از چند روز پیش فیلمی از انتشار دود غلیظ سفیدرنگ از دودکش‌های تعدادی از واحدهای مستقر در شهرک تخصصی روی زنجان به صورت گسترده در فضای مجازی در حال انتشار است که نگرانی شهروندان زنجانی را در پی داشته و ضروری است مسئولان محیط زیست و بهداشت در اسرع وقت به موضوع رسیدگی و پاسخ شفافی به مردم ارائه کنند.

ناحیه صنعتی واقع در جاده زنجان -بیجار كه بنا بود محل استقرار واحدهای سنگ بری با عنوان «سنگ شهر» شود در نهایت با طی فرآیندی به «شهرك صنعتی روی» تبدیل شد.

مجوز اولیه این شهرك صنعتی برای سنگ شهر صادر شده بود و در این راستا نیز عملیات اجرایی این شهرك باعنوان سنگ شهر آغاز شد و در سال 81 به بهره برداری رسید اما ظاهرا با دستور استاندار وقت و مكاتبه ای که با سازمان محیط زیست انجام شد، آن منطقه به «شهرك تخصصی روی» تغییر كاربری داد.

چرا با گذشت بیش از 20 سال، تعدادی از واحدهای شهرک تخصصی روی الزامات زیست محیطی را رعایت نمی‌کنند؟

یکی از مخاطبان صدای زنجان با اشاره به نقش یکی از استانداران اسبق که شهرک صنعتی که قرار بود «سنگ شهر» را به شهرک تخصصی روی تبدیل کرد تا برخی از مسئولان سابق صنعت، معدن و تجارت استان زنجان که از بارگذاری های جدید در این شهرک حمایت می‌کرد را موظف به پاسخگویی در قبال زنجانی‌ها می‌کند و می‌گوید: هرچند برخی از مسئولان هم در مقابل بارگذاری های جدید و توسعه این شهرک مخالفت و ایستادگی کردند و هزینه های زیادی را بابت این کار دادند و در مقابل برخی موافقان توسعه نیز درآمدهای نامتعارفی را کسب کردند!

این شهروند با بیان اینکه هیچ‌کدام از الزامات اساسی استقرار شهرک تخصصی روی در چنین مکانی که مجاور با استقرار جمعیتی انبوه بود نه تنها رعایت نشد، عنوان می‌کند: اگر موارد نامبرده رعایت می‌شد اساسا امروز چیزی بنام شهرک روی در این مکان استقرار نداشت. البته پس از استقرار واحدهای صنعتی، ضوابط خروجی آلاینده‌ها در حد شرایط صدور مجوزها نیز رعایت نگردید که هیچ؛ بلکه شب‌ها شاهد بودیم و هستیم  برخی واحدها مخفیانه به استخراج برخی مواد معدنی موجود در پسماندهای رها شده از سالهای قبل می‌پردازند که آن زمان به دلیل فراوانی خاک و ارزش پایین، توجیه اقتصادی برای فرآوری نداشت اما حالا دیگر با کمبود ماده اولیه و افزایش قیمت، دارای ارزش اقتصادی شده است!

این شهروند به صدای زنجان می‌گوید: این استخراج مخفیانه شبانه در کنار فعالیت‌های به ظاهر قانونی روزانه دیگر، پا بر گلوی ساکنین مجاورش گذاشته و راه تنفسشان را می‌بندد و مسئولان ذیربط استان زنجان برای سلامتی مردم هم که شده باید پای کار بیایند. چرا با گذشت بیش از 20 سال، تعدادی از واحدهای شهرک تخصصی روی الزامات زیست محیطی را رعایت نمی‌کنند؟

با وجود برخی فشارها، هرگز موافق توسعه «شهرک تخصصی روی» نبودم

البته ناصر فغفوری، مدیرکل سابق صنعت، معدن و تجارت استان زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان هر گونه دفاعش از افزایش واحدهای روی در شهرک تخصصی روی در زمان مدیریتش در این اداره کل را صراحتا رد کرده و می‌گوید: به هیچ عنوان از توسعه و افزایش واحدهای روی در شهرک تخصصی روی زنجان نه تنها حمایت نمی‌کردم بلکه به عنوان دبیر کارگروه تسهیل، مصوبه‌ای را جهت جلوگیری از بارگزاری‌های جدیدی اخذ کردم. حتی در مصوبه مذکور در پاسخ به تعدادی که می‌گفتند اگر واحدی تمامی اصول را رعایت کند باید با این مصوبه چه کند؟؛ پیشنهاد شد که اگر واحد جدیدی نیاز به ایجاد و توسعه داشته باشد به «شهرک تخصصی روی انگوران» (که کارخانه‌ای هم در آن محل مستقر نبود) هدایت شود البته در صورت صدور مجوز از سوی اداره محیط زیست!

مدیرکل سابق صنعت، معدن و تجارت استان زنجان یادآور می‌شود: برخی به دنبال استقرار  حدود 2 واحد کارخانه روی در شهرک ناجی زنجان بودند که تحت فشارهایی نیز قرار گرفتیم اما تاکید داشتیم که چون شهرک ناجی، شهرک تخصصی روی نیست پس امکان استقرار همین تعداد معدود واحد روی نیز در این شهرک نیست و خوشبختانه مجوزی نیز در این زمینه صادر نشد.

طبق مصوبه قانونی، ایجاد و توسعه کارخانجات روی در شهرک تخصصی روی زنجان ممنوع است

فغفوری تکرار می‌کند: سال 93-92 که در اداره صمت استان، عهده‌دار مسئولیت (مدیرکلی) شدم، در کارگروه تسهیل تحت فشار خاصی، مصوبه‌ای مبنی بر «ایجاد و توسعه کارخانجات روی در شهرک تخحصصی روی ممنوع گردد». این مصوبه بالاخره اخذ و به اداره کل حفاظت محیط زیست نیز ابلاغ شد. حتی گروهی نیز از ما دلخور شدند.

مدیرکل سابق صنعت، معدن و تجارت استان زنجان اضافه می‌کند: از سال 92-93 دیگر مجوزی جدید یا مجوز توسعه کارخانه‌ روی صادر نشد و مصوبه مذکور سبب شد تا حدود 50 کارخانه و واحدی که در شهرک تخصصی روی مستقر هستند، تغییری نکند. اگر مصوبه مربوطه نبود حداقل تعداد واحدهای شهرک تخصصی روی به 80 مورد رسیده بود و تمامی زمین‌ها در راستای تولید روی مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفتند.

او می‌گوید: حتی 2 الی 3 واحدی که در این شهرک، افزایش ظرفیت داشتند موفق به اخذ مجوز نشدند و در حال حاضر در صادرات دچار مشکل هستند. برخی از دوستان فعال در حوزه صنعت «روی»، همان زمان گلایه‌مند هم بوده و همچنان هستند.

شهرک تخصصی روی زنجان توسعه نمی‌یابد

یک منبع آگاه نیز به شرط عدم انتشار نامش در رسانه به صدای زنجان می‌گوید: به هیچ عنوان در شهرک تخصصی روی، مجوز افزایش یا ایجاد واحد صنعتی صادر نخواهد شد.

وی هر گونه اظهارنظر در خصوص سمی بودن خروجی دودکش‌های تعدادی از واحدهای مستقر در شهرک تخصصی روی (با توجه به فیلم منتشره در فضای مجازی) قبل از بررسی‌های کارشناسانه را قابل قبول ندانسته و عنوان می‌کند: « نمی‌توان در این خصوص قضاوت کرد. گازهای سمی خروجی از کوره‌های ذوب، باید توسط کارشناسان اداره محیط زیست مورد بررسی قرار گیرد و نمی‌توان با قطعیت گفت که دود خروجی از دودکش‌ها «بخار » است یا «گاز سمی»! در هر صورت باید به مردم و افکار عمومی پاسخ شفافی ارائه شود از این رو باید بررسی‌ها دقیق باشد.»

استانداری به صورت ویژه موضوع فعالیت مخفیانه تعدادی از واحدها در شهرک روی را پیگیری می‌کند

گفتنی است؛ به دنبال پیگیری‌های مستمر شهروندان زنجانی، فعالان محیط‌زیست و هشدارهای پی‌درپی مسئولان قبلی و فعلی، بالاخره مجموعه مدیریت استان ۲۱ مهرماه سال ۱۴۰۱ با حضور استاندار زنجان، مصوبه‌ای با عنوان «جلوگیری از توسعه شهرک تخصصی روی» صادر کرد که طبق آن مقابله با هرگونه توسعه در این شهرک قانونی است اما با توجه به برخی اظهارنظرهای قابل تامل، چنین به نظر می‌رسد که باید نظارت‌ها بیش از پیش تشدید شود.

ابوالفضل رفیعی، معاون سیاسی امنیتی و اجتماعی استاندار زنجان در گفت‌وگو با صدای زنجان در خصوص فیلم منتشره در فضای مجازی مربوط به فعالیت مخفیانه و شبانه تعدادی از واحدهای مستقر در شهرک تخصصی روی یادآور می‌شود: بازرسان اداره محیط زیست به فعالیت‌های خارج از ضوابط تعدادی از واحدهای روی در این شهرک، ورود کرده بود. با توجه به اینکه مسائل زیست محیطی و هر آنچه که به محیط زیست مرتبط باشد در اولویت ماست، استانداری زنجان موضوع فعالیت مخفیانه و شبانه روزی در شهرک تخصصی روی و ابهانات مطروحه را نیز به صورت ویژه پیگیری می‌کند.

صنعت «روی» دیگر برای زنجان، مزیت محسوب نمی‌شود

البته یک منبع آگاه که نامش نزد صدای زنجان محفوظ است، عنوان می‌کند:  امکان پایش شبانه‌روزی واحدها وجود ندارد؛ اول اینکه نیروها محدود هستند و نه پایش شبانه روزی امکان‌پذیر است! باید دستگاه‌های ذیربط استانی همگی با هم برای سلامتی شهروندان، محیط زیست و طبیعی تلاش کنند.

این منبع اضافه می‌کند: در ارتباط با صنایع روی، باید بگویم که شاید در مقطع مربوطه با توجه به اینکه مزیت نسبی استان زنجان در حوزه معادن «روی» بوده است و طبیعتا در این زمینه واحدها ایجاد و توسعه یافته‌اند. طبیعتا استانداردهای فعلی با استانداردهایی که در ابتدای ایجاد این صنعت، بوده متفاوت است و باید صنایع روی باید طبق قانون، با ضوابط زیست محیطی که قانون، تبیین کرده است، عمل کنند.

وی اضافه می‌کند: این صنعت به هر دلیلی که بوده ایجاد شده اما ارگان‌های مختلف ذیربط نباید اجازه توسعه صنعت روی را بدهند چرا که اولا؛ اکولوژیک منطقه دیگر این اجازه را نمی‌دهد، دوم اینکه شهرک تخصصی روی در مجاورت شهر زنجان واقع شده است و امکان صدور مجوز برای توسعه این شهرک وجود ندارد، ضمن اینکه مصوبات استانی و ملی توسعه این صنعت را ممنوع اعلام کرده است.

طبق اظهارات این منبع آگاه، صنعت روی در مقطعی، مزیت نسبی محسوب می‌شده اما امروزه دیگر چنین مزیتی وجود ندارد. بیش از 80 درصد خاک مورد نیاز این صنایع، وارداتی است که حاکی از عدم کشش معادن روی می‌باشد. مشکل فعلی ما این است که حداکثر 15 درصد خاک وارداتی، حاوی «روی» است و مابقی پسماند محسوب می‌شود که باید در اراضی غیرقابل استفاده، انباشت شده‌اند. ما از کجا می‌دانیم که مثلا 10 سال آینده، تکنولوژی چگونه خواهد بود و شاید زمین‌هایی که آن‌ها را غیرقابل استفاده دانسته‌ و به محلی برای دپوی پسماند تبدیلش کرده‌ایم با پیشرفت تکنولوژِی برای نسل آینده، قابل استفاده باشد. ما چرا باید حتی پسماندها را در این اراضی انباشت کنیم؟ از طرفی محصول نهایی «روی»، شمش روی است که از کشور خارج می‌شود و حدود 10 درصد آن مصرف داخلی دارد و مابقی صادر می‌شود. اگر تمامی مباحث مذکور را کنار بگذاریم باید صنایع روی به سمت استانداردشدن حرکت کنند.

این منبع با اشاره به انواع پسماندها عنوان می‌کند: لیچ اسیدی دارای حجم بالا بوده که ارزش اقتصادی ندارد و به لندفیل (محل دفن پسماند) هدایت می‌شود. کیک گرم و زرد شامل فلزات کبالت، کادمیم و نیکل است. حجم آن‌ها در مقایسه با کیک لیچ، قابل توجه نیست اما دارای ارزش اقتصادی است. برای رعایت اصول زیست محیطی باید محل نگهداری این کیک‌ها، ایزوله باشد. واحدهای مستقر در شهرک تخصصی روی تا به امروز این موارد را رعایت کرده‌اند و بازرسان محیط زیست، موردی خلاف بر آن را مشاهده نکرده‌اند.

خردایش و فلوتاسیون غیرمجاز تعدادی از واحدها در شهرک تخصصی روی

این متخصص در خصوص فعالیت غیرمجاز تعدادی از واحدهای مستقر در شهرک تخصصی روی زنجان در اظهاراتی قابل تامل عنوان می‌کند: تا جایی که اطلاع دارم، متاسفانه تعدادی از واحدها نسبت به ایجاد واحد خردایش و فلوتاسیون (شناورسازی که یکی از راه های تغلیظ در صنعت یا بالا بردن عیار مواد معدنی است) غیرمجاز، اقدام کرده‌اند که در این خصوص باید ارگان‌های ذیربط ورود کنند.

صدای زنجان موضوع تخلفات احتمالی تعدادی از واحدهای روی مستقر در شهرک تخصصی روی و ابهامات در خصوص فعالیت نامتعارف آن‌ها را از طریق «مجید گلشنی»، مدیرکل صنعت، معدن و تجارت استان زنجان پیگیری کرد اما امکان گفت‌وگو با وی میسر نشد.

ظاهرا دانشگاه علوم پزشکی زنجان به جای انجام وظیفه ذاتی خود خواسته یا ناخواسته درگیر مسائل حاشیه‌ای شده است گویا «لج و لج بازی»، ذهن برخی از آقایان این مجموعه را از فعالیت‌های تعدادی از صنایع، منحرف کرده و برایشان «پست و جایگاه»، مهم‌تر از سلامتی مردم و محیط زیست شده است!

به دلیل تغییرات مدیریتی و حواشی پیش آمده در دانشگاه علوم پزشکی زنجان، پیگیری‌های صدای زنجان جهت گفت‌وگو با مسئولان ذیربط تا لحظه تنظیم این گزارش (پایان وقت اداری روز پنجشنبه 30 آذرماه 1402) نتیجه‌ای نداشت.

صدای زنجان آماده انعکاس نظرات در خصوص ادعاها و ابهامات مطروحه در خصوص فعالیت‌های مبهم برخی از واحدهای شهرک تخصصی روی زنجان می‌باشد.