امنیت اقتصادی به صورت غیرمستقیم از انواع نظام بهره‌برداری بخش کشاورزی تاثیر می‌گیرد و بسته به نوع جهت‌دهی و رهبری آن، این اثر می‌تواند مثبت یا منفی باشد.

تغییر تدریجی «نظام بهره‌برداری کشاورزی» در استان زنجان

روح‌اله حسنی، مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان معتقد است؛ نظام بهره‌برداری خرد، مربوط به دهقان است؛ غالب کشاورزان و بهره‌برداران کشور از گروه خرد هستند. این گروه به عنوان کوچک‌ترین و حاشیه‌ای‌ترین نظام بهره‌برداری در کشور، بیشترین تعداد کشاورزان و بخش بسیار عمده‌ای از افراد کم‌درآمد را تشکیل داده است. در استان زنجان 96 هزار بهره‌بردار کشاورزی وجود دارد که بخش قابل توجهی از آن مربوط به کشاورزان خرد است.

«اندازه مزارع کشاورزی» و «درآمد» این افراد دارای ارتباط دوطرفه است. با افزایش مقیاس مزارع و زمین‌های زراعی احتمال کاهش مسائل اقتصادی و برعکس آن وجود دارد که از نظر «مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان» تداوم عدم بهبود وضعیت اقتصادی کشاورزان خرد سبب سوءتغذیه می‌شود و در آینده نیروی کار (نیروی کار از مهم‌ترین ارکان تولید در اقتصاد است) ضعیف و ناتوانی خواهیم داشت.

نظام بهره‌برداری خرد به عنوان یکی از نظام‌های بهره‌برداری، تاثیر غیرمستقیم و منفی بر امنیت اقتصادی دارد. توسعه پایدار و امنیت اقتصادی است؛ نظام بهره‌برداری خرد و دهقان یکی از نظام‌های بهره‌برداری سنتی است. روش تولید در این نوع نظام بیشتر کاربر است و طبق اظهارات «حسنی» نیروی کار آن نیز از طریق اعضای خانواده تامین می‌شود. این موضوع سبب بیکاری پنهان یا فصلی می‌شود؛ زیرا اغلب کشاورزان و نیروی کار مزارع در برخی از فصول، به ویژه فصول سرد، بیکار هستند.

 ایجاد «باغ یکپارچه مدرن»

کمبود سرمایه در این بهره‌برداران و ناتوانی مالی احتمال رشد را به شدت کاهش می‌دهد. امروزه نظام بهره‌برداری خرد به یکی از موانع اصلی توسعه کشاورزی تبدیل شده است. عدم توسعه کشاورزی یا کند شدن مسیر توسعه این بخش به دلیل وجود این نوع نظام بهره‌برداری سبب کاهش امنیت اقتصادی شده است. بنابراین، نظام بهره‌برداری در کشور می‌تواند دارای اثر منفی بر امنیت اقتصادی باشد.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان با اشاره به نقش بخش خصوصی در رونق طرح‌های نوین کشاورزی از برنامه‌ریزی‌ها برای ایجاد «باغ یکپارچه مدرن» در غرب زنجان (روستای قره اوغلانلو) با هدف تغییر نظام بهره‌برداری خبر می‌دهد.

ظاهرا این اقدام پس از خشک شدن و نابودی تدریجی مراتع منطقه از سوی برنامه‌ریزان و با حمایت و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی صورت گرفته است.

به گفته «حسنی»، مقرر شده تا این زمین به تدریج و در قالب اراضی یک هزاری هکتاری به ساکنان منطقه تحویل شود تا این روستائیان که شغل اصلی شان دامداری است و به علت خشکسالی مراتع خود را از دست داده‌اند، وارد عرصه باغداری شوند.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان معتقد است: نظام بهره‌برداری از منابع آب در بخش کشاورزی همواره به عنوان یکی از عوامل موثر و تعیین‌کننده در ساختار و شکل فعالیت های این بخش ایفای نقش کرده است. نظام بهره برداری از منابع آب وشکل سازمانی تقسیم آب با توجه به شکل غالب مشارکتی و مشاع بودن منابع آب، تابعی از شرایط طبیعی و اقلیمی هر منطقه و حتی زیر مناطق و زیرحوزه های محدوده متنوع کشور است.

امروزه سیستم آبیاری تلفیقی از دو نظام سنتی و مدرن است. در سالهای گوناگون با توجه به خشکسالی در دسترسی به منابع آبی مشکلات و محدودیت‌هایی وجود دارد که ضروری است در نوع کشت و فصل آبیاری تمهیداتی از سوی کشاورزان اندیشیده شود البته نقش کارشناسان جهاد کشاورزی و برنامه‌ریزان این حوزه بسیار اهمیت دارد.

کشاورزان زنجانی به ویژه بهره‌برداران منطقه زنجانرود هر ساله اقدام به کشت محصولاتی نظیر هندوانه می‌کنند و تمامی نهاده‌های کشاورزی از جمله بذر، کود و تجهیزات موردنیاز برای آبیاری را به چندین برابر قیمت سال قبل خریداری کرده و هندوانه می‌کارند اما اغلب سال‌ها در نهایت هندوانه با یک پنجم قیمت سال قبل از کشاورزان خریداری می‌شود. تکرار هر ساله این آشفتگی‌ها یادآور این نکته است که کشت و تولید در بخش کشاورزی بدون هیچ برنامه‌ریزی مدونی انجام می‌گیرد.

آن‌ها معتقدند: مسئولان دولتی به کشت برخی محصولات نظیر کلزا نگاه استراتژیک دارند اما آنچه که برای کشاورز مهم است، بازار و رسیدن به سود آنی است.

ارقام زودبازده

برخی از کارشناسان حوزه کشاورزی در گفت‌وگو با صدای زنجان همواره اعلام می‌کنند که؛ محدود بودن بازار خرید کلزا، بالا بودن هزینه کشت نسبت به محصولات کشاورزی از جمله گوجه‌فرنگی از علل اصلی عدم تمایل کشاورزان برای کشت کلزا است.

به عقیده این کارشناسان؛ عمده کشاورزان در چین سوم برداشت، متضرر می‌شوند، اکثرا در چین‌های قبلی با فروش محصول به بازار آزاد (مصرف تازه‌خوری) به نقطه سر به سر هزینه و درآمد حاصل از فروش محصول می‌رسد، حتی در صورت لزوم، زمینه برای صادرات محصول نیز فراهم است، اما در کلزا اینگونه نیست. بازار خرید این محصول تک‌بعدی است و مشتریان آن فقط دولت یا چند کارخانه محدود تولیدکننده روغن هستند که در صورت تاخیر در حمل آن، فاسد شدن، محصول را تهدید می‌کند.

برخی از کشاورزان نیز در گفت‌وگو با صدای زنجان نیز تکنولوژی آسان کشت گوجه‌فرنگی را از دیگر دلایل تاثیرگذار در جایگزین نکردن این محصول با کلزا اعلام کرده و می‌گویند: هزینه کشت کلزا بالا بوده و تکنولوژی کشت نیز تقریبا پیچیده است اما کشاورز، کشت گوجه‌فرنگی که تکنولوژی آن پیچیده هم نیست را از پدران خود آموخته است و به نظرمان اگر کشاورزی از سوی مسئولان جدی گرفته شود قطعا اقتصاد استان رونق می‌یابد کاری که تا به الان مورد توجه نبوده است یا اگر بوده هنوز نتایجش ملموس نیست.

به نظر می‌رسد؛ جهاد کشاورزی استان زنجان باید در کنار جذب سرمایه‌گذار بخش خصوصی جهت گذار کشاورزی از حالت سنتی به مدرن و تلاش برای تحقیق بر روی ارقام زودبازده و مقاوم به شرایط کم‌آبی، تامین اعتبار برای پیشبرد اهداف، در حوزه آموزش و ترویج نیز دست به کار شود تا بتواند کشاورز را با خود همراه کند.

البته مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان به صدای زنجان می‌گوید: در راستای حمایت از معیشت و درآمد اقتصادی کشاورزان منطقه و با هدف حفظ منابع آبی در شرایط خشکسالی‌ها، کاشت پسته به جای کشت هندوانه در دستور کار است.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان  با بیان اینکه اگر«کشت جایگزین» را در دستور کار قرار دهیم موفق‌تر هستیم، ادامه می‌دهد: اگر هر کشت محصولی در درآمد کشاورز تاثیرگذار باشد و منجر به رفاه اقتصادی خانواده او شود قطعا همکاری با برنامه‌های جهاد کشاورزی بیشتر می‌شود.

حسنی در پاسخ به سؤالی مبنی بر «با توجه به اینکه باغداری سرمایه‌گذاری بلندمدت محسوب می‌شود و از طرفی کشاورز برای تامین هزینه‌های زندگی نیازمند داشتن درآمد است. آیا کشاورزان حاضرند برای کسب درآمد هر چند بالا، حدود 4 سالی بدون درآمد بمانند؟» به صدای زنجان می‌گوید: در تلاشیم از ارقامی استفاده کنیم که بازدهی داشته باشند و پس از 3 سال به مرحله باردهی برسند. البته قبل از کاشت محصول مدنظر بررسی‌های دقیق صورت می‌گیرد. در نظر داریم علاوه بر پسته، گردو را نیز در سطح استان گسترش دهیم البته این اقدام با رویکرد کشت ارقام زودبازده در دستور کار قرار می‌گیرد. البته نمونه‌برداری‌هایی در اراضی «قره بوته» زنجان نیز صورت گرفته و با توجه به شوری آب و نتایج به عمل آمده، تلاش داریم تا کشت برنج صرفا در بستر رودخانه انجام شود.

صنایع تبدیلی

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان استقرار واحدهای صنایع تبدیلی را نیاز اساسی بخش کشاورزی استان دانسته و می‌گوید: صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در جلوگیری از ضایعات محصولات کشاورزی، ایجاد ارزش افزوده در بخش کشاورزی، افزایش سطح درآمد روستاییان، بالا بردن بهره وری بخش کشاورزی و افزایش سهم اشتغال صنعتی در مناطق روستایی و نیز به عنوان جزئی از فرآیند توسعه روستایی ایفای نقش می‌کند.

به عقیده «حسنی»، تنوع محصولات نهایی نیز در اثر فرآوری افزایش می‌یابد و می‌توان نیازهای مختلف بازار را تأمین کرد. این بخش در کشاورزی معمولا تحت عنوان صنایع غذایی قرار می گیرد.

حسنی با بیان اینکه ایجاد و راه‌اندازی صنایع تبدیلی در استان زنجان در حال توسعه است از افتتاح رسمی یک واحد فعال در حوزه تولید رب گوجه فرنگی و لوبیا طی روزهای پیش رو خبر داده و می‌گوید: این واحد از کرج به زنجان منتقل شده و مواد اولیه موردنیاز (گوجه فرنگی) برای تولید رب گوجه فرنگی، حدود 150 هزار تن است. با راه‌اندازی این واحد، انحصار رب گوجه فرنگی در استان شکسته می‌شود.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان همچنین با اشاره به صدور پروانه تاسیس صنایع غذایی بهروز در شهرک شهید شهریاری زنجان اضافه می‌کند: این واحد فعلا وارد فاز اجرایی نشده است، طبق برآوردها، میزان مواد اولیه ورودی موردنیاز برای تولید نهایی، حدود 150 هزار تن خواهد بود.

سردخانه

«حسنی»، وجود «سردخانه» در استان زنجان که در عرصه کشاورزی کشور حرفی برای گفتن دارد را لازم و ضروی می‌داند چرا که با استفاده از سردخانه ها می توان مدت زمان نگهداری محصولات را افزایش داد که تاثیر بسزایی در زنجیره تولید و عرضه محصولات غذایی دارد.

 امروزه با استفاده از سردخانه ها می توان محصولات غذایی را در حجم بسیار بالایی در فصل و زمان مناسب تولید و برای عرضه تدریجی آن را در سردخانه نگهداری کرد.

مدیرکل جهاد کشاورزی استان زنجان؛ سهم بخش کشاورزی در اشتغال استان را 27 درصد اعلام کرده و می‌گوید: اگر گلخانه‌های مدرن در کنار صنایع تبدیلی که در عرصه کشاورزی مستقر می‌شوند را در نظر بگیریم قطعا سهم کشاورزی در اشتغال استان بیشتر از آمار اعلامی خواهد بود در نتیجه ضروری است مسئولان به این بخش توجه ویژه ای داشته باشند.