پایگاه خبری صدای زنجان- نعلبکی‌ها و استکان‌ها به هم می‌خوردند و صدای نقال که بلند و رسا از رستم و اسفندیار می‌گوید از روزگاران دور و دراز به گوش می‌رسد. هوا سرد و برفی است و نقال با صدایش فضای قهوه‌خانه را گرم کرده است. او می‌خواند و با منتشای خود در ذهن مخاطب صحنه‌ها را می‌سازد. خاطرات زیر برف آن سال‌ها دفن می‌شوند و به فراموشی سپرده می‌شود و حالا صدای زنانه‌ای پر طنین به نقل می‌پردازد و مادرانه قصه‌ای را لالایی‌وار برای فرزند خود می‌گوید اما این قصه برای خواب نیست. او نقل می‌گوید و می‌خواهد که با این قصه فرزندش را از خواب بیدار کند....

نقالی‌ یا افسانه‌گویی‌ کهن‌ترین‌شکل بازگویی افسانه‌ها در ایران است و نقال کسی است که نقل حماسی می‌گوید و مضمون نقل‌هایش بیشتر پیرامون داستان شاهان و پهلوانان ایران زمین است. او نگهبان فرهنگ عامیانه، داستان‌های حماسی و قومی و موسیقی فولکلور ایران شناخته می‌شود.

فاطمه حیدری‌فرد، یکی از این همین نگهبان‌ها است که اگر چه اصالتا زنجانی دارد اما به قول خود زادگاه هنری او تهران است. او دانش‌آموخته رشته تئاتر از دانشگاه تهران است و از سال 80 به نقالی پرداخته است. نام او در فهرست نقالان عضو بنیاد فردوسی به چشم می‌خورد.

او در خصوص آشنایی‌‌اش با هنر نقالی چنین می‌گوید: من در طول دوره تحصیلی‌ام با هنر نقالی آشنا شدم. ما آیین‌های نمایشی را در دانشگاه و در سر کلاس درس مرور می‌کردیم و همین موضوع زمینه آشنایی من با هنر نقالی را فراهم کرد.

این هنرمند ادامه می‌دهد: پیش از آن من هیچ شناختی نسبت به نقالی نداشتم و پس از اینکه من لیسانسم را گرفتم به پیشنهاد استادم «داوود فتحعلی بیگی» در کلاس‌های ایشان شرکت کردم و به صورت تخصصی نقالی را یاد گرفتم و وارد این حوزه شدم.

نقالی، قصه‌گویی صرف نیست

او با بیان به اینکه نقالی از دیرباز در ایران وجود داشته است، می‌گوید: نقالی از نقل می‌آید و نقال به بیان روایتی از قصه‌ای می‌پردازد که بیشتر جنبه حماسی دارد. اما اینکه نقالی چیست و به این شکل و شیوه‌‌ای اجرا می‌شود؟ موضوعی است که می‌توان در موردش این طور گفت در هنر نقالی یک سری حرکت را با قصه‌گویی ترکیب کردند و این هنر تنها قصه‌گویی صرف نیست و حرکت دارد. در واقع نقال آن صحنه‌هایی را که توصیف می‌کند به کمک حرکت تا حدی بازآفرینی می‌کند و به این طریق به مخاطب در جهت تصویر‌سازی بیشتر و بهتر آنچه که منظور است، کمک می‌کند.

منتشای چوبی شریک نقال است

به گفته این هنرمند یک نقال در این مسیر تنها چیزی که دارد منتشای چوبی است که برای او کاربردهای مختلف دارد و به نوعی شریک او در امر قصه‌گویی محسوب می‌شود و نقش‌های مختلف از قبیل درخت و اژدها را ایفا می‌کند و ابزار همه کاره برای یک نقال است.‌

هر قصه‌ای که جذابیت و قابلیت به تصویر کشیده شدن را داشته باشد، می‌تواند قصه‌ای برای نقالی باشد

حیدری فرد اظهار می‌کند: هنر نقالی بیشتر در زمینه شاهنامه کار شده است اما هر قصه‌ای که جذابیت و قابلیت به تصویر کشیده شدن را داشته باشد، می‌تواند قصه‌ای برای نقالی باشد. در این خصوص حتی نقل مذهبی داریم که بیشتر توده مردم با آن آشنا هستند اگر چه اسمش نقالی نیست ولی در واقع در قالب نقالی گنجانده می‌شود.

وی در این رابطه ادامه می‌دهد: قصه‌های نظامی و خسرو شیرین و بسیاری دیگر از قصه‌ها و روایت‌های دیگر در زمینه نقالی به کار گرفته می‌شوند. اما به طور کلی هر قصه‌ای که قابلیت تصویرسازی داشته باشد، می‌تواند دستمایه‌ای برای نقالی باشد به طوری که خود من قصه‌ای آمریکایی از «شل سیلور استاین» به نام «درخت بخشنده» را پرده‌خوانی کردم.

تلاش برای به فراموشی سپرده نشدن این هنر، بسیار سخت است

وی با اشاره به اینکه این موضوع که تلاش برای به فراموشی سپرده نشدن این هنر، بسیار سخت است و به تنهایی کاری از منِ نوعی، به عنوان یک نقال برنمی‌آید، خاطرنشان می‌کند: من می‌توانم تنها نقل بگویم و تلاشم را برای آموزش افراد مستعد و علاقه‌مند انجام بدهم. همان‌طور که اکنون در تهران هنرجو دارم و این کار را انجام می‌دهم، ولی راه بسیار سخت‌تر از این حرف‌ها است و کاری نیست که ما بتوانیم با چند هنرجو و داوطلب به سرانجام برسانیم. بلکه نیازمند یک تمهیدات ویژه و گسترده برای این ماجرا هستیم تا توده مردم را با این هنر آشنا کنیم و البته که مردم با قصه‌گویی و روایتگری آشنا هستند؛ در خصوص نقالی شاید این آشناییت وجود نداشته باشد، کمااینکه من تا زمانی که به دانشگاه نرفته بودم، نمی‌دانستم نقالی چیست؟ چرا که هرگز صحنه‌ای از این هنر را ندیده بودم و تازه پس از شروع تحصیلم با موضوع نقالی آشنا شده بودم اما کاری که از دست ما بر می‌آید، محدود است و من به عنوان تنها نقال استان زنجان، توان محدودی دارم که بخواهم در این زمینه کاری بکنم و این موضوع را متولیان امر (شاید سازمان میراث فرهنگی) و هر کس دیگری که کاری از دستش بربیاید، باید پیگیری کند و در این زمینه همدلانه گام بردارد و جشنواره بگذارند و به هر طریق شرایطی برای اجرای این هنر فراهم آورند.

این «هست»ها برای همیشه نیست

وی ادامه می‌دهد: من در اقامتگاه سنتی خودم(آنام) به دنبال این هستم که این اتفاق بیفتد. منتهی این موضوع نیز داستان‌های خود را دارد و حمایت می‌خواهد و در وهله اول باید به دنبال این بود که مخاطب را جذب کرد و سپس به سراغ این موضوع رفت که هنر نقالی را حفظ کرد. این موضوع که جایی برای ارائه این هنر ارائه شود، موضوع مهمی است. ضمن اینکه در وهله اول این هنر را باید به مخاطب ارائه کرد تا جذابیت برای آن ایجاد شود و سپس به دنبال حفظ  این هنر بود و هنرجو جذب کرد تا این راه را در پیش بگیرند. در این خصوص نکته‌ای که برای من جالب است، این است که کشورهای دیگر قدر هنر‌های آیینی سنتی ایران را بیشتر از خودمان می‌دانند یعنی در جشنواره‌های بین‌المللی، آثاری که برگرفته از فرهنگ آنها باشد، حمایت نمی‌شوند بلکه نمایش‌های آیینی و سنتی ما را مورد حمایت قرار می‌گیرند و برای اجرا به آنجا دعوت می‌شوند و این نمایش‌ها به سبب دیرینگی که دارند، برایشان جذابیت بیشتری دارد ولی متاسفانه ما قدر داشته‌هایمان را نمی‌دانیم و فکر می‌کنیم که این هنر برای همیشه هست و وقت و انرژی و هزینه خود را برای آن نمی‌گذاریم و در واقع فراموش می‌کنیم که این «هست»ها برای همیشه نیست.

در جایی که برای هنرم ارزش قائل شوند، فعالیت خواهم داشت

حیدری‌فرد با اشاره به اینکه در حال حاضر در زنجان هستم و اگر متوجه شوم که در این زمینه از من حمایتی صورت نگیرد هیچ فعالیتی در این زمینه نمی‌کنم کمااینکه تا حالا این هنر در استان نبوده است و از این پس نیز نباشد، می‌گوید: من یک فرد با توان محدود هستم و جایی که برای هنرم ارزش قائل باشند کاری را انجام می‌دهم. در مصاحبه‌های قبلی خود نیز گفتم که زادگاه هنری من تهران است و خوشحال هستم که قدر هنر من را در آنجا می‌دانند و سعی کرده‌اند که آن را به عموم نشان بدهند و من هم تمام تلاشم را در این راستا انجام داده‌ام که قدردان این موضوع باشم و به دنبال این هستم که از اساتیدی که این هنر را از آنها آموخته‌ام، ادای دین بکنم.

نقالی یک شگرد زنانه است

این هنرمند در پاسخ به این سوال که «زن بودن در هنر نقالی با توجه به اینکه مادران ما از دیر باز برای کودکان خود لالایی و قصه شب می‌گفتند، چه نقشی دارد؟» اظهار می‌کند: قصه‌ها معمولا از زبان مادران شنیده می‌شوند و آنها با لالایی‌ها و قصه‌های شبانه فرزندان خود را آرام می‌کردند، پس به نظر می‌رسد که نقالی یک شگرد زنانه باشد. من منکر نقالان مرد نیستم و همه آنها همکاران من هستند و از نشستن پای نقل آنها بسیار لذت می‌برم اما خیلی نمی‌گذرد که خانم‌ها به هنرنقالی روی آورده‌اند و اساسا مردها داخل این میدان بودند و الحق که خوب هم درخشیده‌اند. در گذشته به واسطه‌ی اینکه تلویزیونی وجود نداشته است، مردم به بهانه‌ نقالی دور هم جمع می‌شدند تا اوقاتی را به خوشی بگذرانند و به قصه‌های نقال گوش می‌دادند و شاید آن زمان چندان قشنگ نبوده که بین اهالی خانواده (زمانی که زن و مرد دور هم نشسته‌اند) یک زن روایتگری کند و شاید از این جهت است که زنان در این دوران به روایتگری روی نیاورده‌اند ولی زمانی که پای نقالی خانم‌ها می‌نشینیم، متوجه می‌شویم که آن زاویه نگاه زنانه و شگردهای زنانه که ذاتا زنان برای قصه گویی و روایتگری دارد یک شیرینی ویژه‌ای به نقل می‌دهد.

برای نقالی افراد صد درصد نیازمند آموزش هستند

وی با اشاره به اینکه برای نقالی افراد صد درصد نیازمند آموزش هستند و ما هنری نداریم که صفر تا صدش را هنرمند بالفطره داشته باشد مخصوصا این هنرها که اساسا از پایه نیازمند آموزش است و نقاشی و شعر نیست که افراد به صورت ذاتی یک جوهره‌ای داشته باشند اما اینکه شما مسلط به قصه گفتن و یا بیان خوبی داشته باشید به امر نقالی کمک‌کننده است، اظهار می‌کند: بدون آموزش این امر امکان‌پذیر نیست چنانچه که من خود از سال 80 با ورودم به دانشگاه در این زمینه آموزش دیدم و سپس در کلاس‌های خصوصی اساتید حضور پیدا کردم و تاکنون هم پای درس هستم و در این زمینه آموزش می‌بینم و زیر نظر استاد «پرویز ممنون» که در آلمان هستند آموزش می‌بینم و هنوز هم با وجود اینکه از مطرح‌ترین نقال‌هایی هستیم که به صورت حرفه‌ای در عرصه بین‌المللی فعالیت داریم در حال آموزش هستیم و این موضوع، موضوعی نیست که وقتی به نقطه‌ای برسیم، بگوییم که من همه چیز را فراگرفتم و دیگر نیازی به آموزش ندارم.

حماسی بودن داستان‌های نقالی روحیه جنگاوری به من داده است

 به اعتقاد این هنرمند حماسی بودن داستان‌های نقالی، به او روحیه جنگاوری در مقابل مشکلات داده است و در این رابطه می‌گوید: من همیشه دوست دارم که جنگجو باشم حتی در صحنه واقعی زندگی خود همواره سعی داشته‌ام که برنده جنگ‌هایم باشم .

هیچ ظرفیتی در خصوص هنر نقالی در زنجان ندیدم

وی در یک کلام با بیان اینکه من هیچ ظرفیتی در خصوص هنر نقالی در زنجان ندیدم، می‌گوید: در این مدت من دوستانی پیدا کردم به دنبال  همکاری بودند اما باری به هر جهت به ثمر نرسیده است.

حضور ما در جشنواره‌های بین‌المللی به صورت رقابتی نیست

حیدری‌فرد با اشاره به سابقه حضور خود در چندین جشنواره بین‌المللی هنرهای آیینی و نمایشی اظهار می‌کند: جشنواره‌های آیینی سنتی هر ساله برگزار می‌شود و از ما به صورت بین‌المللی دعوت می‌شود که در این جشنواره‌ها حضور یابیم. حضور ما در جشنواره‌های بین‌المللی به صورت رقابتی نیست و محلی برای عرضه و ارائه هنر نقالی به مخاطبین کشورهای مختلف است. خوشبختانه با حضور ما به عنوان نقال در این جشنواره‌ها شاهد استقبال مخاطبین و علاقه‌مندان این حوزه از نمایش‌های آیینی و سنتی ایران هستیم.

زهره میرعیسی‌خانی

انتهای پیام/