف اخذ می‌کند تا این‌که متقاضی مکلف شود سال بعد برای تمدید پروانه مراجعه کند که برای خارج کردن پروانه از حالت ابطال نیز فرد متخلف به کمیسیون آب زیرزمینی اعتراض کرده این کمیسیون یا دستور به اخذ خسارت آبخوان و نصب کنتور هوشمند به اضافه تعهد عدم تکرار تخلف را می‌دهد تا این‌که پروانه از حالت ابطال خارج شود یا این‌که اصلاً اعتراض وارده را قبول نمی‌کند و دستور به ابطال پروانه می‌دهد.

وی در پاسخ به سوالی در مورد تعداد پروانه‌های ابطال شده در استان بیان کرد: از ابتدای امسال تاکنون 86 مورد پروانه ابطال شده است.

بیشترین پروانه ابطال شده مربوط به سال 98 است

به گفته سرمستی در طول چند سال گذشته بیشترین تعداد پروانه‌های ابطال شده مربوط به سال گذشته به تعداد 345 مورد بوده است چرا که این میزان در سال 97 به تعداد 158 مورد، در سال 96 به تعداد 116 مورد، در سال 95 به تعداد 287 مورد و در سال 94 نیز 257 پروانه در استان زنجان ابطال شده است.

وی در مورد میزان استقبال کشاورزان از نصب کنتور هوشمند خاطرنشان کرد: کشاورزان به دلیل هزینه‌ای که دارد، استقبالی از نصب کنتور هوشمند نمی‌کنند ولی با توجه به اجبار تعیین شده برای تمدید پروانه مبنی بر این‌که کشاورزان باید برای تمدید پروانه خود اقدام به نصب کنتور هوشمند کنند.

به گفته این مسئول در حال حاضر 2 هزار و 545 مورد کنتور هوشمند در استان نصب و راه‌اندازی شده است.

الهام احمدی

 انتهای پیام