الهام احمدی- هوشمندسازی مدارس رویكرد جدید آموزشی است كه با تلفیق فناوری اطلاعات و برنامه‌های درسی، تغییراتی اساسی در فرایند یاددهی و یادگیری به دنبال دارد موضوعی که از حدود 12 سال پیش در کشور اجرایی شده ولی با گذشت این مدت برخی بر این عقیده‌اند که اهداف پیش‌بینی شده‌ای که در ابتدا از امر هوشمندسازی مدنظر بود محقق نشده و آنچه در حال اجراست گویای این اهداف نیست تا جایی که هوشمندسازی را در حد تهیه یک رایانه و پروژکتوری می‌دانیم که اغلب در مدارس خاک می‌خورند و معلم تمایلی به استفاده از آن ندارد.

این در حالی است که صالح نجفی، رئیس اداره فناوری اطلاعات اداره کل آموزش و پرورش استان و رئیس گروه هوشمندسازی مدارس استان در گفت‌‌وگو با صدای زنجان از تحقق 50 درصدی اهداف در این بخش سخن گفته و عنوان کرد: توسعه فن‌آوری در هر حوزه‌ای با چالش‌هایی مواجه است ولی باور ما بر این است که 50 درصد اهدافی که آموزش و پرورش در امر هوشمندسازی مد نظر قرار داده بود محقق شده است چرا که اکثر معلمان به ویژه در کلاس‌های پرجمعیت در صورت نبود ابزار تکنولوژی قادر به ارائه 100 درصدی دروس نیستند از همین رو معتقدیم روش اجرایی شده بهتر بوده و با توسعه زیرساخت‌های لازم از جمله انسانی به اهداف خود می‎رسد.

وی با تأکید بر بازخوردهای معلمان و مدیران مدارس بر امر هوشمندسازی مدارس خاطرنشان کرد: نتیجه این بازخوردها به گونه‌ای است که تداوم هوشمندسازی مورد مطالبه معلمان و مدیران است.

افزایش 30 درصدی سرعت یادگیری دانش‌آموزان در مدارس هوشمند

وی در پاسخ به این سوال که آیا تحقیقات و بررسی‌های لازم در مورد اثرگذاری هوشمندسازی در میزان یادگیری دانش‌آموزان انجام شده یا خیر؟ خاطرنشان کرد: طبق تحقیقات علمی در غالب پایان نامه دکتری انجام شده سطح یادگیری  و سرعت یادگیری دانش‌آموزان در مدارس هوشمند 30 درصد رشد داشته  است چرا که امکان مشاهده محتوا به صورت صورتی و تصویری فراهم شده از همین رو سرعت یادگیری و طول یادداری مطالب در دانش‌آموزان افزایش یافته است.

به گفته این مسئول مدارس هوشمند از سال 86 در آموزش و پرورش مطرح شده و در این مدارس تمامی فرایندهای مرتبط با مدیریت واحدهای آموزشی، کنترل یاددهی و یادگیری و ارزشیابی قرار بود مبتنی بر فناوری اطلاعات شود که در این بین مهم‌ترین فاکتور مد نظر تسهیل آموزش و فرایند یاددهی و یادگیری بوده و قرار است معلم ساده‌تر و راحتر با بهره‌گیری از تکنولوژی این آموزش‌ها را به دانش‌آموزان انتقال دهد.

وی با اشاره به این‌که شرط تحقق اهداف پیش‌بینی شده در امر هوشمندسازی مدارس تأمین زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است، تصریح کرد: در صورت تأمین این زیرساخت‌ها مدارس به محیط پویا و فعال تبدیل شده که در آن ارتباط دو سویه‌ای بین مدرسه و اولیاء به وجود می‌آید که در حال حاضر شاهد این موضوع هستیم.

 رئیس گروه هوشمندسازی مدارس استان با بیان این‌که تکنولوژی و فناوری اطلاعات در مدارس به عنوان یک شتاب‌دهنده، توانمندساز و تسهیل‎گر عمل می‌کند تا در آینده نیروها و عوامل اجرایی مدرسه را در مواجهه با چالش‌های جاری و پیش‌رو از جمله ظهور و بروز شبکه‌های اجتماعی مختلف آماده کند، بیان کرد: در حال حاضر شاهد تعطیلی مدارس به دلیل آلودگی هوا سبب عقب‌ماندگی دانش‌آموزان از آموزش‌هایشان شوند.

وی با تأکید بر این‌که تعداد انگشت شمار مدارس هوشمند کامل در شهرهای بزرگتر این چالش تعطیلی مدارس و عقب‌ماندگی دانش‌آموزان از درس‌های خود را حل کرده‌اند، بیان کرد: با وجود عدم حضور فیزیکی دانش‌آموزان در مدارس با استفاده از ارتباط دوسویه آن‌ها با مدارس، معلمان تکالیف دانش‌آموزان را از منزل ارائه می‌کنند.

 به گفته این مسئول هوشمندسازی بنا بر 6 سند بالادستی در حال انجام بوده که آخرین مورد سند تحول بنیادین بوده که در 4 مورد بر هوشمندسازی مدارس و توسعه نفوذ اینترنت تأکید شده است، بیان کرد: هوشمندسازی در پایین‌ترین سطح تجهیزات آموزشی آغاز شده که در آن رایانه و پروژکتور یکی از لوازم مهم مورد نیاز است.

در ایران مدرسه هوشمند کامل نداریم

وی با بیان این مطلب که در برخی از مدارس زنجان هوشمندسازی از پایین‌ترین سطح خود و با تأمین پروژکتور و رایانه آغاز شده از همین رو این مدارس را به صورت نیمه الکترونیک می‌نامیم، خاطرنشان کرد: این مدارس را نمی‌توان هوشمند نامید چرا که مدرسه هوشمند کامل در ایران وجود ندارد چون اگر همه کلاس‌ها هوشمند شده و تجهیزات آموزشی لازم در اختیار معلمان قرار گیرد مدرسه الکترونیک نامیده می‌شود از طرفی اگر کلاس‌ها با هم ارتباط برقرار کرده و تبادل محتوای آموزشی در بستر شبکه انجام شود مدرسه نیمه هوشمند می‌نامند و در نهایت با وجود اتاق تولید محتوا و اتاق کنفرانس مدرسه هوشمند شده و در صورتی که همه این‌ها به شبکه ملی آموزشی و در ارتباط با سایر مدارس باشند و بخشی از آموزش‌ها به صورت مجازی انجام شده و و همه فرایندهای اداری نیز به روش الکترونیکی باشد در این صورت مدرسه هوشمند کامل نامیده می‌شود.

رئیس اداره فناوری اطلاعات اداره کل آموزش و پرورش استان با تأکید بر این‌که ما در نیمه راه هوشمندسازی هستیم و توانستیم در کشور برخی مدارس تقریباً نیمه هوشمند ایجاد کنیم، تصریح کرد: در 2 هزار و 200 مدرسه استان که در یک هزار و 400 فضا مستقر هستند در یک هزار و 109 مدرسه تجهیزات هوشمندسازی ورود پیدا کرده که در نهایت 2 هزار و 625 کلاس مجهز شده‌اند.

32 درصد کلاس‌های درسی استان هوشمند شده‌اند، نه مدارس

به گفته این مسئول 32 درصد از مجموع کلاس‌های شهری و روستایی استان به امکانات هوشمندسازی مجهزند از همین رو در استان 8 هزار و 128 کلاس درس وجود دارد که 32 درصد این کلاس‌ها هوشمند شده‌اند نه مدارس.

وی با تأکید بر این‌که اکثر این کلاس‌های هوشمند در مدارس برخوردار و دارای زیرساخت‌های ارتباطی و مخابراتی انجام شده است، افزود: این هوشمندسازی پوشش 87 درصدی دانش‌آموزان را در مناطق شهری و روستایی شامل می‌شود.

نجفی با اشاره به این‌که با توجه به منابع موجود روند هوشمندسازی مدارس استان ادامه‌ دارد، بیان کرد: منابع اختصاص داده شده به حوزه هوشمندسازی از سوی چند نهاد بوده که از جمله آن منابع موجود در آموزش و پرورش، اداره کل نوسازی مدارس، حمایت‎های خیرین و کمک‌های داوطلبانه اولیاء دانش‌آموزان است.

استقرار تجهیزات هوشمندسازی در 300 کلاس روستایی

وی با بیان این‌که تاکنون در 300 کلاس روستایی دارای بستر مخابراتی، تجهیزات هوشمندسازی مستقر شده است، خاطرنشان کرد: در روستاهایی که با وجود تأمین تجهیزات بستر اینترنت فراهم نباشد نمی‎توان کاری از پیش برد.

رئیس اداره فناوری اطلاعات اداره کل آموزش و پرورش استان با تأکید بر این‌که برای برقراری اینترنت در تمام روستاهای استان پیگیری‌های لازم در حال انجام است، تصریح کرد: طی تفاهم‌نامه‌ای که بین وزارت آموزش و پرورش و وزارت ارتباطات منعقد شده است مدارس روستایی فاقد اینترنت تا پایان سال تحصیلی جاری به شبکه‌های ملی و اینترنت ارتباط پیدا می‌کنند.

وی با بیان این‌که 721 مدرسه روستایی فاقد اینترنت است، افزود: 392 مدرسه روستایی دارای اینترنت است که در آن‌ها تجهیزات هوشمندسازی مستقر شده است ولی برای مدیریت اداری تمامی مدارس شهری و روستایی استان رایانه و پروژکتور فراهم شده است.

معلمان مجبور به استفاده از امکانات هوشمندسازی در مدارس نیستند

این مسئول در واکنش به این موضوع که با وجود استقرار رایانه و پروژکتور در مدارس این امکانات مورد استفاده قرار نمی‌‌گیرند چرا که نه معلم و نه دانش‌آموز آموزش‌های لازم از نحوه بکارگیری آن‌ها را دریافت نکردند، گفت: آموزش و پرورش کلاس‌ها را با امکانات تجهیز می‌کند ولی اجبار معلم به استفاده از آن اصلاً درست نیست چرا که برخی از آن‌ها شاید شیوه‌های بهتر با راندمان بالاتری برای ارائه تدریس خود در نظر داشته باشند.

وی با اشاره به این‌که در تمامی دروس نمی‌توان از تجهیزات استفاده کرد، افزود: حدود 50 درصد دروس قابل ارائه با تجهیزات هوشمندسازی هستند و در عین حال در حوزه مدیریت همه مدارس از رایانه بهره می‌برند.

نجفی با تأکید بر این‌که در حال حاضر 46 سرویس مدیریتی مدارس را روی پرتال متمرکز همگام انجام می‌دهیم، بیان کرد: این پرتال شامل مسابقات فرهنگی و هنری، انتخابات دانش‌آموزی، آزمون رغبت هدایت تحصیلی در پایه نهم است که در تمام مدارس بر روی بستر همگام از طریق اینترنت انجام شده و اولیا دانش‌آموزان نیز برای تعیین رشته فرزندشان باید در آن آزمون مربوطه شرکت کنند خوشبختانه با تلاش‌های انجام شده زنجان رتبه نخست را در زمینه تعیین رشته الکترونیکی کسب کرده است.

وی با بیان این‌که روشی که تاکنون در هوشمندسازی مورد استفاده قرار می‌گرفت دارای تجهیزات با هزینه بالایی است که نیاز به تغییر دارد، تصریح کرد: در حال حاضر تجهیزات به روز با امکانات بیشتر و هزینه کمتری به بازار عرضه شده است که باید از آن‌ها بهره گرفت.

راه‌اندازی 4 کلاس تبلت‌محور به همت خیران در زنجان

رئیس گروه هوشمندسازی مدارس استان با اشاره به این‌که با وجود گسترش تکنولوژی‌های همراه موضوع هوشمندسازی همراه محور و یا تبلت محور می‌شود، خاطرنشان کرد: در حال حاضر به صورت پایلوت 4 کلاس تبلت محور به کمک خیران راه‌اندازی شده است که بخشی از دروس با استفاده از تبلت انجام شده و دانش‌آموزان کتاب به کلاس نمی‌برند و به ازای هر دانش‌آموز و یا دو دانش‌آموز یک تبلت در اختیارشان قرار داده شده که هم آزمون و هم آموزش‌های لازم از این طریق ارائه می‌شود.

وی به توسعه کلاس‌های تبلت‌محور در زنجان اشاره کرد و گفت: مدارسی که جدیداً تجهیز می‌شوند تبلت محور شده  از همین رو امکاناتی که پیش از این برای هوشمندسازی در مدارس مستقر شده بود نیز کاربرد خود را داشته و امکان دریافت محتواهای آنلاین را دارند و با تبلت محور شدن خاصیت کاربردی خود را از دست نمی‌دهند.

نجفی با بیان این‌که در حال حاضر مدارس هوشمند فاصله‌ها را کاهش داده‌اند، تصریح کرد: سازمان آموزش و پژوهش  با صدور مجوز برای نرم‌افزارهای ایده‌آلی که می‌توانند برای استفاده در مکان‌های صعب‌العبور که امکان اعزام معلم وجود ندارد را فراهم کنند که برای نمونه می‌توان به اپلیکیشن سگال که توسط بخش خصوصی راه‌اندازی شده است اشاره کرد.

وی با تأکید بر این‌که اپلیکیشن سگال مجموعه‌ای کامل از تدریس، آزمون، تمرین و مشاوره‌های تحصیلی پایه‌های تحصیلی  ششم تا یازدهم است، گفت: این برنامه بر روی تبلت و گوشی قابل اجراست.

ثبت نام به صورت الکترونیکی در مدارس از سال 99

رئیس گروه هوشمندسازی مدارس استان در ادامه به اهداف تعیین شده در حوزه هوشمندسازی مدارس برای سال‌های آینده اشاره کرد و یادآور شد: مدیریت آزمون‌های مدارس و پرونده‌های دانش‌آموزان برای به صفر رساندن انتقال فیزیکی پرونده‌ها از دوره ابتدایی تا دوم دبیرستان بوده و از آن پس تمامی سوابق تحصیلی دانش‌آموزان به صورت الکترونیکی به دانشگاه‌ها ارسال می‌شود که طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده ثبت‌نامی‌ها به به صورت الکترونیکی از سال 99 در تمامی استان‌ها و متمرکز صورت می‌پذیرد.

وی اضافه کرد: ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی در 721 آموزشگاه مورد هدف توسط اپراتورهای مختلف و اینترنت همراه میسر شده و مشکل هوشمندسازی در روستاها نیز برطرف شده و دانش‌آموزان مستعد روستایی نیز از این امکانات الکترونیکی بهره‌مند می‌شوند.

نجفی در پاسخ به این سوال که آیا تبلت محور کردن مدارس سبب بی‌اثر شدن اقدامات انجام شده از قبل و تأمین تجهیزات برای هوشمندسازی مدارس نیست، گفت: تبلت محور شدن مدارس منحصر به شهر و یا روستا نیست بلکه لازمه آن وجود زیرساخت است از همین رو هر مدرسه‌ای که دارای زیرساخت لازم و نیروی انسانی آموزش دیده باشد این روش قابل اجراست.

وجود 32 کلاس نیمه تبلت محور در زنجان

وی با اشاره به این‌که در حال حاضر علاوه بر 4 کلاس تبلت محور کامل،  32 کلاس نیمه تبلت‌محور نیز در زنجان وجود دارد که نصف کلاس مجهز بوده و توسط خیران حمایت شده است، بیان کرد: هر کدام از این کلاس‌ها 5 تبلت داده شده که در مدت یک سال بازخوردهای مربوطه را دریافت کرده و نسبت به توسعه آن نیز اقدامات لازم را به ویزه در مناطق روستایی و دور دست انجام می‌دهیم.

این مسئول در پاسخ به این سوال که چند درصد معلمان توانایی و علم  استفاده از ابزارهای هوشمندسازی را داشته و علاقه‌مند به استفاده از آن‌ها هستند؟ بیان کرد: در مدارسی که این تجهیزات نصب و راه‌اندازی شده معلمان در هر سال آموزش‌های لازم را دریافت کرده‌اند و معلمی نیست که این دوره‌ها را نگذرانده باشد.

وی با بیان این‌که معلمان بالای 20 سال سابقه کار دوره‌های آی سی دی ال را گذارنده‌اند، گفت: از سال 94 درس هوشمندسازی و کابرد فن‌آوری اطلاعات به عنوان سه واحد درسی در دانشگاه فرهنگیان گنجانده شده است و معلمان جدیدالورود که اتفاقاً در مدارس دوردست تدریس می‌کنند آموزش‌های  لازم را دریافت کرده‌اند از سوی دیگر در مدارس برخوردار نیز این دوره‌ها برگزار شده و مشکلی در این حوزه  در آموزش و پرورش وجود ندارد.

نجفی در مورد نگهداری و سرویس تجهیزات الکترونیکی مستقر شده در مدارس نیز عنوان کرد: نگهداری و سرویس این ابزارها بر عهده مدارس بوده و با از رده خارج شدن این تجهیزات با توجه به توانمندی مالی مدرسه مجدد جایگزین می‌شوند هر چند در صورت نیاز به هزینه هنگفت در این بخش آموزش و پرورش نیز کمک‌های لازم را ارائه می‌کند.

پرداخت مبلغی تحت عنوان هوشمندسازی مدرسه وجود ندارد

وی در پاسخ به این سوال که عدم رغبت برخی از مدارس به امر هوشمندسازی شاید به تبع هزینه‌های تحمیل شده باشد آیا مبالغی برای هوشمندسازی و نگهداری و غیره به مدارس در نظر گرفته شده است یا خیر، گفت: پرداخت مبلغی تحت عنوان هوشمندسازی مدرسه وجود ندارد و اولیا نیز باید خود به صورت داوطلبانه از این امر استقبال کنند وگرنه اجباری از سوی مدرسه برای دریافت پول از اولیا بابت تجهیزات هوشمندسازی وجود ندارد.

رئیس گروه هوشمندسازی مدارس استان به افزایش هزینه‌های تجهیزات هوشمندسازی، سرویس و نگهداری آن‌ها اشاره کرد و یادآور شد: هر چند در 3 تا 4 سال نخست تجهیزات هوشمندسازی مستقر شده در مدارس نیاز به سرویس و صرف هزینه نگهداری نیست ولی با وجود همین افزایش هزینه‌ها به سمت تبلت‌محور کردن کلاس‌ها پیش می‌رویم.

این مسئول به استقبال خیران از تجهیز و هوشمندسازی مدارس در زنجان اشاره کرد و افزود: میزان استقبال و مشارکت خیران در مورد هوشمندسازی مدارس زنجان نسبت به متوسط کشوری بالا بوده و برخی از سال‌ها 300 تا 400 میلیون تومان تجهیزات توسط خیران خریداری و در مدارس نصب شده است که بسیاری از آن‌ها گمنامند.

وی در پایان بزرگترین چالش موجود در مسیر هوشمندسازی مدارس را نبود نیروی انسانی متخصص برای نگهداری از تجهیزات عنوان کرد و گفت: نیروی متخصص مستقل در چارت سازمانی برای این منظور لحاظ نشده و این مشکل در سطح کشوری مطرح است.