پایگاه خبری صدای زنجان نیوز/ زهره میرعیسی‌خانی: با وجود اینکه «سیده فائزه موسوی»، مدیرکل زنان و خانواده استانداری زنجان (اردیبهشت‌ماه 1401) در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها با بیان اینکه به صورت قانونی نمی‌توان از کودک همسری ممانعت کرد، گفته بود که آمار کودک همسری در زنجان  به روز نیست و باید داده‌ها به صورت میدانی احصا شود، پیگیری‌های صدای زنجان نشان می‌دهد که هنوز هم آمار مشخصی در این خصوص احصا نشده است.

البته جامعه‌شناسان در این باره می‌گویند: علیرغم اینکه قانون و سن قانونی ازدواج که در جهان 18 سال است در ایران رعایت نمی‌شود، باز هم قانون، مبنایی را تعریف کرده که طبق آن نمی‌توان همه ازدواج‌ها را به ثبت رساند! از این رو دختری که زیر 13 سال سن دارد، ازدواجش در دفاتر ازدواج، به ثبت نمی‌رسد. یعنی یک مبانی وجود دارد و هر ازدواجی را ثبت نمی‌کنند!

استان زنجان جزو استان‌های با آمار بالای «کودک همسری» است که به گفته کارشناسان خود به تنهایی زمینه‌ساز آسیب‌های متعدد دیگر اجتماعی است.

«سیده فائزه موسوی»، مدیرکل زنان و خانواده استانداری زنجان (اردیبهشت‌ماه 1401) در گفت‌وگو با خبرگزاری‌ها با بیان اینکه به صورت قانونی نمی‌توان از کودک همسری ممانعت کرد، گفته بود که آمار کودک همسری در زنجان  به روز نیست و باید داده‌ها به صورت میدانی احصا شود.

علی‌رغم اینکه یکی از وظایف اداره کل ثبت احوال استان، ثبت و استخراج آمارهای مربوطه است اما با گذشت بیش از یک سال از تاریخ این وعده، هنوز آمار کودک همسری در استان توسط مدیرکل زنان و خانواده استانداری احصا و منتشر نشده است!

این در حالی است که کارشناسان به روز کردن این آمار را غیر ممکن می‌دانند و عنوان می‌کنند؛ آمار ازدواج‌های غیررسمی و شرعی در روستاها و مناطق محروم در سنین پایین، مانع از به دست آوردن بانک اطلاعاتی دقیق در این زمینه می‌شود.

آمار دقیقی از کودک‌همسری در استان زنجان وجود ندارد!

«مهدی ژاله‌چیان»، مدیرکل اداره ثبت احوال استان زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان با بیان اینکه تعریف درستی از کودک همسری در نهادهای متولی امر ازدواج وجود ندارد، اظهار کرد: در استان شاهد ازدواج دختران 10 و 11 سال هم هستیم؛ منتهی این موضوع در آمارهای ما به شکل دیگری ثبت می‌شود و نمی‌توان به صورت جداگانه آمار آن‌ها را احصا کرد، به طوری که در آمار ما تنها ازدواج‌های زیر 20 سال است که این آمار برای سال 1401، در استان در حدود 3 هزار و 260 ازدواج زیر 20 سال برای خانم‌ها ثبت شده است و شاید بالغ بر 50 درصد این آمار، زیر 18 سال خانم باشد اما ما آمار دقیقی در این زمینه نداریم.

این مسئول در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به اینکه تعریف درستی از «کودک همسری» در کشور وجود ندارد، اظهار کرد: چند سال پیش نهادها به دنبال این موضوع بودند که حداقل تعریفی برای سن کودک همسری در سطح کشور تعریف شود، اما این اتفاق نیفتاد.

تعریف مشخصی از کودک‌همسری وجود ندارد

وی ادامه داد: با وجود پیگیری‌ها متاسفانه هنوز تعریف قطعی برای رده‌سنی کودک همسری مشخص نشده است. بنابراین هیچ تعریف درستی از اینکه به چه ازدواج‌هایی کودک همسری اطلاق می‌شود، نداریم. در دوره‌ای افرادی که زیر 14 سال ازدواج می‌کردند، به عنوان کودک همسر و در دوره‌ای افرادی که زیر 16 سال ازدواج می‌کردند، به عنوان کودک همسرمعرفی می‌شدند؛ ولی واقعا هیچ تعریفی برای اینکه چه سنی به عنوان سن کودک همسری تلقی می‌شود، وجود ندارد.

وی با بیان اینکه تنها سن زوجه را هم نباید در این زمینه در نظر گرفت،  ادامه داد: ثبت احوال وسازمان‌های متولی دیگر فقط ازدواج‌های رسمی را رصد می‌کنند. این موضوع که عنوان می شود در مورد آمار کودک همسری باید به صورت میدانی ورود کرد، درست است.

سن قانونی ازدواج برای دختران 13 سال و برای پسران 15 سال است

به گفته «ژاله‌چیان»، متاسفانه شاهد هستیم که در روستاها گاها ازدواج‌ها به صورت شرعی صورت می‌گیرد. یعنی دختران و پسران زیر سن مشخص شده (دختران 13 و پسران 15 سال قمری) به صورت شرعی به عقد هم درمی‌آیند  تا در آینده، ازدواج به صورت رسمی ثبت شود؛ بنابراین نمی‌توان آمار دقیقی در مورد کودک همسری به دست آورد.

وی ادامه داد: به همین جهت است که در این زمینه هر کس از دید خود به مسائل نگاه می‌کند و سن متفاوتی را به عنوان کودک همسری مشخص می‌کنند.

افراد زیر 13 سال با حکم «رشد»قضایی، ازدواج می‌کنند

به گفته این مسئول، در خصوص کودک همسری هرگاه یک معیاری مشخص شود که به آن کودک همسری گفته شود، سازمان‌ها و نهادها بر اساس آن تلاش می‌کنند که آمارها را به دست بیاورند.

این مسئول با بیان اینکه سن ازدواج قانونی برای دختران 13 سال قمری و برای پسران 15 سال قمری هست، افزود: گاها افراد زیر 13 سال، نیز از دادگاه، حکم رشد می‌گیرند و ازدواج می‌کنند. وی افزود: در سازمان ثبت‌احوال و سازمان‌های دیگر تعریفی برای کودک همسری وجود ندارند و مشکل همین است. اگر هر شخص و نهادی، تعریفی برای این موضوع  داشته باشند که نمی‌شود.

با وجود عدم تعریف مشخص برای مسئله کودک همسری در ادارات و نهادهای متولی ازدواج، برخی از کارشناسان عنوان می‌کنند که برای تغییر قوانین باید ابتدا مسائل اجتماعی و فرهنگی در سطح جامعه را ارتقا داد و سپس به دنبال تغییر قوانین رفت.

 به طوری که کارشناس یکی از دفاتر ثبت ازدواج زنجان که نامش نزد صدای زنجان محفوظ است، اظهار کرد: آمارهای غیررسمی کودک همسری بسیار بالاتر از چیزی است که بتوان آن را احصا کرد! به طوری که شاهد هستیم؛ در روستاها و برخی از مناطق کمتر برخوردار شهری شاهد ازدواج شرعی و صیغه کردن دختران زیر سن قانونی برای ازدواج هستیم بدون اینکه حتی این ازدواج به ثبت رسیده باشد.

وی ادامه داد: وقتی قانون میخواهد در این زمینه تصمیم گیری کند مسلما برخی از مسائل را نیز مدنظر قرار می‌دهد. به طوری که اگر قانون سن رسمی‌ را مشخص کند، باز هم در این زمینه مشکل وجود دارد چرا که افراد در روستاها و برخی از مناطق دور افتاده به صورت شرعی ازدواج می‎کنند ( بدون ثبت محضری و قانونی) و در بحث شناسنامه گرفتن و احراز هویتی فرزندان خود دچار مشکل می‌شوند.

دستگاه قضایی می‌تواند با عدم ارائه حکم رشد، از ازدواج‌های زیر 13 سال جلوگیری کند

وی اضافه کرد: وقتی یک ازدواج رسمی است، برای اخذ شناسنامه پدر یا مادر و یا جد پدری می‌توانند برای او شناسنامه می‌گیرند. ولی وقتی صیغه‌نامه باشد؛ باید پدر و مادر هر دو راضی باشند که برای کودک شناسنامه بگیرند و اگر ما جلوی ازدواج‌ها را بگیریم، به جهت پررنگتر شدن ازدواج شرعی در روستاها و سایر نقاط، گاها پدر و یا مادر بچه‌ای که متولد می‌شود، او را گردن نمی‌گیرند و ناچار آن بچه سالیان سال بدون سند باقی می‌ماند. بنابراین چندان نباید به سمتی حرکت کرد که مانع از ازدواج در سنین پایین شد، چرا که تا زمانی که فرهنگ تغییر نکند، این مشکلات وجود خواهد داشت.

وی با بیان اینکه در حال حاضر دادگستری به راحتی می‌تواند به مسائل ورود داشته باشد و حکم رشد ندهد و عنوان کند که من زیر 13 سال اصلا حکم رشد نمی‌دهم، اما این کار را انجام نمیدهد، چرا که میداند با انجام این کار عواقبی جوامع را در بر میگیرد، اظهار کرد: فردی که در روستایی بزرگ شده است که حتما باید دخترش 11 و یا 12 سال ازدواج کند، قطعا همچنان به کار خود ادامه خواهد داد و عاقبت این ماجرا، اگر پدر فرزند خود را گردن نگیرد جز بی‌شناسنامه بودن فرزند نخواهد بود. اما اگر ازدواج به صورت رسمی شکل گیرد، پدر هم اگر فرزند خود را نخواهد، مادر نسبت به درخواست شناسنامه برای فرزند خود از طریق ثبت احوال اقدام می‌کند.

کودک همسری از بعد جامعه‌شناختی، تعریف دارد

در حالی که مدیرکل ثبت احوال استان زنجان از نبود تعریف مشخص در ادارات در خصوص کودک همسری گفت، «یوسف بیانلو» جامعه شناس در گفت‌وگو با صدای زنجان عنوان کرد که کودک همسری از بعد جامعه‌شناختی، تعریف دارد.

بیانلو با اشاره به اینکه درعلم جامعه‌شناسی مبنایی برای سن ازدواج و کودک همسری وجود دارد که ازدواج بدون رعایت آن سن و پایین‌تر از آن ازدواج «غیرقانونی» تلقی می‌شود، اظهار کرد: این سن معیاری برای کل جامعه جهانی است، و تنها برای جامعه ایران نیز تعریف شده است؛ اما مسئله این است که این موضوع تا چه میزان در جامعه ایرانی اجرایی می‌شود و ضمانت اجرایی آن چیست؟

وی ادامه داد: سن قانونی در ایران و جهان 18 سال است و کمتر از آن سن هر ازدواجی صورت گیرد، در مقوله «کودک همسری» قرار می‌گیرد و هر چه قدر این سن پایین‌تر باشد، شدت کودک همسری بیشتر می‌شود. منتهی در مورد جامعه‌ ایران و جوامع‌سنتی این مسئله وجود دارد که تبصره می‌زنند و استثنا می‌کنند و این سنی که در عرف جهانی تعریف شده است، را مبنا قرار نمی‌دهند.

به لحاظ جامعه شناختی، سن قانونی ازدواج در ایران کودک همسری است

این جامعه شناس خاطرنشان کرد: علیرغم اینکه قانون و سن قانونی ازدواج که در جهان 18 سال است در ایران رعایت نمی‌شود، باز هم قانون، مبنایی را تعریف کرده که طبق آن نمی‌توان همه ازدواج‌ها را به ثبت رساند. از این رو دختری که زیر 13 سال سن دارد، ازدواجش در دفاتر ازدواج، به ثبت نمی‌رسد. یعنی یک مبانی وجود دارد و هر ازدواجی را ثبت نمی‌کنند!

وی عنوان کرد: اما به لحاظ علمی همه این موارد کودک همسری است و همان 13 سال تعریف شده به لحاظ تعاریف جهانی و عرف جامعه شناختی پایین‌تر از سن قانونی است و کودک همسری اطلاق می‌شود.

این جامعه شناس بابیان اینکه در جوامعی مثل ایران تعریف سن ازدواج سلیقه‌ای است، افزود: در جوامع بین‌المللی سن کودک همسری تعریف شده است و مسائلی مثل بلوع فکری و روانی و جسمی در این زمینه در نظر گرفته شده است.

وی افزود: بخشی از این موضوعات به خانواده‌ها نیز بازمی‌گردد و اینکه آیا خانواده‌ها موافق ازدواج فرزندان زیر 18 سال خود هستند؟ در قوانین ازدواج در ایران برای دختران زیر 13 سال هم با حکم رشد می‌توان اجازه ازدواج را در دادگاه گرفت و باز هم در اینجا عنوان نمی‌کنند که کودک ممکن است آسیب ببیند، بلکه عنوان می‌کنند که باید آن دختر از حاکم شرعی حکم رشد بگیرد تا اجازه تشکیل خانواده و فرزند‌آوری داده شود، که این مسائل خود چالش است!

«بیانلو» با بیان اینکه دو نگاه در جامعه به مقوله کودک همسری وجود دارد، افزود: در وهله اول نگاه خاص جامعه ایران و برخی از کشورهای مشابه آن که بیشتر رنگ و بوی شرعی و سنتی دارد، اما در مقابل این نگاه؛ نگاه استاندارد جهانی است که کاملا جنبه‌های فیزیولوژیکی، روانشناختی و بیولوژیکی دارد و عنوان می‌کند که آن بلوغ‌ها باید اتفاق بیفتد و تا زمانی که این بلوغ‌ها اتفاق نیفتد آن فرد کودکی و نوجوانی خود را از دست داده و در همان سن پایین وارد نقش مادری، پدری و یا همسری می‌شود و همین موضوعات می‌تواند او را دچار نابسمانی کند.

برای اخذ «گواهی‌نامه» و «افتتاح حساب بانکی» سن 18 سال را در نظر میگیریم، برای همسرداری و فرزندآوری کمتر از این سن!

وی ادامه داد: ما برای اینکه اجازه صدورگواهینامه بدهیم و فعالیت فرد را پشت یک ابزار را تائید کنیم، سن 18 سال را در نظر می‌گیریم و حتی اجازه افتتاح حساب و استقلال مالی به فرد زیر 18 سال داده نمی‌شود، پس چطور است که برای اینکه به فردی اجازه مادر شدن و یا پدر شدن و فرزندآوری داشته می‌شود، هیچ محدودیت و احراز صلاحیتی وجود ندارد خود این مسئله یک چالش است!

این جامعه‌‍شناس خاطرنشان کرد: ما نمی‌خواهیم با مذهب و جامعه و برخی از مسائل دیگر مقابله کنیم؛ ولی برای رانندگی و افتتاح حساب و سایر موضوعات حتما باید به سن 18 سال رسیده باشید و صلاحیت داشته باشید اما برای همسری و فرزند‌آوری در این زمینه برنامه‌ریزی نمی‌کنیم. از نظر جامعه شناختی همان 13 و 15 سال تعیین شده برای ازدواج نیز کودک همسری است؛ چراکه به لحاظ روانشناختی و بیولوژیکی و غیره افراد زیر 18 سال هنوز به بلوغ کافی نرسیده‌اند.

آگاهی‌بخشی باعث حل مشکلات اجتماعی است

بیانلو با بیان اینکه قطعا راهکار نهایی حل این مشکل، آموزش و آگاه‌سازی و بالا بردن درک و شعور و فهم شهروندان و اعضای جامعه است، اظهار کرد: هر چه قدر آگاهی افراد در جامعه بیشتر شود و مسئولین به این نتیجه می‌رسند که هر رفتار و حرکتی را که انجام می‌دهند، حساب شده باشد. چه برسد به اینکه حرکت و رفتار ما یک حرکت سرنوشت ساز به اسم «ازدواج» باشد.

این جامعه شناس افزود: سن ازدواج مسئله‌ای بسیار مهم و تعیین کننده در جامعه است. یعنی آینده ما بر اساس موضوع ازدواج تعیین می‌شود. نگاه کلی به همه جامعه باید وجود داشته باشد که آگاهی افراد را باید بالا ببریم که بدانند، رفتار درست در زمینه مقوله ازدواج چیست! ضمن اینکه مسئولان و تصمیم‌گیران جامعه نیز باید در این زمینه توجیه شده باشند که از قوانینی حمایت کنند که قانون مفیدی باشد و غیرمتعصبانه و بی‌طرفانه نسبت به مسئله ازدواج و فرزندآوری نگاه کنیم. تا این موضوع اتفاق نیفتد و آموزش انجام نشود. همه از هر راهی که شده است همدیگر را دور زده و آن کار اشتباه را انجام می‌دهند.

بیانلو اظهار کرد: خانواده‌ها باید قبول کنند که فرزندانشان در زیر 14 تا 15 سالگی ازدواج کنند، خود نیز یک مسئله است، خانواده‌ها باید در نظر بگیرند که ازدواج زودهنگام به فرزندان آنها آسیب می‌زند و آن‌ها را از سپری کردن دوران کودکی و نوجوانی خود و رسیدن به بلوغ باز می‌دارد.

وی با بیان اینکه پدر و مادری که اجازه ازدواج فرزند زیر 14 سال خود را می‌دهد و مسئولینی که این موضوعات را تشریح می‌کنند از روی ناآگاهی، این کار را می‌کنند، اظهار کرد: هر چه این آگاهی کمتر می‌شود این دست از اتفاقات کمتر می‌شود. در روستاها و مناطق دورافتاده این اتفاقات بیشتر رخ می‌دهد و حتی قوانین دور زده می‌شود.

این جامعه‌شناس اضافه کرد: خانواده‌ها در روستاها قبل از سن قانونی 13 سال تعیین شده نیز می‌آیند قوانین را دور میزنند و برای ازدواج صیغه محرمیت می‎خوانند و وارد زندگی می‌شوند و پس از سن قانونی آن را به صورت رسمی ثبت می‌کنند و این افراد باور دارد که این موارد را انجام می‌دهد. لذا باید عنوان کرد که کودک همسری تعریف دارد و در گام او به فرد و جامعه آسیب می‌زند و حتما باید در این زمینه آگاه‌سازی صورت گیرد و جامعه را آگاه کنیم که اگر قانون غلطی نیز وجود داشت جامعه این موضوعات را نپذیرد.

مصلحت دولت این است که افراد «فقط» ازدواج کنند

وی ادامه داد: چون سیستم اجتماعی جامعه ایران مصلحتش بر این است که کودک همسری و ازدواج در سن پایین‌تر تحقق پیداکند، لذا مسئله در جامعه ایرانی تا میزانی پیچیده‌تر می‌شود. با این وجود جامعه‌شناسان حتی 18 سالگی را سن پایینی برای ازدواج و فرزند‌آوری می‌دانند و معتقدند که فرد در زمان ازدواج باید برخی از مهارت‌های اجتماعی و ارتباطات اجتماعی را فراگرفته باشد و بداند که چگونه با فرزند و همسر خود برخورد کند.

این جامعه شناس اظهار کرد: در سال‌های اخیر به دلیل سیاست‌هایی که دولت در پیش گرفته است از هر راهی داریم استفاده می‌کنیم که افراد ازدواج کنند. مشوق‌هایی که بانک‌ها برای ازدواج افراد در نظر دارند خود سیاست نادرستی است! افراد را ترغیب به ازدواج در سنین پایین می‌کنیم اما به چه قیمتی؟ لذا حاکمیت و سیستم اجتماعی باید تا میزانی به مسائل درست نگاه کنند. قطعا وقتی مسئولان جامعه را به سمت تصمیمات درست سوق دهند، مسائل به شکل بهتری حل و فصل خواهند شد.