پایگاه خبری صدای زنجان- در هفته‌های اخیر سیستم توزیع و مصرف کشور با چالش کمبود روغن نباتی مواجه شد که گرچه به ادعای مسئولان کنترل شده است اما کم و بیش می‌توان این چالش را دید. در این میان باز هم اهمیت کشت دانه‌های روغنی در کشور به‌خصوص کلزا برای خودکفایی یا حداقل تامین بخش اعظم مواد اولیه تولید روغن خوراکی در کشور مطرح شده است اما کشاورزان و کارشناسان گله‌های قابل تاملی در این باره دارند.

کلزاکاران زنجانی معتقدند دولت فقط در حرف و کلام بر خودکفایی روغن و هدف‌گذاری برای توسعه کشت دانه‌های روغنی تاکید دارد اما در عمل زیرساخت‌ها برای فعالیت در این عرصه وجود ندارد.

انتظار طولانی‌مدت برای تحویل ماشین‌آلات نظیر تراکتور، عدم حمایت بیمه‌ای از تمامی مراحل رشد محصول، برنامه‌های ضعیف آموزشی و ترویجی از مراحل کاشت تا برداشت و فرآیند ذخیره‌سازی کلزا قبل از تحویل به کارخانجات از جمله چالش‌هایی است که از سوی کشاورزان و صاحب‌نظران اعلام می‌شود.

توسعه کشت دانه‌های روغنی از ابتدای روی کار آمدن محمود حجتی در دولت یازدهم به عنوان وزیر جهاد کشاورزی، در دستور کار این وزارتخانه قرار گرفت و مقرر شد برنامه‌ای برای توسعه کشت دانه‌های روغنی در نظر گرفته شود. نهایتا پس از سال‌ها تلاش برای افزایش تولید دانه‌های روغنی در کشور برنامه‌ای نوشته شد که در بازه زمانی ۱۰ ساله ضریب خودکفایی تولید روغن در کشور به ۷۰ درصد برسد و قاعدتا نتیجه این برنامه کاهش واردات روغن خام به همین میزان باشد.

کلزا از جمله محصولات مهم روغنی به شمار می رود که در سال های اخیر مورد توجه جدی مسئولان قرار گرفته اما هنوز جایگاه خود را جهت بهبود الگوی کشت در بین کشاورزان پیدا نکرده است. کلزا محصولی راهبردی است که می‌تواند در حل مشکلات اقتصاد استان و بخش کشاورزی و کاهش مصرف آب نقش بسزایی داشته باشد.

کشت کلزا در 902 هکتار از اراضی استان زنجان

به گفته حسین عامری، مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان، امسال سطح زیر کشت کلزا 902 هکتار بوده که بیشترین سهم مربوط به زنجان و خدابنده است.

عامری در گفت‌وگو با صدای زنجان می‌گوید: با توجه به شرایط آب و هوایی استان زنجان (به جز شهرستان طارم) کشت دانه روغنی کلزا با محدودیت‌هایی همراه است، کشاورزان استان فرصت دارند قبل از رسیدن سرمای پاییز و یخبندان، از 15 شهریورماه تا اول مهرماه (15 روز) نسبت به کشت این محصول اقدام کنند.

کشاورزان مناطق ابهر، خرمدره و سلطانیه که اقدام به کشت محصولاتی نظیر سیب‌زمینی و لوبیا کرده‌اند با محدودیت کشت کلزا با توجه به فرصت 15 روزه مواجه‌اند. آخرین آبیاری این محصولات با آغاز آبیاری دانه روغنی کلزا مصادف می‌شود، اگر کشاورزان آب باقی مانده برای آبیاری محصولات مذکور را به کلزا اختصاص دهند عملا آبی برای برایشان باقی نمی‌ماند.

چالش کلزاکاری

رضا، یکی از کلزاکاران زنجانی در گفت‌وگو با صدای زنجان، مبارزه با علف‌های هرز، آفات و بیماری‌های کلزا را از مشکلات کشاورزان در مراحل داشت اعلام کرده و می‌گوید: یکی از عوامل محدودکننده کشت کلزا در تمامی نقاط ایران و حتی دنیا وجود علف‌های هرز است. این گیاهان در طول دوره رشد با گیاه کلزا رقابت تنگاتنگی انجام داده و به صورت معنی داری بر عملکرد کلزا موثرند. همچنین در زمان برداشت مشکل جدی ایجاد می کنند زیرا در زمان رسیدن بذور کلزا، علف‌های هرز به صورت خیس و نارس در سطح مزرعه پراکنده اند و ادوات برداشت را با مشکل مواجه می کنند و اغلب راننده کمباین مجبور به پیاده شدن و رفع گرفتگی چرخ دنده‌های قسمت جلوی کمباین می‌شود.

وی برنامه‌های ضعیف آموزشی و ترویجی از مراحل کاشت تا برداشت و فرآیند ذخیره‌سازی کلزا قبل از تحویل به کارخانجات را از جمله چالش‌های پیش روی کلزاکاران دانسته و معتقد است برای تحقق برنامه‌های دولتی در حوزه خودکفایی روغن باید مسئولان جهاد کشاورزی، کلزاکاران را در نحوه اصولی پرورش محصول راهنمایی کنند.

علی، یکی از کشاورزان طارمی در گفت‌وگو با صدای زنجان هم با اشاره به عملکرد پائین کلزا در مقایسه با محصولات شاخص این شهرستان نظیر سیر و سیب‌زمینی تصریح می‌کند: در هر هکتار سیر 50 الی 80 تن محصول تولید می‌شود این میزان در کلزا حداکثر 3.5 تن است.

وی با اشاره به همکاری ضعیف بیمه محصولات کشاورزی تاکید می‌کند: دولت صندوق بیمه کشاورزی را ایجاد کرده تا حامی کشاورز باشد، سال قبل بخش زیادی از محصول کلزا توسط پرنده سار از بین رفت. مسئولان بیمه به جای جبران خسارت به ما گفتند بیمه مسئول جبران خسارت در مراحل ابتدایی کشت و پرورش محصول است و اگر کلزا در مراحل پایانی (رسیدگی) دچار خسارت شود مسئولیتی در قبال جبران خسارت ندارد. کجای این منطقی است؟ من پول می‌دهم که صفر تا 100 محصولم (از کاشت تا برداشت) را بیمه کنم.

خسارت ملخ و پرندگان

مجتبی اسکندری، مدیر جهاد کشاورزی طارم در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به برنامه‌ الگوی کشت این دستگاه برای حاشیه رودخانه قزل‌اوزن عنوان می‌کند: ابن بسترها در اختیار امور آب قرار دارد که عمدتا توسط کشاورزان به کشت برنج اختصاص می‌یابد. در نظر داریم در راستای توسعه کشت کلزا و ارتقای سهم طارم و استان زنجان در این زمینه و ارتقای سطح اقتصادی خانوارها، کشت دومحصولی (کلزا و برنج) را نهادینه کنیم.

اسکندری با بیان اینکه سهمیه شهرستان طارم در کشت کلزا 300 هکتار است، اضافه می‌کند: هم‌اکنون کلزا در 150 هکتار از اراضی هدف شهرستان کشت شده است، این رقم در مقایسه با سایر شهرستان‌های استان مطلوب است. البته به این میزان اکتفا نمی‌کنیم و برای ترغیب کشاورزان موانع احتمالی پیش روی کلزاکاری را احصا و برای رفع آن پیگیری‌های لازم را انجام می‌دهیم.

مدیر جهاد کشاورزی طارم با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود با افزایش میزان بارش‌ها میزان تولید کلزا در شهرستان طارم افزایش یابد، ابراز می‌کند: اواخر اردیبهشت‌ماه سال 1400 زمان برداشت کلزا در شهرستان طارم است.

وی با اشاره به خسارت 300 هکتاری سال قبل مزارع کلزای طارم توسط ملخ و پرندگان تصریح می‌کند: امیدواریم با پیگیری مسئولان صندوق بیمه محصولات کشاورزی تمامی مراحل پرورش محصول کلزا تحت پوشش بیمه قرار گیرند.

حمایت‌های ناقص؟

بنا به اظهارات رامین موسی‌خانی، معاون خدمات صندوق بیمه‌ای بانک کشاورزی استان زنجان در سال زراعی فعلی از حدود 700 هکتار سطح کشت کلزا در کل استان، حدود 400 هکتار تحت پوشش بیمه محصولات کشاورزی قرار دارند.

معاون خدمات صندوق بیمه‌ای بانک کشاورزی استان در گفت‌وگو با صدای زنجان عنوان می‌کند: با توجه به اینکه بیشترین خسارت پرندگان در محصول کلزا در مراحل 4 تا 6 برگی که مرحله جوانه‌زنی و مرحله اولیه رشد وارد می‌شود. در این مرحله گیاه به دلیل ترد و آبدار بودن و خوشخوراکی به عنوان تغذیه مورد استفاده پرندگان قرار می‌گیرد و مراحل بعدی شامل رسیدگی و برداشت به دلیل از دست دادن آب، چندان برای پرندگان مطلوب نیست.

موضوع حمایت از کشاورزان خسارت دیده در مراحل رسیدگی و برداشت کلزا را پیگیری می‌کنیم

موسی‌خانی با اشاره به خسارت پرنده سار به دو کلزاکار طارمی در سال جاری تصریح می‌کند: پرنده سار در مراحل رسیدگی و برداشت به این دو کشاورزی خسارت وارد کرده‌اند، از آنجایی که این مرحله مشمول حمایت بیمه‌ای نمی‌شود و به نوعی در کشور برای نخستین بار است که پرندگان در مراحل پایانی محصول و فصل برداشت از کلزا به عنوان تغذیه استفاده می‌کنند، موضوع برای تحت پوشش قرار گرفتن محصولات این کشاورزان از طریق ستاد مرکزی پیگیری شده که اگر دستور موافقت به زنجان ابلاغ شود برای سال زراعی جاری کلزای خسارت دیده در این مرحله نیز مشمول حمایت بیمه‌ای قرار می‌گیرند.

صندوق بیمه باید مبلغ خسارت قبل و بعد از دانه‌بندی را پرداخت کند

اما حسین عامری، مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان در واکنش به این اظهارات با تاکید بر اینکه در هر مرحله که گنجشک‌ به محصول خسارت وارد کند، می‌گوید: صندوق بیمه محصولات کشاورزی باید نسبت به پرداخت خسارت اقدام کند و موضوع مشمول بیمه شدن قبل و بعد از دانه‌بندی نباید مطرح باشد.

عامری با اشاره به پیگیری‌های سازمان جهاد کشاورزی برای حمایت بیمه‌ای از کلزاکاران تصریح می‌کند: طی جلسات تشکیل شده، نظر مسئولان حوزه بیمه محصولات کشاورزی مثبت بود و مقرر شده موضوع از طریق صندوق بیمه در مرکز بررسی و پیگیری شود.

صف انتظار کلزاکاران برای خرید تراکتور

با وجود پیگیری سازمان جهاد کشاوزی استان برای تحویل ماشین‌آلات کشاورزی از جمله تراکتور به بهره‌برداران همچنان بازار عطش خرید تراکتور در سرتاسر استان فروکش نکرده است. کارشناسان معتقدند بخشی از این نیازها می‌تواند واقعی باشد اما برخی دیگر از کشاورزان که تعدادشان هم کم نیست، با توجه به اختلاف قیمت تراکتور به نرخ دولتی با بازار آزاد، به تراکتور به دید کالای سرمایه‌ای نگاه می‌کنند و به نوعی نیازشان کاذب است.

یکی از کشاورزان طارمی با اشاره به طولانی شدن انتظارش برای خرید تراکتور به صدای زنجان می‌گوید: وقتی به جهاد کشاورزی مراجع می‌کنیم می‌گویند تخصیص کشوری کاهش یافته است، بین 150 نفر قرعه‌کشی کردند تا به 10 نفر تراکتور تحویل دهند، بعدها همین میزان به 6 مورد کاهش یافت. این دیگر چگونه حمایتی است؟ با دستان خالی کلزا بکاریم و کشاورزی کنیم؟

نیاز کاذب

به گفته مهدی بندئی، رئیس اداره مکانیزاسیون سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان سال قبل حدود 286 و نیم‌سال نخست امسال 433 دستگاه تراکتور به متقاضیان در سرتاسر استان تحویل داده شد. در این دوره نیز حدود 630 دستگاه تراکتور طی یک الی 2 ماه آتی به متقاضیان ارائه می‌شود یعنی 2 برابر سال قبل، اما همچنان عطش کشاورزان برای خرید تراکتور که مدعی‌اند برای زراعت از جمله کلزا نیاز به این تجهیزات دارند، فروکش نکرده است.

رئیس اداره مکانیزاسیون سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه کشاورزان به تراکتور نگاه کالای سرمایه‌ای داشته و ارزش افزوده آن سبب شده تا متقاضیان دریافت این دست از ماشین‌آلات روز به روز افزایش یابد، عنوان می‌کند: سال‌های سال بود با وجود تمامی اطلاع‌رسانی‌ها کشاورزان رغبتی برای خرید تراکتور از خود نشان نمی‌دادند. اختلاف قیمت تراکتور در بازار آزاد نسبت به نرخ دولتی سبب شده تا کشاورزان به خرید تراکتور علاقه‌مند شوند. هم‌اکنون دولت با پرداخت یارانه به کارخانجات، تراکتور را به نرخ دولتی که قیمت آن 60 درصد کمتر از قیمت آن در بازار آزاد است در اختیار کشاورزان می‌گذارد.

او می‌گوید: در حال حاضر دولت تراکتور را به قیمت حدود 260 میلیون تومان به دست کشاورز می‌رساند در حالی که این میزان در بازار آزاد حدود 500 میلیون تومان است.

بندئی با تاکید بر اینکه نیاز کشاورزان از جمله کشاورزان طارمی کاذب است، تاکید می‌کند: 70 الی 80 درصد درآمد کشاورزان طارمی از محل پرورش محصولات باغی است. تراکتور عموما در اراضی زراعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخشی از این متقاضیان تراکتور را برای کشت کلزا نمی‌خواهند.

محدودیت در تحویل تراکتور

البته رئیس اداره مکانیزاسیون سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با اشاره به محدودیت‌ها در تحویل ماشین‌آلات کشاوزی از جمله تراکتور اضافه می‌کند: به محض دریافت سهمیه مربوطه از وزارتخانه، در اسرع وقت روند تحویل تجهیزات را در دستور کار قرار می‌دهیم. در این دوره به شهرستان طارم نگاه ویژه‌ای داشته‌ایم، از کشاورزان طارمی می‌خواهیم به میزان برش شهرستانی که هست، با ما مدارا کنند تا به تدریج نوبت به آن‌ها نیز برسد.

کشاورز فقط برنامه‌ای که برایش صرفه اقتصادی داشته باشد را اجرا می‌کند

محمود نوری، کارشناس ارشد کشاورزی در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه توسعه کشت دانه روغنی کلزا یکی از راهبردهای ملی در راستای خودکفایی روغن محسوب می‌شود به نیاز کشور به روغن و واردات سالانه بخش زیادی از این کالا و ارائه مشوق‌های دولت به واردکنندگان روغن اشاره می‌کند.

نوری با بیان اینکه کلزا یکی از دانه‌های روغنی بسیار مهم بوده که کاشت این محصول استراتژیک کم آب‌بر و به‌صرفه می‌تواند نقش مهمی در تحقق اقتصاد مقاومتی و تضمین امنیت غذایی مردم داشته باشد، تصریح می‌کند: کشت گیاه کلزا با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی ایران و مشکل کمبود آب، یکی از اقتصادی‌ترین گزینه‌های کشت بوده که علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف آب و ایجاد درآمد بالا برای کشاورزان، موجب کاهش واردات روغن نیز خواهد بود.

این کارشناس با تاکید بر اینکه کشاورزان برای رسیدن به سود، محصول مربوطه را برای کشت انتخاب می‌کنند، ابراز می‌کند: تا زمانی که در برنامه‌های مسئولان سود حاصل از تولید و فروش محصول دیده نشود، کشاورزان در طرح‌های دولتی شرکت نمی‌کنند. به طور مثال همه ساله مسئولان جهاد کشاورزی از بهره‌برداران تقاضا می‌کنند که از کشت بیش از حد گوجه‌فرنگی امتناع کنند اما تعدادی زیادی از گوجه‌فرنگی‌کاران به این هشدارها توجه نمی‌کنند. زیرا کشاورز بر اساس استنباط تجربی می‌داند که در چین اول و دوم قطعا سود می‌کند، در چین سوم هزینه و درامدها سر به سر شده و در چین‌های بعدی متضرر می‌شود. او تمامی ضررهای خود را در چین اول و فروش مطلوب تولیداتش با قیمت خوب جبران کرده است.

جای خالی آموزش در بخش کشاورزی

نوری فرسوده بودن ادوات کشاورزی، نبود ماشین‌آلات مخصوص برداشت کلزا و عدم آشنایی عمده کشاورزان (به جز کشاورزان پیشرو) با اصول کاشت، داشت و برداشت، دپوی این محصول و شرایط حمل آن تا کارخانه  را از عوامل تاثیرگذار در محقق نشدن اهداف مسئولان در حوزه توسعه کشت کلزا و جایگزینی این محصول با سایر محصولات کشاورزی اعلام می‌کند.

نوری با اشاره به افزایش قیمت نهاده‌ها اعم از بذر و کود و مهم‌تر از آن‌ها بالا بودن هزینه حمل این نهاده‌ها که سبب افزایش قیمت تمام شده محصول می‌شود، تصریح می‌کند: به نظرم تشکیل تعاونی کلزاکاران یا ایجاد تعاونی تجهیزات و ادوات مکانیزاسیون می‌تواند در پرورش اصولی این محصول از کاشت تا برداشت تاثیرگذار بوده و به عنوان عامل انگیزشی کشاورزان را ترغیب به حضور در برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی کند.

آیا با این اظهارات و مشکلاتی که در حوزه کشت دانه‌های روغنی در استان و کشور وجود داردريا، می‌توان به حل مشکل مواد اولیه تولید خوراکی در کشور امیدوار بود یا باز هم منتظر چالش‌های قفسه‌های روغن خالی فروشگاه‌ها و مشکل تامین روغن خام در شرایط تحریم باشیم؟

لیلا محمدی

انتهای پیام