پایگاه خبری صدای زنجان- فرار مغزها از ایران به مهاجرت متخصصین و نخبگان علمی از ایران گفته می‌شود که یکی از معضلات اجتماعی، اقتصادی و آموزشی این کشور است. بنابر آمار مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۹، ۶۰ هزار نفر از ایرانیانی که در این سال مهاجرت کرده‌اند در زمره مهاجران نخبه دسته‌بندی می‌شوند. این افراد غالباً دارای مقام‌هایی در المپیادهای علمی بوده یا جزء نفرات برتر کنکور یا دانشگاه‌ها هستند.

با وجود آنکه تلاش شده از این روند کاسته شود، اما درصد قابل توجهی از دانش‌آموختگان علمی هنوز تمایل دارند به کشورهای پیشرفته مهاجرت کنند.

صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال ۲۰۰۹ خود اعلام کرده‌ است ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان ۹۱ کشور در حال توسعه یا توسعه نیافته جهان، مقام نخست را داراست ولی برخی مسئولان حتی وجود فرار مغزها از ایران را منتفی می‌دانند.

صندوق بین‌المللی پول، بیکاری، سطح پائین درآمد استادان و نخبگان، نارسایی‌های مالی و اداری، کمبود امکانات تخصصی-علمی و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی را از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان ذکر کرده ‌است.

از همین رو است که باید دید در بنیاد ملی نخبگان چه حمایت‌هایی از نخبگان کشوری و چه اقداماتی برای جلوگیری از خروج نخبگان از کشور و استان‌ها صورت می‌گیرد؟

در این خصوص سیف‌اله رسولی، رئیس بنیاد نخبگان استان زنجان با اشاره به اینکه بنیاد ملی نخبگان ستادی در تهران و اداراتی در هر یک از استان‌ها دارد، گفت: سند راهبردی بنیاد ملی نخبگان در 11 مهر سال 91 تصویب و در 17 آبان همان سال توسط رئیس محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی ابلاغ شده است. این سند در برگیرنده مجموعه‌ی وظایف بنیاد ملی نخبگان و دیگر دستگاه‌های اجرایی برای شناسایی، هدایت و پشتیبانی از استعدادهای برتر کشور در تمامی حوزه‌های علمی، آموزشی و فرهنگی و مدیریتی است، تا مسیر شکوفایی و به منصه ظهور رسیدن استعدادها هموار شود.

هدف بنیاد شناسایی، هدایت و پشتیبانی از استعدادهای برتر و کمک به اثرگذاری آنها است

وی ادامه داد: بنیاد نخبگان ضمن شناسایی افراد مستعد، به طرق مختلف مادی و معنوی و در قالب برنامه‌های متنوع، آنها را پشتیبانی‌ می‌کند تا مسیر رشد آن‌ها هموار شود و به افراد متخصص و سرآمد در حوزه‌ی کاری خود تبدیل شوند.

رسولی با بیان اینکه با سرآمد شدن افراد، کار بنیاد به اتمام نمی‌رسد، افزود: استفاده از ظرفیت متخصصین در توسعه کشور، بخش غایی از اهداف بنیاد نخبگان است.

وی تصریح کرد: در راستای بهره‌مندی حداکثری جامعه از توان نخبگانی کشور، مجلس شورای اسلامی طی بند (ث) ماده 64 قانون برنامه ششم توسعه، تمامی دستگاه‌های اجرائی موضوع این قانون را موظف نموده به‌منظور شناساندن و تکریم مفاخر و مشاهیر ایران و حمایت از نخبگان علمی، فرهنگی و هنری کشور و تکریم پیشکسوتان حوزه‌های یاد شده و استفاده از توان و ظرفیت آنان برای توسعه کشور،‌ برنامه‌های عملیاتی خود را منطبق با سند راهبردی کشور در امور نخبگان، با هماهنگی بنیاد ملی نخبگان تهیه کرده و از سال دوم اجرای قانون برنامه ششم به مرحله اجراء درآورند.

این مسئول افزود: خوشبختانه تدوین برنامه عملیاتی، انجام شده است و تحت عنوان میثاق‌نامه نخبگانی موجود است. بنیاد ملی نخبگان و بنیادهای نخبگان استانی نحوه اجرای وظایفی که قانون برای هر یک از دستگاه‌ها تعیین کرده است را رصد می‌کنند.

به گفته رئیس بنیاد نخبگان استان زنجان، در میثاق‌نامه نخبگانی کشور، برای تک‌تک دستگاه‌های اجرایی از سطح وزارتخانه‌ها تا پایین‌ترین بخش‌ها وظایفی جهت استفاده از پتانسیل نخبگان مشخص شده است.

این مسئول با بیان اینکه نخبه به کسی اطلاق می‌شود که با وجود استعداد ذاتی، تلاش در جهت شکوفایی استعدادهای خود در زمینه خاصی بعمل آورده و در حوزه تخصصی خود به نقطه اثرگذاری برسد، اظهار کرد: سیاست‌های بنیاد ملی نخبگان اغلب در جهت شناسایی استعدادهای برتر و پشتیبانی آنان به منظور اثرگذاری افراد در حوزه های تخصصی خود در کشور است لذا در این مسیر اقدام به شناسایی و حمایت از تعداد بالغ بر 1000 نفر استعداد برتر کرده است. حمایت‌ها و پشتیبانی‌های مذکور در قالب تسهیلات نظام وظیفه تخصصی و فناور (طرح شهید صیاد شیرازی)، تسهیلات پسادکتری چمران، تسهیلات جذب در موسسات علمی (شهید شهریاری)، اعتبار پژوهشی حمایت از استادیاران جوان (جایزه مرحوم کاظمی آشتیانی)، جایزه حمایت از جذب در نهادهای فناور تحت عنوان جایزه شهید تهرانی مقدم، جایزه شناسایی و پشتیبانی از دانشجویان برتر تحصیلی (جایزه شهید وزوایی)، طرح هسته‌های مسئله محور شهید احمدی روشن، شناسایی و حمایت از اختراعات برگزیده در راه اندازی کسب و کار در قالب شرکت‌های دانش بنیان، حمایت از دانشجویان ارشد جهت ورود به مقطع دکتری (جایزه احدی)، شناسایی و پشتبانی فرهنگی و رفاهی از دانش آموختگان برتر ( جایزه شهید رهنمون) و غیره است.

بنیاد نخبگان از طریق طرح شهاب  بدنبال حمایت از دانش‌آموزان مستعد است

 رسولی با بیان اینکه بنیاد نخبگان به کمک آموزش و پرورش، فعالیت‌های آموزشی و پرورشی افراد دارای استعداد را در قالب طرح شهاب (شبکه شناسایی و هدایت استعدادهای برتر دانش‌آموزی) رصد می‌کند، گفت: نزدیک 85 هزار دانش‌آموز استان در قالب طرح شهاب از لحاظ ویژگی‌های شخصیتی و تحصیلی رصد می‌شوند. در این طرح فقط هوش ذهنی دانش‌آموزان مورد توجه قرار نمی‌گیرد، بلکه هوش‌های چندگانه مد نظر است. به همین دلیل طرح شهاب کاملاً در راستای شناسایی تنوع استعدادها بوده و صرفاً فقط به یک نوع استعداد توجه نمی‌کند.

وی در این رابطه ادامه داد: امسال، اولین سالی است که از داده‌های طرح شهاب در دو ناحیه آموزش و پرورش استان برای رصد مسیر تحصیلی دانش‌آموزان مستعد استفاده می‌شود و درصدد هستیم در جهت کمک به استعدادهای برتری که نیازمند حمایت‌های معنوی بنیاد هستند، از این داده‌ها استفاده کنیم.

رئیس بنیاد نخبگان استان زنجان با اشاره به اینکه برنامه‌های بنیاد در حوزه دانش‌آموزی تنها محدود به طرح شهاب نمی‌شود، افزود: در این زمینه طرح‌های فرهنگی متعددی وجود دارد. در حوزه‌های مختلف دانش‌آموزان مستعد را انتخاب و برنامه‌های متنوعی برای هدایت تحصیلی آنها اجرا می‌شود. همچنین در قالب طرح‌ «ایران گشت» دانش‌آموزان به مناطق مختلف کشور مسافرت می‌روند. البته در حال حاضر با عنایت به شیوع کرونا، برنامه ایران گشت دچار وقفه است.

به گفته این مسئول برای دانشجویان مستعدد، حمایت‌های بنیاد ملی نخبگان تنوع بیشتری دارد و در قالب طرح شناسایی دانشجویان مستعد، همه ساله به صورت رقابتی (براساس امتیازاتی نظیر سوابق آموزشی، پژوهشی و فرهنگی) دانشجویان علاقمند و مستعد انتخاب می‌شوند و فعالیت‌های دانشجویی آنها رصد و مورد حمایت‌های مادی و معنوی قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه حمایت‌های مالی بنیاد نخبگان در ازای انجام فعالیت‌های نخبگانی پرداخت می‌شود، افزود: فعالیت‌های نخبگانی شامل کمک به آموزش و پژوهش و همکاری در طرح‌های پژوهشی و یا شرکت در هسته‌های «شهید احمدی روشن» است که مورد آخر طرحی است که امسال در استان زنجان پیاده شده است.

انتخاب 6 طرح برای اولین بار

این مسئول با اشاره به اینکه برای اولین بار 6 طرح از استان زنجان از طرف بنیاد ملی نخبگان در قالب هسته‌های «شهید احمدی روشن» انتخاب شده است، افزود: این طرح‌ها قرار است با تشکیل تیم‌های 5 تا 15 نفره از دانشجویان مستعد به انجام برسند. هسته‌ها از دانشجویان مستعد، علاقه‌مند و پرانرژی از رشته‌ها، دانشگاه‌های استان و یا دانشجویان زنجانی مشغول به تحصیل در دیگر استان‌ها و مقاطع مختلف تحصیلی با توجه به نیاز هر طرح و به انتخاب استاد خبره که مسئولیت طرح را به‌عهده دارد، تشکیل می‌شوند. پس از تشکیل هسته، استاد پروژه با تشکیل جلسات مختلف و تقسیم کار ضمن هدایت اعضای هسته، حل مسئله مشخص شده را راهبری می‌کند. اعضای هسته شامل استاد خبره و دانشجویان در طول دوره‌ی اجرای پروژه که عموما 9 ماه است از حمایت مالی بنیاد ملی نخبگان برخوردار می‌شوند.

وی افزود: بنیاد ملی نخبگان درصدد است از پتاسیل طرح شهید احمدی روشن برای حل مسائل واقعی کشور استفاده کند و حاضر است بخش قابل توجهی از هزینه‌های نیروی‌های انسانی را در این راستا متقبل شود. امید می‌رود با تعامل سازنده بنیاد نخبگان استان و دستگاه‌های اجرایی، همه ساله دستگاه‌های دولتی و غیر دولتی مسائل واقعی دستگاه‌های خود را به‌صورت پیشنهاده تسلیم بنیاد نخبگان استان بکنند. طبیعتاً پس از احصاء مسائل دستگاه‌های اجرایی، توسط بنیاد استان از اساتید خبره دانشگاهی و صنعت برای حل این مسائل پروپوزال خواسته می‌شود. در صورت مقبول قرار گرفتن این نوع پروپوزال‌ها از طرف دستگاه اجرایی و بنیاد ملی نخبگان، حل مسائل واقعی کشور با تشکیل هسته‌ای از دانشجویان برتر و به راهنمایی استاد ارائه دهنده طرح قابل اجرا می‌شود.

به گفته این مسئول، امسال بنیاد نخبگان استان برای اجرای 6 طرح مصوب «شهیدی احمدی روشن»، بالغ بر یک میلیارد تومان حمایت مالی بنیاد ملی نخبگان را جلب کرده است. در این 6 طرح، بیش از 50 نفر از دانشجویان زنجانی یا مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های زنجان فعالیت خواهند داشت.

وی ادامه داد: امید دارم که با ادامه این مسیر و استقبالی که توقع می‌رود دستگاه‌های اجرایی، دانشگاه‌ها و اساتید خبره و دانشجویان مستعد و برتر از این طرح می‌کنند در آینده نزدیک شاهد تعامل سازنده بین دستگاه‌های اجرایی، بنیاد ملی نخبگان و دانشگاه‌ها و مراکز نخبه‌پرور باشیم که در کنار آشناسازی نخبگان با مسائل دستگاه‌های اجرایی، کارخانجات، صنایع و مجموعه‌ی کشاورزی استان، بتوانیم مسیر اثربخشی نخبگان جامعه را در توسعه پایدار منطقه و استان هموار‌تر کنیم.

به گفته رسولی به جرات می‌توان گفت که‌ اگر دستگاه‌های اجرایی اعتماد و استقبال کنند، در میان مدت نتایج ارزشمندی را از این طرح خواهیم گرفت. البته شکی نیست مثل هر فعالیت دیگری، نتیجه‌بخشی چنین طرحی، نیازمند حوصله و صبر دستگاه‌های اجرایی است.

وی افزود: از جمله کارهای دیگری که بنیاد نخبگان در زمینه حمایت از دانشجویان انجام می‌دهد؛ تامین هزینه‌ی سفرهای علمی و فرهنگی، هزینه‌ی پژوهش‌ها، هزینه‌ی ودیعه مسکن و در صورتی که فرد متاهل باشد پرداخت تسهیلات و وام‌های خرید مسکن است. همچنین اعتبار شرکت در مجامع داخلی و خارجی و اعتبار فرصت مطالعاتی برای آنها در نظر گرفته می‌شود و از پایان‌نامه این افراد حمایت صورت می‌گیرد.

رسولی ادامه داد: برای ارتقای توانمندی‌های آموزشی استعداد‌های برتر، کارگاه‌های آموزشی برگزار می‌شود و بنیاد زمینه‌ی عضویت این افراد را در انجمن‌های علمی داخلی و خارجی‌ فراهم می‌‌کند. این موارد مجموعه فعالیت‌هایی است که بنیاد انجام می‌دهد تا مسیر نخبگی افراد مستعد را هموارتر کند.

وی با پرداختن به اقدامات بنیاد نخبگان پس از فارغ‌التحصیلی افزود: نخبگانی که توسط بنیاد حمایت می‌شوند اگر از مقطع کارشناسی‌ارشد فارغ‌التحصیل شوند؛ بنیاد نخبگان به این افراد کمک می‌کند تا در مقطع دکتری ثبت‌نام کنند و اگر مقطع دکتری را به اتمام رسانده باشند، این فرصت را مهیا می‌کند تا برای چند سالی در زمینه‌ای که رساله خود را انجام داده‌اند و یا در حوزه‌های نزدیک کارهای عمیق علمی انجام بدهند که به این دوره اصطلاحاً «پسادکتری» گفته می‌شود که بنیاد ‌نخبگان تحت عنوان «جایزه شهید چمران» در این زمینه از نخبگان حمایت می‌کند.

وی با اشاره به اینکه بنیاد ملی نخبگان یک اعتبار پسادکتری هم به منتخبین جایزه ملی علامه طباطبایی اختصاص می‌دهد، گفت: هر استاد منتخب جایزه علامه طباطبایی می‌توانست تا سقف پنج نفر در سال نیروی پسادکتری جذب کند.

به گفته این مسئول در قالب طرح «شهید تهرانی مقدم»، دانش‌آموختگان با حمایت بنیاد نخبگان فرصت جذب در واحدهای فناور پیدا می‌کنند.

باید تصمیم‌های فراتر از بنیاد ملی نخبگان گرفته شود

وی در پاسخ به اینکه «چگونه می‌توان از مهاجرت نخبگان کشور جلوگیری کرد؟ »، با اشاره به اینکه طبیعی است که بخشی از جوانان ما پس از دانش‌آموختگی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری برای کسب تجربه جدید به خارج از کشور بروند و در دانشگاه دیگری درس بخوانند و تجربه کار علمی عمیق‌تر و احیاناً متفاوت‌تری را داشته باشند، گفت: ماهیتاً چنینی عزیمتی؛ عزیمت خوبی است و این مهم، تجربه خوبی در زندگی شخصی و شغلی این افراد خواهد بود. همچنین این موضوع نیز طبیعی است که تعدادی البته کم از این دانش‌آموختگان  سفرکرده‌ به خارج از کشور، در سال‌های نزدیک به کشور باز‌نگردند.

رئیس بنیاد نخبگان استان زنجان در این رابطه افزود: بنیاد نخبگان برای کسانی که قصد بازگشت به کشور داشته باشند؛ در قالب یک طرح رقابتی، طرح جذب دانش‌آموختگانی که در خارج از کشور فارغ‌التحصیل شده‌اند یا دوره پسادکتری خود را در خارج از کشور گذرانده‌اند، اجرا می‌کند، که این افراد می‌توانند به با روشی سهل‌تر وارد سیستم دانشگاهی شوند و به عنوان عضو استخدامی در رده‌های علمی استخدام شوند. تا جایی که اطلاع دارم در این زمینه بنیاد نخبگان هر ساله سهمیه‌ای برای دانشگاه‌های کشور اختصاص می‌دهد.

به گفته این مسئول برای اینکه بهتر از این در زمینه مهاجرت نخبگان عمل کرد، باید تصمیم‌های فراتر از بنیاد ملی نخبگان گرفته شود. از همین رو بوده است که بنا به توصیه اکید مقام معظم رهبری، هم در سند راهبردی کشور در امور نخبگان و هم در میثاق‌نامه نخبگانی به این نکته پرداخته شده است که همه دستگاه‌ها باید وظایف خود را در قبال نخبگان انجام بدهند و بخش قابل توجهی از این امور را باید بین دستگاهی جلو برد.

وی ادامه داد: ما سعی‌مان بر این است که بتوانیم در این بخش با جلب حمایت و تعامل سازنده با همه دستگاه‌هایی که می‌توانند در این زمینه‌ها کمک کنند، فرصت‌آفرین باشیم و بستر لازم برای بهره‌مندی دوسویه جامعه و نیروی‌های مستعد و دانش‌آموختگان داخل و خارج را از داشته‌های همدیگر افزایش دهیم.

به گفته این مسئول، استان زنجان به گواهی آمار و مراجع معتبر داخلی و بین‌المللی در حوزه‌های مختلف علم و فناوری خوب درخشیده است و از نظر ظرفیت نخبگانی استانی مستعد است و سرمایه‌گذاری برای استفاده از این سرمایه‌ها در این استان پر سود است. اگر مسئولین حمایت کنند و حوصله داشته باشند مسلماً در این حوزه نیز جواب خواهیم گرفت.

وی با اشاره به اینکه در بخش تولید مسلماً کشور نیاز به اعتماد به استعدادهای جوان دارد، گفت: باید به استعدادهای جوان فرصت و به نتیجه کار آنها بها داده شود.

وی افزود: در حوزه پژوهش اگر سی و چند سال قبل را نگاه کنیم، مشاهده می‌کنیم که وزارت علوم ما اصلاً خروجی‌اش به اندازه امروز نبوده است و هیات علمی‌های ما عموماً برایشان چاپ مقاله علمی موضوعی سخت و اغلب محال بوده است. اما سیستم حمایت کرد و به آنها فرصت داد و از آنها خواست و اکنون هیات علمی ما توانمندی این را دارد و ایران اولین کشور در منطقه در تولیدات علمی است و در جهان هم در سال‌های اخیر اگر جزو 10 کشور اول نباشد جزو 20 کشور اول بوده است. خواست مدیریت پژوهشی کشور این بوده و در این زمینه حمایت هم کرده و نتیجه‌اش را هم گرفته است. من فکر می‌کنم در بخش تولید هم اگر خواست و حمایت‌شان جدی باشد و از فعالان این حوزه حمایت کنند؛ مسلماً در این مسیر هم پیشرفت خواهیم داشت.

وی با اشاره به اینکه یکی از فعالیت‌های بنیاد نخبگان استان‌ این است که تعامل سازنده‌ای را با دستگاه‌های اجرایی، کارخانجات، صنایع و مجموعه‌ی کشاورزی استان داشته باشد، افزود: در این راستا یکی از برنامه‌هایی که دنبال کرده‌ام انجام بازدیدها از دستگاه‌ها و آشنایی با مسائل و مشکلات دستگاه‌ها توسط جامعه نخبگانی است. در این زمینه ماهانه از دو یا سه دستگاه بازدید صورت می‌گیرد و در این بازدید‌ها نشست‌هایی بین مسئولین دستگاه‌ها و مستعدین دانشجویی اتفاق می‌افتد که به زعم من این تعامل به نحو سازنده‌ای می‌تواند از حیث مسئله‌شناسی و شناخت پتانسیل‌ها مفید واقع شود و انتظار داریم با این نشست‌هایی که برگزار می‌شود بتوانیم موضوعات جدید برای طرح «شهید احمدی روشن» برای سال‌های بعدی داشته باشیم.

حمایت از 80 اختراع و ابداع نخبگان استانی

رئیس بنیاد نخبگان استان زنجان تصریح کرد: یکی دیگر از وظایف ما حمایت از اختراعات و ابداعات نخبگان است که حمایت‌های خاصی از آنها صورت می‌گیرد.

به گفته این مسئول، اختراعاتی که در فرآیند داوری‌ها در سطح‌بندی‌های یک تا سه قرار گیرند برای تجاری‌سازی مورد حمایت قرار می‌گیرند و بنیاد نخبگان استان از 80 نفر که اختراع سطح یک، دو و یا سه داشته‌اند، حمایت کرده است. به طوری که تعدادی از این مخترعین شرکت‌های دانش‌بنیان تاسیس کرده و در حال حاضر در این حوزه‌ها فعالیت می‌کنند.

تکریم از سرآمدان و مشاهیر استانی و تشکیل شبکه اطلاعاتی نخبگان

رسولی با اشاره به اینکه بخشی از وظایف بنیاد نخبگان استانی به موضوع تکریم از سرآمدان و مشاهیر استانی برمی‌گردد، گفت: این بنیاد وظیفه تکریم از بزرگان علم، فرهنگ، مدیریت و صنعت را دارد کسانی که منشا خیر و کارهای بزرگی در سطح استان و کشور بوده‌اند.

 به گفته این مسئول تشکیل شبکه اطلاعاتی نخبگان و سرآمدان بومی از وظایف دیگر بنیادهای نخبگان استانی است که بنیاد زنجان با رصد غیرمستقیم فعالیت‌های افراد؛ لیست نخبگان حوزه‌های مختلف را تکمیل می‌کند.

شایان ذکر است دکتر رسولی عضو هیات علمی دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان در رشته فیزیک بوده و از سال 98 مسئولیت بنیاد نخبگان استان زنجان را عهده‌دار است.

زهره میرعیسی خانی

انتهای پیام