الهام احمدی- ازدواج دختران کم سن و سال را در برهه‌ای به فراموشی سپرده بودیم اما چند سالی است که شاهد رواج ازدواج دختران زیر ۱۵ سال هستیم.

این روزها داستان خاله‌بازی دختر بچه‌ها در بعضی نقاط ایران از جمله زنجان به واقعیت پیوند خورده و هنوز بساط خاله‌بازی‌شان گوشه‌ حیاط خانه پهن است که به خانه‌ بخت می‌روند، خانه‌ای که تصویری از آن در ذهن کودکانه‌شان جز یک بازی نیست!!!.

بررسی و آمارهای منتشر شده در زنجان نشان می‌دهد که ازدواج دختران زیر ۱۴ سال طی چند سال اخیر روند صعودی داشته است، بنا بر آمار اعلامی از سوی مدیرکل امور اجتماعی استانداری زنجان و نیز معاون اجتماعی و پيشگيری از وقوع جرم دادگستری استان سال گذشته ۳۷ هزار مورد ازدواج کودکان زیر ۱۴ سال در کشور به ثبت رسیده که سهم استان یک هزار و ۴۰۰ مورد بوده و در رتبه‌های اول کشوری قرار گرفته است از سوی دیگر خزان زودهنگام زندگی مشترک در اين نوع ازدواج‌ها بسيار شايع‌تر از گروه‌های سنی بالاتر است.

با توجه به ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ایران، سن قانونی ازدواج برای دخترها ۱۳ سال و برای پسرها ۱۵ سال شمسی است، تا قبل از انقلاب، سن قانونی ازدواج برای دخترها ۱۵ سال و برای پسرها ۱۸ سال بود این در حالی است که سن قانونی ازدواج به عنوان یک حق در تمام کشورهای اروپایی بجز چند کشور، ۱۸ سال است.

این مسئله چالش‌برانگیز طرفداران و مخالفانی دارد که به نقد آن می‌پردازند، که صدای زنجان طی میزگردی به بررسی ان می‌پردازد.

برای بررسی موضوع ازدواج‌های زودهنگام به عنوان موضوعی که زنجان را از دیگر استان‌ها شاخص کرده است از نهادهای مرتبط و موثر دعوت شد که در این بین آموزش و پرورش استان و نیز معاونت امور اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان اعلام کردند که تمایلی به اظهارنظر در مورد کودک همسری و شرکت در این میزگرد ندارند.

موضوع ازدواج‌های زودهنگام و بررسی آن از ابعاد مختلف قانونی، فقهی و غیره با حضور زهرا علمی‌فرد، مدرس حوزه علمیه خواهران زنجان، شهلا طاهری، مدیرعامل موسسه خیریه ترنم مهر باران زنجان که در حوزه آسیب‌های اجتماعی فعال است، سلمان حسینی، معاون امور اجتماعی بهزیستی استان و حیدرعلی عباسی، مدرس دانشگاه و عضو انجمن روانشناسان زنجان مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در نهایت این‌گونه عنوان شد که اگر موافق کودک همسری بوده و معتقد هستیم که برای جلوگیری از آسیب‌ها و تهدیدهای بیرونی کودک همسری راهکار مناسبی است باید آموزش‌ها و مهارت‌های زندگی مشترک از سنین پایین آغاز شود در غیر این صورت برای جلوگیری از بروز کودک همسری باید قوانین حقوقی و فقهی را اصلاح کرده و در برخی از سیاست‌های تشدیدکننده نظیر افزایش وام‌های ازدواج شرایط خاص و محدودیت‌هایی را اعمال کنیم تا در کنار حل مشکل ازدواج جوانان، سبب رشد کودک‌همسری نیز نشود.

دید مطلق به ازدواج زودهنگام درست نیست

علمی فرد در ابتدا با طرح این سوال که آیا آمار ارائه شده این زمینه که زنجان در کودک همسری در رده‌های اول تا سوم قرار داشته باشد درست است یا خیر؟ افزود: یکی از وظایف اصلی حوزه‌های علمیه به ویژه حوزه علمیه خواهران در سطح کلان کشوری تلاش برای ایجاد یک خانواده مذهبی و خانواده‌ای که با دین آشنا شده و مسیر دینی را طی کرده و به سعادت دنیوی و اخروی برسد، است.

وی با اشاره به این‌که با توجه به وظیفه حوزه علمیه، مردم نیز در این مسیر مطالبه‌گر هستند، بیان کرد: ما در نهادهای مختلف از حوزه علمیه برای سبک زندگی دینی، مهارت‌های همسرداری و تربیت فرزند و غیره نظیر آموزش و پرورش، دادگستری، بهزیستی، برخی از نهادهای خیریه و غیره این آموزش‌ها را ارائه می‌کنیم.

مدرس حوزه علمیه با تأکید بر این‌که حوزه علمیه درگیر مسئله کودک همسری بوده و در روستاها چشم‌گیر است، گفت: باید به این موضوع توجه داشت که بنده با اصل بحث که به صورت مطلق زود ازدواج کردن را بپذیریم و یا آن را یک آفت تلقی کنیم موافق نیستم چرا که ما درگیر این موضوعات هستیم و خانواده‌ها و مشکلات آنان را به چشم می‌بینیم.

به گفته علمی‌فرد موضوع ازدواج در سنین پایین بیشتر در روستاهاست و آن هم در منطقه ایجرود. این گفته بنده بر طبق پژوهش‌های انجام شده است و ارتباط مستقیمی که با آموزش و پرورش منطقه ایجرود داریم از حوزه علمیه خواستند تا مبلغ و مشاور به منطقه ایجرود برای توجیه خانواده‌ها بفرستیم.

ازدواج در سن پایین را آفت نمی دانیم

وی با اشاره به این‌که در مجموع سه نوع ازدواج داریم که یکی از آن پیش از بلوغ انجام شود که در کل این نوع ازدواج‌ها برای دختران و پسران حرام عنوان شده و اصلاً پذیرفته شده نیست، افزود: نوع دیگر ازدواج پس از بلوغ تا سن 18 سالگی است که آماری از تعداد ازدواج‌های انجام شده در این سنین را ندارم ولی وقوع ازدواج در این سنین را آفت تلقی نمی‌کنیم و راهکارهایی نیز برای این موضوع مدنظر داریم.

مدرس حوزه علمیه ادامه داد: بنده اصلاً با نظرات افرادی که در مورد ازدواج‌های کودک همسری یعنی از 10 تا 14 سالگی بحث داشته و شهر زنجان را در این بخش پررنگ کردند، موافق نیستم.

وی با بیان این‌که ازدواج‌های انجام شده از سن 30 سال به بالا نیز پذیرفته شده نیست، خاطرنشان کرد: در صورتی که فردی امکان ازدواج داشته ولی اقدام به این کار نکند پذیرفته شده نیست، معمولاً افرادی که در سنین بالا ازدواج می‌کنند از خانواده‌های فقیر نیستند که به دلیل نداشتن امکان مالی ازدواج نکنند.

وی با تأکید بر این‌که معمولاً خانواده‌هایی که تحت حمایت نهادهای حمایتی قرار داشته و یا سطح اقتصادی متوسط به پایین دارند رغبت بیشتری برای ازدواج فرزندان خود و فراهم کردن یک زندگی ساده را دارند، بیان کرد:  بخش قابل توجهی از افرادی که در سن بالا ازدواج می‌کنند از خانواده‌های متمول هستند.

مخالف شاخص کردن زنجان در کودک همسری هستم

علمی‌فرد در توضیح اظهارات خود مبنی بر مخالفتش با شاخص کردن زنجان در کودک همسری و ازدواج افراد بعد از بلوغ گفت: برخی از مناطق روستایی زنجان نه الان بلکه از قدیم به این شکل بوده که برای دختران از سن 10 سال به بعد خواستگار می‌آمده و لزوماً همه این ازدواج‎ها نیز به طلاق منجر نمی‌شده است.

وی با بیان این مطلب که «بگوییم لازمه ازدواج در سنین پایین طلاق است قابل پذیرش نیست»، افزود: این‌که بگوییم ازدواج در سنین بالا نیز اصلاً به طلاق نمی‌انجامد فرضیه درستی نیست.

این مدرس حوزه علمیه با تأکید بر این‌که ازدواج در سنین پایین عامل طلاق نیست، بلکه نداشتن مهارت زندگی و عدم تربیت درست در خانواده‌ها دلیل بسیاری از طلاق‌هاست، خاطرنشان کرد: یکی از آفت‌های بزرگی که در کشور وجود دارد این است که از سویی ابزارهای ازدواج زودرس را در اختیار فرزندان قرار دادیم ولی از طرفی مانع این اقدام می‌شویم به گونه‌ای که فرزند 6 ساله در حالی از کم و کیف ازدواج آگاه است که از جهت عقلانی رشد نکرده ولی به لحاظ جنسی رشد کرده است که این خود یک نوع آفت بزرگ محسوب می‌شود.

وی با اشاره به این‌که با فرض تدوین قانون یکسان برای همه با تعیین سن ازدواج مشخص برای دختران و پسران چه تضمیمنی وجود دارد که پیش از رسیدن به سن مذکور با مشکل مواجه نشوند در حالی که دائماً زمینه ارتکاب گناه را برایشان فراهم می‌کنیم، بیان کرد: امیدواریم این آمارها واقعی بوده و جنبه سیاسی نداشته باشد، با فرض درست بودن آمارها در حوزه کودک همسری در زنجان چرا این موضوع را تبدیل به فرصت نکرده و آموزش‌های مهارتی لازم را به این افراد و نیز برخورداری از حمایت خانواده‌ها را ارائه نکنیم؟

علمی‌فرد با اشاره به این‌که معتقدم از این فرصت پیش آمده باید نهایت استفاده را کرده و در تلاش برای حذف این موضوع نباشیم چرا که یک مسئله غریزی، عاطفی و درونی حذف شدنی نیست، عنوان کرد: باید راهکارها و حمایت‌های لازم از افرادی که در سن پایین ازدواج می‌کنند را ارائه دهیم تا آسیب‌های ناشی از عدم ازدواج و طلاق و غیره در جامعه کاهش پیدا کند چرا که وقتی دختر یا پسر مطالبه می‌کنند باید بگذاریم به گناه بیافتند یا این‌که زمینه را برای ازدواجشان فراهم کنیم؟

وی با تأکید بر این‌که ازدواج همراه با تقوا موثر بوده و می‌تواند مانعی برای طلاق باشد، گفت: اگر بی‌تقوایی در مرد و زن باشد هر دو خائن خواهند بود و این تقواست که از متلاشی شدن زندگی جلوگیری می‌کند.

نبود شاخص مشخص سنی برای کودک همسری

در ادامه سلمان حسینی، نیز با تأکید بر این‌که در موضوع مورد بحث باید به این دو نکته که هیچ نظر مطلقی وجود ندارد و این‌که هر فردی متناسب با جایگاه خود موضوع کودک‌همسری و نیز ازدواج در سنین بالا را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد، بیان کرد: تعاریف مختلفی در مورد محدود سنی که از آن به عنوان کودک یاد می‌شود وجود دارد چرا که برخی‌ها کودک را افراد زیر 14 سال و برخی زیر 18 سال عنوان می‌کنند که همین علامت سوالی در مورد قرارگیری زنجان در رتبه های نخست در کودک همسری ایجاد می‌کند به همین دلیل می‌توان گفت واحد مشخصی برای این‌که کودک همسری از چه سنی آغاز می‌شود وجود ندارد.

وی با اشاره به این‌که در حال حاضر در تعاریف کودک همسری، صرفاً فردی که ازدواج کرده و دختر را در نظر می‌گیریم در حالی که در تعریف دیگر کودک همسری زیاد بودن فاصله سنی زوجین نیز مطرح است، بیان کرد: در بحث کودک همسری می‌توان پراکندگی این نوع ازدواج‌ها را در مناطق مختلف شهر و نیز روستاها مورد بحث و بررسی قرار داد چرا که طبق آمار غیر رسمی دلایل و سن و سال طلاق و ازدواج‌های ثبت شده در مناطق مختلف شمال و جنوب شهر با هم متفاوت است.

راه‌اندازی سامانه تصمیم با هدف کاهش طلاق

حسینی ضمن اشاره به عدم مداخله بهزیستی در موضوع کودک همسری به دلیل تعریف نشدن این موضوع در شرح وظایف بهزیستی به راه‌اندازی سامانه تصمیم اشاره کرد و گفت: این سامانه با همکاری بهزیستی و دادگستری در زنجان ایجاد شد که  یکی از اهداف مهم آن مداخله در خانواده به منظور کاهش طلاق و همچنین آثار سوء و تبعات ناشی از طلاق است.

معاون امور اجتماعی بهزیستی با بیان این‌که با استفاده از سامانه تصمیم در نظر داریم مداخلات قضایی را به سمت مداخلات روانشناختی سوق دهیم، تصریح کرد: در این سامانه زوجین متقاضی طلاق ثبت نام کرده و پس از آن به مرکز مداخله در خانواده به منظور کاهش طلاق بهزیستی که در جاده همایون زنجان قرار دارد مراجعه کرده و غربالگری اولیه انجام می‌شود در صورت نیاز به مشاوره به مشاوران مورد تأیید بهزیستی و دادگستری ارجاع داده شده و در طول 4 جلسه در 45 روز مشاوره انجام می‌شود.

وی در ادامه یادآور شد: در تلاش برای به تعویق انداختن پروسه طلاق هستیم چرا که این موضوع به لحاظ فقهی و روانشناختی در امر سازش تأثیرگذار است، افزود: بسیاری از ثبت‌نام کنندگان اصلاً در جلسه نخست مشاوره حضور پیدا نمی‌کنند که بعد از پیگیری عنوان می‌کنند که مشکلشان حل شده است که همین موضوع نشان از تصمیم هیجانی و احساسی زوجین برای طلاق بوده است.

سازش 12 درصدی زوجین متقاضی طلاق در سامانه تصمیم

به گفته این مسئول سامانه تصمیم در شهر زنجان و نیز شهرستان‌های خدابنده، ابهر و خرمدره افتتاح شده است که بنا بر آمارها در خدابنده 17 درصد زوجینی که در سامانه به منظور انجام طلاق ثبت نام کرده بودند بعد از مراجعه به روانشناس سازش کردند.

وی با تأکید بر این‌که میانگین سازش زوجین متقاضی طلاق در استان از طریق سامانه تصمیم در حدود 12 درصد است، خاطرنشان کرد: شاید 12 درصد به نظر برخی‌ها عدد قابل توجهی نباشد ولی از دید روانشناسی همین میزان سازش نیز فوق‌العاده بوده و رقم قابل ملاحظه‌ای است.

این مسئول میانگین سن ازدواج آقایان در سطح کشور را 27.5 و در زنجان 27.1 عنوان کرد و افزود: میانگین سن ازدواج زوجه در سطح کشوری 23.4 و در زنجان 22.3 به ثبت رسیده که در این زمینه زنجان تقریباً مشابه میانگین کشوری است.

کاهش 17 درصدی طلاق در 9 ماهه امسال

وی به آمارهای مقایسه‌ای طلاق و ازدواج در 9 ماهه سال 98 نسبت به مدت مشابه سال گذشته اشاره کرد و گفت: امسال نسبت به سال گذشته میزان طلاق‌ 17 درصد کاهش یافته است.

حسینی در واکنش به این موضوع که کاهش طلاق رخ داده به دلیل کاهش ازدواج‌هایی است که در چند سال اخیر رخ داده است، بیان کرد: نمی‌توان گفت چون آمار ازدواج کم بوده به همین دلیل طلاق نیز کاهش داشته است چرا که این دو موضوع ربطی به همدیگر ندارند که بخواهیم مقایسه کنیم.

وی به علل طلاق از دیدگاه زوجه که در سامانه تصمیم عنوان شده است، اشاره کرد و یادآور شد: کمبود مهارت‌های سازگارانه، عدم تسلط به تکنیک‌های مرتبط با مهارت‌های زندگی، عدم یادگیری مهارت‌های ایجاد و تداوم صمیمیت، بی‌توجهی و در آخر عدم مسئولیت‌پذیری از جمله دلایل طلاق از دیدگاه زوجه بوده است.

به گفته این مسئول در صورتی که به فرزندان خود مسئولیت‌پذیری و ایجاد ارتباط موثر را آموزش دهیم در آینده احتمال اینکه ازدواج آنها منجر به طلاق شود کاهش می یابد ، بیان کرد: در صورتی که به دنبال پیشگیری از افزایش طلاق هستیم باید بر مهارت‌های زندگی، فرزند پروری، همسرداری توجه ویژه داشته و آموزش‌های لازم را انجام دهیم.

حسینی با بیان این‌که با راه‌اندازی خط 123 در چند سال گذشته و گزارشاتی که از سوی مردم در زمینه همسرآزاری و کودک آزاری دریافت کردیم می‌توانیم آمارهایی را ارائه داده و وضعیت را بسنجیم، تصریح کرد: در گذشته نیز این آسیب‌ها شاید بیشتر از وضعیت فعلی بوده ولی در حال حاضر با افزایش آگاهی افراد و در اختیار بودن  ابزار اطلاع‌رسانی آمارهای فعلی نمود پیدا کرده است.

کودک همسری مختص یک منطقه نیست

در ادامه این میزگرد عباسی نیز وارد بحث شده و در واکنش به گفته‌های علمی‌فرد در این زمینه که فقط در یکی از مناطق زنجان آن هم در ایجرود کودک همسری وجود دارد، واکنش نشان داد و گفت: با توجه به پژوهش‌هایی که انجام دادیم، معضل کودک همسری صرفاً برای یک روستا نیست و در اکثر روستاها همانند توابع ماهنشان همانند ایلی بلاغ،برون قشلاق، گونی، خلج و روستاهای اطراف پری این معضل قابل مشاهده است حتی در شهر زنجان شاید طبقات بالاتر کمتر ولی در طبقات پایین شهر بیشتر نمود دارد.

این مدرس دانشگاه با تأکید بر این‌که آمارهای مختلفی در مورد ازدواج زودهنگام وجود دارد، بیان کرد: مشکل اینجاست که چون ازدواج زودهنگام شروع شده است و خانواده‌ها علاقه‌مندند دختران کم سن و سال را به عقد پسران خود درآورند از طرفی خانواده‌هایی نیز هستند که وقتی سن دخترانشان از 16 تا 20 بالاتر رفت گمان می‌کنند دیگر امکان ازدواج ندارد.

وی در ادامه افزود: وقتی خانواده‌ای از ازدواج زودهنگام دختر خود ناراحت می‌شود باید برای پسرشان نیز این موضوع را مد نظر قرار داده و به دنبال دختران کم و سال نباشند، در بسیاری از خانواده‌ها دختران نه بالای 30 تا 40 سال بلکه 25 ساله خود را پیردختر دانسته و امکان ازدواج ندارد در عوض خواهر 15 ساله‌اش ازدواج می‌کند.

عباسی با بیان این‌که در برخی از خانواده با وجود این‌که دخترانشان در سنین 20 به بالا امکان ازدواج ندارند و واقف به این موضوع هستند در عوض دختران 14، 15 ساله را به عقد پسرانشان درمی‌آوردند، افزود: در تحقیقات خود به این موضوع پی بردیم که برخی از خانواده علاقه‌مند به ازدواج دختران و پسران خود در سنین زیر 18 سال هستند.

حفظ آبروی خانواده و ترس از تهدیدهای بیرونی عامل رضایت والدین به ازدواج زود هنگام فرزندان خود

وی ادامه داد: یکی از دلایلی که این خانواده‌ها برای ازدواج فرزندان خود در سن زیر 18 سال داشتند حفظ آبروی خانواده از ترس تهدیدها و آسیب‌های بیرونی بود چرا که معتقدند با وجود ابزار و اطلاعات در اختیار نسل امروزی امکان خطا و بیراهه رفتن بالاست از همین رو به زبان عامیانه می‌خواستند دختر یا پسر خود را از سرشان باز کنند.

وی در واکنش به این گفته که مذهب و دین با ازدواج زودهنگام تکمیل می‌شود، گفت: بنا بر تحقیق انجام شده خیلی از خانواده‌ها خود مشتاق به ازدواج دخترانشان در سنین پایین هستند.

عباسی با بیان این‌که ازدواج زودهنگام نه فقط برای دختر بلکه برای پسران نیز آسیب‌های زیادی در بر دارد، خاطرنشان کرد: سن قانونی ازدواج در همه کشورها 18 عنوان شده و پایین‌تر از این جرم محسوب می‌شود.

وی با اشاره به این‌که در کشورهای دیگر نیز همانند ایران به معضل کودک همسری اهمیت داده شده و نگرانند، گفت: متأسفانه در ایران از آنجایی که به پژوهش و تحقیق اهمیت داده نمی‌شود ولی در کشورهای اساس بررسی این معضل را بر تحقیق و پژوهش بنا نهاده‌اند.

این روانشناس گفت: در گذشته شیوه تربیتی با زمان فعلی کاملاً متفاوت بوده و فرزندان از دوران کودکی مسئولیت‌پذیری و برخی از مهارت‌ها را در خانواده‌ها آموزش می‌دیدند و در مقابل مشکلات و معضلاتی که ازدواج زودهنگام داشت، توانمند بودند.

در بیشتر ازدواج‌های زودهنگام طرفین به سن عقلی لازم نرسیده‌اند

وی با تأکید بر این‌که آیا می‌توان تضمین کرد افرادی که در سنین زیر 18 سال درگیر ازدواج زودهنگام می‌شوند درک صحیحی از زندگی زناشویی دارند یا خیر؟ یادآور شد: بیشتر این ازدواج‌ها در حد هوس بوده و شرایط سنی‌شان آن را ایجاب می‌کند و به سن عقلی که لازمه تشکیل خانواده است نرسیدند.

عباسی با طرح این سوال که آیا در ازدواج‌های زودهنگام دختران به سن جسمی لازم رسیدند تا توانایی حاملگی، شیردهی و یا مواجه با مسائل زناشویی را داشته باشند، خاطرنشان کرد: متأسفانه آموزش‌ها در این زمینه به روش صحیحی انجام نشده و بچه‌ها از طریق اینترنت و یا از همسالان خود برخی مطالب را یاد می‌گیرند.

عدم رشد جسمی دختران با ازدواج زودهنگام

وی بیشترین مشکلات ایجاد شده برای افراد در ازدواج‌های زودهنگام را بیماری‌های مقاربتی عنوان کرد و یادآور شد: ازدواج زودهنگام صرفاً مربوط به یک پیر و دختر در سنین پایین نیست بلکه ازدواج‌هایی که با فاصله سنی فاحشی از 10 سال به بالا انجام می‌شود نیز در ردیف این ازدواج‌ها قرار دارد.

به گفته این مدرس دانشگاه اکثر افرادی که دچار ازدواج زودهنگام شدند از کار خود پشیمان هستند چرا که فرصت جوانی کردن را نداشتند، بیان کرد: بیشتر دخترانی که زود ازدواج می‌کنند از ادامه تحصیل باز مانده و امکان کسب بسیاری از ازدواج‌ها را از خود سلب کرده است از همین رو دلیل مخالفتمان با ازدواج زودهنگام در این است که با این ازدواج بسیاری از فرصت‌ها را از فرزندان خود سلب می‌کنیم.

وی با بیان این‌که دخترانی که ازدواج زودهنگام دارند امکان رشد جسمی لازم را نداشته و اکثریت قد کوتاه، بدن ضعیف و ناتوانی در برابر بیماری‌ها دارند که این هم دلیل علمی دارد، افزود: این افراد در حل مسائل و مشکلات زندگی مشترک ناتوان بوده و توانایی سازگاری با شوهر و یا خانواده شوهر را ندارند از همین رو در نهایت یا نمی‌سازند و طلاق می‌گیرند یا این‌که می‌مانند و تسلیم می‌شوند و یک عمر با فلاکت و سرافکندگی زندگی می‌کنند و آسیب‌های زیادی نظیر افسردگی و غیره را به همراه دارد.

عباسی با تأکید بر این‌که باید قبول کنیم که اکثر ازدواج‌های زودهنگام در خانواده‌های با طبقات پایین انجام می‌شود، افزود: در طبقات بالا ازدواج زودهنگام انجام نمی‌شود ولی در صورت وقوع نیز مورد حمایت خانواده‌ها قرار می‌گیرند.

وی با اشاره به این‌که دختران و پسرانی که در سنین زیر 18 سال ازدواج می‌کنند به دلیل این‌که در سن تقلید کردن قرار دارند، بیان کرد: فردی که در برهه سنی تقلید کردن قرار دارد با مقایسه شرایط زندگی و رفتار دیگران با وضعیت خود دچار تنش و مشکلات فراوانی در زندگی می‌شوند.

وی با بیان این مطلب که آموزش‌ هم می‌تواند در ازدواج زودهنگام کارساز و موثر باشد هم بعد از ازدواج، یادآور شد: این افراد به دلیل عدم فراگیری آموزش لازم بسیاری از مسائل را غیرقابل حل می‌دانند در حالی که با مراجعه به مشاور از طریق سامانه تصمیم و دریافت آموزش‌های لازم اختلافاتشان را حل و فصل می‌کنند.

ضرورت ارائه آموزش‌های لازم در مسائل جنسی به دختران و پسران

این روانشناس به وجود برخی از مسائل جنسی در ازدواج‌های زودهنگام که منجر به طلاق می‌شود، اشاره کرد و افزود: پسران نیز آموزش‌های لازم را در کنترل مسائل جنسی همسرشان نمی‌دانند از همین رو با بررسی خیلی از مشکلات و بداخلاقی‌ها در نهایت به مسئله جنسی می‌رسیم که باید آموزش‌های لازم در مدارس و غیره به دختران و پسران ارائه شود.

وی در واکنش به موضوع عدم حضور مردان در کلاس‌های آموزشی تصریح کرد: ما خیلی انتظار داریم که آقایان نیز در کلاس‌های آموزشی شرکت کنند ولی با در نظر گرفتن این موضوع که این قشر در وضعیت فعلی اقتصادی جامعه که دچار ازدواج زودهنگام نیز شده‌اند نمی‌تواند کار خود را تعطیل کرده و در کلاس‌ها شرکت کند از همین رو همسرانشان باید آموزش‌های دریافتی را به شوهران خود منتقل کنند.

عباسی راهکار جلوگیری و کاهش ازدواج‌های زودهنگام را نبود قانون قاطع و قابل اجرا و بازدارنده دانست و گفت: مشکل اصلی اینجاست که متأسفانه قانون قاطعی برای جلوگیری از بروز کودک همسری در کشور وجود ندارد که ازدواج زودهنگام را جرم محسوب کرده و با آن برخورد کند.

طاهری نیز در ادامه با اظهارنظر خود به عنوان مخالف ازدواج های زیر 18 سال با اشاره به این‌که بنده با توجه به رشته تحصیلی‌ام موضوع ازدواج زودهنگام را از دو بعد مورد بررسی قرار می‌دهم که یکی از بعد جامعه‌شناسی و موارد عینی که در موسسه ترنم مهر باران با آن سر و کار داریم و دیگری به سبب تحصیلم در رشته جنین‌شناسی پزشکی، از بعد علمی است.

وی با بیان این‌که همانطور که گفته شد ازدواج زودهنگام در گذشته نیز بوده و عروس تحت تسلط مادر همسر زندگی می‌کرده و چون هیچ اطلاعاتی بیرون کسب نکرده بودند هر آنچه مادرهمسر عنوان می‌کرد به همان نیز عمل می‌شد، گفت: نمی‌توان گفت در گذشته نیز این ازدواج‌ها موفق بوده چرا که  ممکن بود از درون  فرد را با آسیب‌های جدی نظیر افسردگی و غیره مواجه کند.

طاهری با تأکید بر این برخلاف گذشته در حال حاضر با جامعه در حال گذر با اطلاعات وسیع مواجهیم، گفت: نسل امروزی در عین حال که بسیار باهوش‌اند و به سبب فضای مجازی و اینترنت اطلاعات گسترده‌ای دارند ولی مهارت‌های زندگی را آموزش ندیده‌اند.

آمار بالای طلاق در ازدواج‌های زیر 13 سال

وی با اشاره به این‌که بنا بر آمارهای اعلامی از سوی دفتر امور بانوان استانداری و نیز امور اجتماعی و فرهنگی استانداری زنجان، یک هزار و 400 مورد در سال گذشته ازدواج کودک همسری زیر 13 سال در زنجان به ثبت رسیده است، بیان کرد: بخشی از این ازدواج‌ها زیر 10 سال و مابقی زیر 13 سال بوده است که ازدواج‌های زیر 10 سال همه به طلاق منجر شده است و در مابقی ازدواج‌ها نیز تعداد آمار طلاق بالاست.

خیانت همسران دلیل اصلی طلاق

مدیرعامل موسسه خیریه ترنم مهر باران با بیان این‌که زنجان به سبب همین آمارهای عنوان شده رتبه‌ نخست کشوری را در کودک همسری دارد، یادآور شد: طبق آمار اعلامی از سوی دولت علت اصلی طلاق خیانت همسران یاد شده است که اعتیاد و بیکاری نیز در ردیف‌های پایین‌تر قرار دارند.

وی با اشاره به این‌که طبق آمار اعلامی 50 درصد خانم‌هایی که درگیر آسیب‌های اجتماعی هستند متأهل‌اند، تصریح کرد: در اینجا می‌توان گفت ازدواج برای این افراد تکمیل‌کننده نبوده و دین نتوانسته آنان را پس از ازدواج نیز از آسیب‌های اجتماعی و خیانت مصون دارد از همین رو برخی از این افراد نیز با داشتن همسر معتاد و نداشتن حامی برای گذاران زندگی اقدام به خیانت می‌کنند که اگر دست این زنان را نگیریم آمارها و آسیب‌ها در این بخش نیز رو به رشد خواهد بود.

طاهری با تأکید بر این‌که در موضوع کودک همسری دو عامل فقر مادی و فرهنگی مطرح است، خاطرنشان کرد: فقر فرهنگی به گونه‌ای است که ازدواج دختران در سنین پایین به عرف تبدیل شده و در برخی از مناطق روستایی ازدواج در سنین پایین و کودک همسری به یک فرهنگ تبدیل شده است و معتقدند اگر دخترشان تا سن 15 سالگی ازدواج نکند دیگر خواستگاری برایش نمی‌آید که همینطور هم می‌شود.

مدیرعامل موسسه خیریه ترنم مهر باران از مشاهدات خود در بازدیدهایشان از خانواده‌های تحت پوشش این موسسه برای تهیه جهیزیه گفت و افزود: خانواده‌ای داریم که سه دختر خود را در سن 11، 12 و 13 سالگی شوهر داده است و هر سال نیز به دلیل نداشتن توان مالی برای تهیه جهیزیه از موسسه درخواست کمک می‌کند این خانواده‌ها در کنار فقر مالی از فقر فرهنگی نیز رنج می‌برند.

وی با بیان این‌که ازدواج این دختران در سن پایین منجر به طلاق می‌شود، یادآور شد: مشکلی که در حال حاضر خیریه‌ها با آن مواجهند این است که اکثراً جهیزیه تهیه شده برای دختران در سن پایین یک سال بعد مجدد برگشت داده می‌شود که این خود سرمایه از دست رفته برای خیریه‌هاست.

هیجانات و تغییرات روحی و جسمی دوران بلوغ کودک همسرها برای شوهرانشان قابل درک نیست

طاهری با تأکید بر این‌که با در نظر گرفتن دوره بلوغ برای دختران از سن 12 تا 17 سالگی و پسران از سن 14 تا 20 سالگی این افراد با تغییرات جسمی، روانی و عاطفی و نیز اجتماعی مواجهند، بیان کرد: با بروز کودک همسری فرد با ازدواج در سن پایین به یک باره از کودکی به سن بلوغ پا می‌گذارد دوره‌ای که هیجانات، افسردگی، استرس و اضطراب، گرایش به جنس مخالف، استقلال طلبی، پرخاشگری، نوجویی را به همراه دارد.

وی در ادامه تصریح کرد: با در نظر گرفتن تمامی حالات روحی و روانی ایجاد شده در فرد در دوران بلوغ این سوال مطرح می‌شود که آیا یک همسر همه این حالات زن خود را تحمل می‌کند؟ آیا با وجود عدم دریافت آموزش‌های لازم از سوی زوج می‌تواند درک درستی نسبت به تغییرات رخ داده در حالات روحی و روانی دوران بلوغ زن خود داشته باشد؟

بی‌میلی مردان به دریافت آموزش‌های مهارتی

مدیرعامل موسسه خیریه ترنم مهر باران به عدم ارائه آموزش‌های لازم و مهارت‌های زندگی مشترک به آقایان و بی‌میلی این قشر برای دریافت اطلاعات لازم اشاره کرد و افزود: متأسفانه موضوعی که در حال حاضر به معضل تبدیل شده عدم مشارکت و بی‌میلی مردان برای شرکت در کلاس‌های آموزشی است از همین رو زنان با کسب مهارت‌ها و آگاهی لازم سطح فکرشان رشد می‌کند در حالی که همسرانشان همپای آنان رشد و ارتقا نیافتند.

وی با بیان این مطلب که چند درصد همسران مسائل روانی زنان خود را درک می‌کنند؟ گفت: در نهایت دختری که در کودکی ازدواج کرده و سرکوفت‌ها و فشارهای دوران بلوغش را در خود پنهان کرده است بعد از 18 سالگی یا گرایش به دیگری پیدا می‌کند یا این‌که از خانه فرار کرده و در نهایت منجر به طلاق می‌شود یا این‌که در نهایت سکوت کرده و تسلیم می‌شود و فرزندان ناتوان با عزت نفس پایین را تربیت کرده و وارد جامعه می‌کند و این سیکل مدام در حال تکرار است.

طاهری با تأکید بر این‌که این افراد به لحاط جنین‌شناسی نیز مهارت‌های جنسی لازم را ندارند و در صورت بارداری خطرات زیادی خود و فرزنداشان را تهدید می‌کند، بیان کرد: طبق آمارهای موجود بیشترین مرگ و میر نوزادان در مادران زیر 18 سال رخ داده است.

مباحث فقهی و قانونی مشکل اصلی ازدواج های زودهنگام

وی در واکنش به آمارهای بهزیستی در مورد کاهش 17 درصدی طلاق در 9 ماهه امسال در مقایسه با سال گذشته تأکید کرد: کاهش طلاق‌ها به دلیل کاهش ازدواجی است که در چند سال اخیر رخ داده است.

وی ادامه داد: وقتی از خانواده‌ها سوال می‌شود که چگونه دختر 10 ساله خود را شوهر دادید عنوان می‌کنند که عاقدی صیغه ازدواج را جاری کرده و به محض رسیدن سن دختر به 14 سالگی عقد جاری می‌شود به همین دلیل باید گفت کسی نمی‌تواند به لحاظ حقوقی مانع این افراد شود حتی اگر طبق قانون نیز ازدواج زیر 18 سال ممنوع شود باز این عاقدان هستند که با مبلغ خیلی ناچیز صیغه را جاری می‌کنند.

طاهری یکی دیگر از مشکلات حقوقی برای ازدواج دختران زیر 13 سال را اذن پدر عنوان کرد و گفت: در حالی اذن پدر شرط ازدواج دختر است که هیچ‌گاه صلاحیتش مورد بررسی قرار نمی‌گیرد از همین رو باید نظارت مستمر بر صیغه‌های جاری شده توسط عاقدان و سردفتران انجام شده و حتماً صلاحیت پدر نیز مد نظر باشد.

وی یکی دیگر از دلایل افزایش ازدواج‌های زودهنگامی که در ماه‌های اخیر رخ داده افزایش وام ازدواج دانست و افزود: طبق آمارهای موجود با افزایش وام ازدواج رشد 4 برابری در ازدواج‌های زیر 15 را شاهد بودیم که برخی از آن‌ها هم ازدواج صوری صرفاً برای گرفتن وام بوده است.

طاهری با تأکید بر این‌که یکی از معضلاتی که در حال گسترش بوده و موارد مشابه را مشاهده کردیم و نگران آن هستیم ازدواج دختران سن پایین با پسران معتاد، عقب‌مانده جسمی و ذهنی و غیره است، بیان کرد: متأسفانه در حال حاضر شاهد این هستیم که خانواده‌ها دختران سالم کم سن و سال  را به عقد پسر عقب‌مانده ذهنی و یا معتاد خود درمی‌آورند که آسیب‌های زیادی دختر را تهدید می‌کند.

ابعاد بین‌المللی رشد کودک همسری در ایران

 در پایان این میزگرد عباسی، عضو جامعه روانشناسان به ابعاد بین‌المللی رشد کودک‌همسری در ایران اشاره کرد و گفت: در سمیناری که در آذربایجان با حضور کشورهای مختلف برگزار شده بود با انتشار عکس‌هایی از کودکان ایرانی که لباس عروس پوشیده بودند از آنان به عنوان تشنگان جنسی یاد می‌کردند در حالی که ما توضیحات لازم را ارائه دادیم آنان نمی‌دانستند که این کودکان عروس نیستند و فقط لباس عروس پوشیده‌اند.

وی با تأکید بر این‌که در کشور آذربایجان ازدواج در سن پایین 18 سال جرم محسوب می‌شود، افزود: در صورتی که فردی زیر 18 سال ازدواج کند متخلف محسوب شده و جریمه می‌شود.

این روانشناس با اشاره به این‌که خانواده‌ها با برخی از اقدامات و رسم و رسومات غلط جرقه ازدواج را در ذهن کودکان روشن کرده و تشویق برای ازدواج زودهنگام می‌کنند، افزود: آداب و رسوم و فرهنگ‌های غلط باید در این زمینه اصلاح شده و با ارائه آموزش‌های غلط ازدواج زودهنگام را ترویج ندهیم.

قوانین ازدواج زودهنگام از گذشته تا حال

طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ایران مصوب سال ۱۳۱۳ سن ازدواج برای دختران ۱۵ سال و برای پسران ۱۸ سال بود و در شرایط خاص و با ارائه گواهی دادگاه، دختران از ۱۳ سالگی و پسران از ۱۵ سالگی می‌توانستند ازدواج کنند؛ بنابراین ازدواج زیر ۱۳ سال کاملاً ممنوع بود.

 قانون حمایت خانواده در سال ۱۳۵۳ سن ازدواج را برای دختران به ۱۸ سال و برای پسران به ۲۰ سال افزایش داد و با گواهی دادگاه در صورت وجود مصلحت فقط برای دختران به ۱۵ سال کاهش می‌یافت.

در اصلاحات سال ۶۱ ، قانون مدنی ماده ۱۰۴۱ که ممنوعیت ازدواج کودکان را اعلام می‌کرد مغایر شرع تشخیص داده شد و نکاح قبل از بلوغ به شرط رعایت مصلحت توسط ولی طفل جایز شناخته شد. در قانون جدید به اجازه از دادگاه نیازی نبود.

در سال ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی تلاشی برای تغییر ماده ۱۰۴۱ صورت داد، اما در شورای نگهبان خلاف شرع تشخیص داده شد و به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع شد.

لزوم اخذ مجوز دادگاه برای ازدواج کودکان از سال ۱۳۸۱ وارد قوانین ایران شد، تا پیش از آن تشخیص مصلحت فقط به عهده ولی کودک بود. هم‌اکنون نیز هرچند اخذ مجوز دادگاه الزامی است اما در صورت ازدواج بدون اخذ مجوز مجازات و جریمه‌ای در قوانین ایران پیش‌بینی نشده‌است. اما ماده ۶۴۶ قانون مجازات اسلامی برای ازدواج بدون اجازه ولی کودک مجازات شش ماه تا دو سال حبس را در نظر گرفته‌است.

براساس مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام در یک تیر ۱۳۸۱ این ماده به این شکل تغییر یافت: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح».

معیارهای دادگاه‌های ایران برای صدور اجازه ازدواج کودکان معمولاً شامل درخواست مشورت از پزشکی قانونی در مورد رسیدن کودک به بلوغ، و پرسیدن سوالاتی از دختر می‌شود. روند کار در هر دادگاه ممکن است متفاوت باشد و تشخیص دادگاه هم به شدت متأثر از عرف منطقه است.

گفتنی است کودک پس از رسیدن به سن بلوغ حق رد یا فسخ ازدواج را ندارد مگر این‌که مصلحت او در هنگام ازدواج رعایت نشده باشد که در این صورت حق قبول یا رد برای او موجود است.

در سال ۱۳۹۶ طرح دیگری برای اصلاح ماده ۱۰۴۱ به مجلس شورای اسلامی ارائه شد که به موجب این اصلاحیه نکاح دختر قبل از سیزده سال تمام شمسی و پسر قبل از شانزده سال تمام شمسی، ممنوع می‌شد و طی تبصره‌ای که در طرح آمده بود حداقل سن ازدواج در دختر شانزده سال تمام شمسی و در پسر هجده سال تمام شمسی قید شده و عقد ازدواج بین سنین 13 تا 16 در دختران و شانزده تا هجده در پسران منوط به اذن ولی و رعایت مصلحت و تشخیص دادگاه به شرط داشتن قابلیت صحت جسمی برای تزویج با نظر پزشکی قانونی بود.

قابل ذکر است که طرح ارائه شده در سال ۱۳۹۷ از سوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی رد شد.