پایگاه خبری صدای زنجان- یک جامعه‌شناس اظهار کرد: روند تغییرات قوانین مدنی در مورد سن ازدواج؛ بیانگر این است که جامعه عزم جدی برای اصلاح چالش کودک‌همسری ندارد.

چندی پیش معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم رئیس‌کل دادگستری‌ کل استان زنجان اعلام کرد که استان زنجان به لحاظ آمار کودک‌همسری وضعیت‌ خوبی در کشور ندارد ولی این مهم در سال‌های اخیر کمی رو به کاهش بوده است.

اگرچه آمارهای دقیقی در زمینه کودک همسری در استان وجود ندارد و مسئولان امر بارها و بارها در جلسات مختلف از دادن آمار در این زمینه امتناع می‌کنند اما جدیدترین آمار منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران خبر از ازدواج ۹۷۵۳ دختر ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار سال جاری می‌دهد که این تعداد در قیاس با آمارهای فصلی دو سال اخیر، بالاترین آمار فصلی ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله است و به نوعی می‌توان گفت رکورد آمار فصلی ازدواج دختران در این بازه سنی و طی دو سال اخیر، در بهار ۱۴۰۰ شکسته شد.

مطابق با آمار اخیر منتشر شده از سوی مرکز آمار که مربوط به بهار سال جاری است، تعداد ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار ۱۴۰۰ با حدود ۳۲ درصد رشد در قیاس با آمار مشابه خود در بهار سال گذشته به ۹۷۵۳ ازدواج رسیده و از سوی دیگر این آمار فصلی ازدواج برای این بازه سنی از دختران با توجه به آمارهای مشابه فصلی طی دو سال اخیر بالاترین تعداد را نشان می‌دهد.

مطابق با همین آمار، ۴۵ هزار و ۵۲۲ دختر ۱۵ تا ۱۹ ساله نیز در بهار ۱۴۰۰ ازدواج کرده‌اند. این در حالی است که آمار مذکور تنها مربوط به ازدواج‌های ثبت رسمی شده در سازمان ثبت احوال کشور است و به گفته کارشناسان اغلب ازدواج کودکان ثبت نشده و همین امر منجر به نبود آمار دقیق در این حوزه می‌شود

آمارهای یاد شده در حالی است که مطابق با ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت‌مصلحت با تشخیص دادگاه صالح» است.

 در این بین اگرچه اغلب موارد کودک‌همسری به طور غیر قانونی رخ داده و ثبت نمی‌شوند اما‌ آنچه از پژوهش‌ها بر می‌آید این است که بعضا قضات برای تشخیص مصلحت طفل تنها رضایت پدر و بلوغ جسمی کودک را در نظر گرفته و رضایت و آگاهی طفل و بلوغ فکری وی را لحاظ نمی‌کنند.

کودک‌همسری تنها مختص دختران و زنان نیست

در این زمینه یوسف بیانلو، جامعه‌‌شناس، جمعیت‌شناس و پژوهشگر با اشاره به اینکه کودک‌همسری یکی از مقولات بسیار مهمی است که در جوامع سنتی به عنوان یک چالش مطرح است، گفت: این موضوع هم از لحاظ بیولوژیکی و زیست‌شناسی و هم از منظر روانشناسی و موضوعات اجتماعی و فرهنگی مورد اهمیت است و بایستی به صورت کاملا علمی مورد بررسی قرار گیرد.

وی ادامه داد: کودک همسری تنها مختص دختران و زنان نیست؛ و بر اساس تعاریف جامعه‌شناسی ازدواج هر فرد زیر سن قانونی کودک همسری است؛ منتهی مراتب چون زنان و دختران بیشتر در معرض این آسیب قرار می‌گیرند و تمرکز بیشتر بر روی این قشر از جامعه هست تصور بر این است که کودک همسری تنها در دختران اتفاق می‌افتد‌.

این پژوهشگر افزود: در عرف جهانی و بین‌المللی کودک‌همسری به ازدواج افراد زیر 18 سال تعبیر می‌شود. این اتفاق (کودک همسری) که به آن ازدواج زود هنگام هم گفته می‌شود به صورت رسمی و غیررسمی اتفاق می‌افتد و برخی از این آمارها ثبت نمی‌شود و در مناطقی که چندان تابع قوانین و مقررات رسمی حاکم نیست (قوانین وجود دارد ولی رعایت نمی‌شود و در این مناطق بیشتر سنت‌ها مطرح است) این موارد بیشتر است.

اجبار سنت‌های قومی، پایین‌بودن سواد و درک اجتماعی، مشکلات اقتصادی و ...

بیانلو خاطرنشان کرد: عوامل مختلفی در این زمینه تاثیر‌گذار است که‌ یکی از موارد مهم در این زمینه اجبار سنت‌های قومی است. یعنی آداب و رسومی وجود دارد که متعلق به قومیت‌ها است و این سنتها‌ کودک همسری را ترویج و تجویز می‌کند و طبق این سنت‌ها افراد، اگر در سنین پایین ازدواج کنند، بهتر است. در این مناطق غالبا تصور بر این است که دختران بایستی زودتر ازدواج کنند تا واسطه ازدواج از بسیاری از آسیب‌ها مصون بمانند.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه یکی دیگر از موارد تاثیر‌گذار در زمینه افزایش کودک‌همسری پایین بودن سطح آگاهی و درک اجتماعی جامعه و افراد است، گفت: هر چه در یک جامعه‌ای میزان سواد و درک و فهم افراد پایین‌تر باشد این مساله بیشتر اتفاق می‌افتد و معمولا ما در خانواده‌هایی شاهد این اتفاق هستیم که در آن دانش و آگاهی پایین است.

بیانلو مشکلات اقتصادی و فقر را از دیگر عوامل موثر در این امر دانست و گفت: در جوامع سنتی فرزند به ویژه فرزندان پسر به عنوان نیرو و سرمایه کار محسوب می‌شوند، بنابراین هر چه خانواده‌ها تعداد پسران بیشتری داشته باشند، می‌توانند در امور کشاورزی و دامداری و غیره خود را توسعه دهد ولی در مقابل دختران به عنوان هزینه‌های زندگی درنظر گرفته می‌شوند و اعتفاد بر این است که دختر برای خانواده هزینه‌تراشی می‌کند. در جوامع شهری هم این موضوع وجود دارد همین عامل باعث تن دادن خانواده‌ها به ازدواج زودهنگام فرزندان خود می‌شود چرا که دختر را به دید یک فرد سربار (فردی که تنها در خانه هزینه ایجاد می‌کند) می‌بینند و در این زمینه تلاش دارند که دختر خود را به صورت قابل قبول و مشروع از خانواده جدا کنند و به اصطلاح نان‌خور خود را کم کنند بنابراین ما در جوامعی که مشکلات اقتصادی وجود دارد، کودک‌همسری و ازدواج کودکان را بیشتر شاهد هستیم.

وی در این رابطه افزود: یکی دیگر از عواملی که در این زمینه وجود دارد، برداشت غلط از باورها و توصیه‌های دینی است.

این جامعه‌شناس، خاطر‌نشان کرد: کودک همسری وقتی اتفاق می‌افتد، فرد را از پروسه جریان تحصیلات اولیه خود و شکل‌گیری شخصیتی باز می‌دارد و فرد از جرگه کودکان و نوجوانان جدا شده و دیگر آن کودک و نوجوان سابق نیست به ویژه اینکه سیستم رسمی آموزش در جامعه ما نیز این افراد را نمی‌پذیرد و دختری که ازدواج می‌کند، از دوستان و همسالان خود جدا می‌شود و تکالیف سنگین‌تری نظیر زن بودن و مادر بودن و خانه داری بر روی دوش او گذاشته می‌شود که مشکل‌ساز است.

خشونت جنسی مساله‌ای که غالبا در ازدواج‌های زودهنگام وجود دارد

وی با بیان اینکه مساله خشونت جنسی مساله مهمی است که غالبا در ازدواج‌های زودهنگام وجود دارد، اظهار کرد: افراد زیر 18 سال به تکامل کامل جنسی، جسمی و شخصیتی نرسیده‌اند و در ازدواج زود هنگام ما این افراد را در معرض مسائل جنسی قرار می‌دهیم. ضمن اینکه شاهد هستیم که کودک‌همسری معمولا در دختران با سنین پایین و مردان با سنین بالا اتفاق می‌افتد. یک زمان دختر 15 ساله با یک پسر 18، 19 سال ازدواج می‌کند این موضوع هم کودک‌همسری است اما یک زمان هم شاهد هستیم که یک دختر 15،16 ساله با یک مرد 30 تا 60 ساله ازدواج می‌کند که ازدواج این دختر با این فرد فاجعه‌آور است چرا که این دختر به عنوان یک ابزار و عروسک در دست فرد دیگری قرار می‌گیرد و از او سواستفاده‌های متفاوتی صورت می‌گیرد. لذا به لحاظ علمی و جامعه‌شناختی و بر اساس بهداشت جهانی این نوع ازدواج خشونت جنسی محسوب می‌شود. هرچند این ازدواج می‌تواند رسمی و شرعی هم باشد اما نقض حقوق کودکان است و بسیاری از مشکلات را ایجاد می‌کند.

این جمعیت‌شناس در بخش دیگری از صحبت‌های خود به موضوع بارداری نوجوانان پرداخت و گفت: این نوجوانان آسیب‌های روحی و روانی فراوانی را می‌بینند و مسائل مختلفی را از نظر بیولوزیکی و روانشناسی تجربه می‌کنند که بسیار آسیب زننده است. ضمن اینکه میزان مرگ و میر در این نوجوانان به جهت بارداری بسیار بالا است. دخترانی که در سنین پایین باردار می‌شوند، احتمال اینکه جان خود را به سبب بارداری از دست بدهند، بیشتر است به طوری که در جمعیت‌شناسی توصیه می‌شود که بارداری‌های زیر 20 سال و بالای 45 سال اتفاق نیفتد چرا که این دسته از بارداری‌ها، بارداری‌های خطرناکی هستند و میتواند به مادر و کودک آسیب بزنند.

21درصد زنان در جهان قبل از 13 سالگی ازدواج می‌کنند

 وی با بیان اینکه داده‌های یونسکو عنوان می‌کند که 21 درصد زنان در جهان قبل از 13 سالگی ازدواج می‌کنند که اگر روی این آمار متمرکز شویم، مشاهده می‌کنیم که این آمار در برخی از کشورها بالا و در برخی کشورها این آمار بالا و در برخی دیگر پایین است. حدود 670 میلیون دختر و زن امروزه در زیر 18 سال ازدواج می‌کنند که بیشتر این کودکان در کشورهای آفریقایی بودند.

این پژوهشگر خاطرنشان می‌کند: همین آمارها عنوان می‌کند که 115 میلیون پسران زیر 18 سال ازدواج در سال 2020 ازدواج کردند که این هم مساله مهمی است که باید به آن توجه کنیم. آمارهای ایران هم بالاتر از میانگین جهانی است و برای سال 93، 187 هزار ازدواج زیر سن قانونی ثبت شده است که شاهد هستیم که در استانهایی که باورهای سنتی و تفکرات قومی حاکم است این مساله افزایش داشته است.

قوانین مدنی ما عزم جدی در جهت اصلاح چالش کودک همسری ندارد

وی با بیان برخی از نقص‎ها در قوانین مدنی کشور افزود: در سال 1313 ماده 1041 قانون مدنی اجازه ازدواج دختران زیر 15 سال و ازدواج پسران زیر 18 سال را غیر قانونی عنوان کرده است. این قانون در سال 1353 تغییر یافته است و ازدواج دختران زیر 18 سال و ازدواج پسران زیر 20 سال را ممنوع کرد. پس از انقلاب در سال 1357 این قانون لغو و به قانون سال 1313 بازشگت و سپس در سال 1361 نیز قانون تغییر می‌یابد و سن ازدواج را برای دختران 9 سال و برای پسران 15 سال مبنا قرار می‌دهند و نهایی‌ترین تغییر در سال 1381 اتفاق می‌افتد که دوباره عنوان می‌شود که ازدواج برای دختران زیر 13  و برای پسران زیر 15 سال نباید رخ دهد و با رضایت والد و یک قاضی صالح این اتفاق میتواند بیفتد. روند این تغییرات نهایتا بیانگر این است که جامعه در این زمینه عزم جدی برای اصلاح این چالش ندارد.

وی در پاسخ به سوال اینکه «برخی از آمارها حاکی از افزایش کودک همسری در دوران کرونا بوده است این موضوع را چطور می‌توان توجیه کرد؟» اظهار کرد: در دوران کرونا بسیاری از مشاغل آسیب دیدند و با توجه به اینکه اقتصاد خانواده در جوامع جهان سومی ضعیف شده است و دولت هیچ حمایتی از این افراد نداشته است خانواده‌ها می‌توانند تن به این موضوع بدهند.

بیانلو در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد نقش احتمالی مشوق‌های فرزندآوری در افزایش کودک همسری گفت و ادامه داد: در این زمینه با توجه به اینکه ما هیچ منع قانونی برای ازدواج و دریافت این مشوق‌ها در نظر نگرفته‌ایم، این مشوق‌ها می‌تواند به نوعی موجب افزایش کودک‌همسری شود چرا که وجود خلاهای قانونی و فقدان قوانین روشن و ضعف قوانین بازدارنده در این موضوع نادیده گرفته شده است.

انتهای پیام/

خبرنگار: زهره میرعیسی‌خانی