پایگاه خبری صدای زنجان- در سال‌های گذشته پژوهش جهاددانشگاهی با موضوع «شادکامی مردم ایران و عوامل مؤثر بر آن»، مردم زنجان را جزو شادکام‌ترین مردم ایران معرفی کرده بود و هنوز هم سایت‌های خبری با استناد به آن، زنجان را مردمانی شاد معرفی می‌کنند.

این پژوهش که در سال ۹۱ انجام شده بود، برای چندمین‌بار با همان داده‌ها و نتایج روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت؛ پژوهشی که نشان می‌دهد زنجان، گلستان، بوشهر، هرمزگان، کردستان و کهگیلویه و بویراحمد در ردیف استان‌های شاد قرار دارند.

«علی منتظری»، مدیر پژوهشکده علوم ‌بهداشتی جهاددانشگاهی و مسئول اصلی این پژوهش گفته که پژوهش جدیدی در این‌باره در سال ۹۸ انجام شده که هنوز به ‌صورت رسمی منتشر نشده است.

در یک پژوهشی از یک نمونه ۲۷ هزار و ۸۸۳ نفری با میانگین سنی ۱۸ تا ۶۵ سال انجام گرفته و طی آن ۱۳ عامل خوش‌بینی به زندگی، ورزش هفتگی، شادکامی همسر، فعالیت‌های اوقات فراغت، رضایت از زندگی، سرمایه اجتماعی، اعتقادات مذهبی، سن، تیپ‌های شخصیت، سطح سلامت، سطح تحصیلات، محل سکونت و سطح درآمد بررسی شد.

بر مبنای این پژوهش، از میان ۳۰ استان مورد بررسی، زنجان با ۳/۶۹ درصد میانگین امتیاز شادکامی، شادترین استان معرفی و یزد با ۳/۱۲ درصد میانگین امتیاز با پایین‌ترین سطح شادکامی معرفی شد.

پژوهش دوم اما به‌ گفته منتظری، با ابزار تحقیقاتی استاندارد آکسفورد و با عنوان «شادکامی در مردم ایران» در سال ۹۶ انجام شده و ۱۴ هزار و ۲۳۹ نفر را در گروه سنی ۲۰ تا ۴۰ ساله بررسی کرده است. این پژوهش هم در فصلنامه «پایش» (دوره هفدهم، شماره چهارم) منتشر شده است و بر اساس آن بوشهر، گیلان، هرمزگان و زنجان در ردیف شادترین استان‌ها قرار گرفته‌اند.

مدیر پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی البته تأکید می‌کند استناد به این پژوهش‌ها برای اینکه بگوییم کجا شادتر و کجا غمگین‌تر است، نتیجه‌گیری درستی نیست. زیرا اختلاف بسیار کمی در میانگین شادکامی رتبه اول و آخر وجود دارد.

آخرین پژوهش صورت‌گرفته در این‌باره که به «رابطه شادکامی و سلامت خودگزارشی»‌ می‌پردازد در سال ۹۸ و در میان افراد ۱۸ تا ۶۵ ساله انجام شده است. این پژوهش نتایج قابل‌توجه و متفاوتی با پژوهش‌های قبلی دارد.

بر اساس این تحقیق که به ‌گفته منتظری، هنوز به‌صورت رسمی منتشر نشده است، قم، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، چهارمحال‌وبختیاری، تهران، قزوین، لرستان و کردستان در وضع مطلوب‌تری از نظر شادکامی قرار دارند و در مقابل افراد شرکت‌کننده از اصفهان، سمنان و زنجان پایین‌ترین میزان شادکامی را گزارش کرده‌اند.

این پژوهش از یک نمونه ۱۹ هزار و ۴۹۹ نفری زنان و مردان انجام شده و میانگین شادکامی در ایران را ۴/۱۱ (از ۶ امتیاز) نشان می‌دهد. استان‌های با وضع مطلوب‌تر، بالاتر از میانگین ۴/۲۰ قرار دارند و استان‌های با وضع پایین‌تر شادکامی، میانگینی پایین‌تر از ۳/۹۰ به‌دست آورده‌اند.

بر اساس این پرسشنامه نمره شادکامی افراد از ۱ (کمترین) تا ۶ (بیشترین) متغیر است و به ترتیب شامل نمره‌های ۱-۲ (ناشاد)، ۲-۳ (تاحدودی ناشاد)‏، ۳-۴ (نه‌چندان شاد)، ۴ (تاحدودی شاد)، ۴-۵ (نسبتا شاد)، ۵-۶ (بسیار شاد) و ۶ (بسیار زیاد شاد) می‌شود. با توجه به این نمره‌ها میانگین کشوری شادکامی در ایران در رده «نسبتا شاد» قرار دارد.

شادی تعاریف مختلفی دارد

در این خصوص یوسف بیانلو، محقق و جامعه‌شناس با اشاره به اینکه شادی تعاریف مختلفی دارد، به صدای زنجان می‌گوید: ممکن است در هر تحقیقی بعدی از شادکامی را پررنگ‌تر کنند و به پارامترهای مربوط به آن توجه داشته باشند. شخصی روحیه بهتر جامعه را به عنوان شادی قلمداد می‌کند و این روحیه را مربوط به مسائل فرهنگی و خانوادگی و یا اقتصادی و معیشتی خانواده‌ها می‌داند. حال اینکه شخص دیگر شادی را خلاصه در رفاه نسبی و متعادل جامعه می‌بیند و این رفاه را عاملی برای رسیدن به شادی می‌داند، لذا پرداختن به شاخص‌های مختلفی که در شادی مدنظر است از منظر تعاریف مختلف می‌تواند ما را به اشتباه برساند و به همین خاطر است که در سطح جهانی نظیر سازمان بهداشت جهانی و بخشی از سازمان ملل، استانداردهایی را  در این زمینه تعیین کرده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: بنابراین وقتی شاخص‌ها در قالب استانداردهای بین‌المللی تعریف شده (که مورد تایید متخصصین امر است) قرار گیرد، در آن زمان مشخص می‌توان این شاخص‌ها را، شاخص درستی دانست و گفت که این معیار ارزیابی، قابل اعتماد است.

این محقق و جامعه‌شناس می‌افزاید: در ایران در طی سال‌های 91 و 96 و 98 تحقیقاتی انجام شده که میزان شادی را در جامعه می‌سنجد که بر اساس این ارزیابی‌ها؛ نمره شادکامی زنجان در سال 96 (3.69) و در سال 98 (3.87) بوده است که نمره شادکامی زنجان در سال 91 بیانگر این است که استان زنجان شادترین استان کشور و در سال 98 جزو استان‌های غمگین بوده است.

به لحاظ نمره‌گذاری، در این دو تحقیق نمره‌گذاری درستی صورت نگرفته است

وی می‌افزاید: اطلاعات به دست آمده از این دو تحقیق بیانگر این است که به لحاظ نمره‌گذاری، در این دو تحقیق نمره‌گذاری درستی صورت نگرفته است. منظورم از نمره‌گذاری این نیست که چه نمره‌هایی استان‌ها کسب کرده‌اند بلکه  منظورم این است که نمره‌گذاری صورت گرفته باید قابل سنجش باشد.

وی ادامه می‌دهد: اگر چه در سال 98 شاخصه شادکامی به لحاظ عددی؛ عدد بزرگتری را نشان می‌دهد اما با این وجود، در این سال استان زنجان جزو غمگین‌ترین استان‌ها شناخته می‌شود. از همین رو می‌توان گفت برای اینکه بتوانیم یک شاخص کیفی را مثل آزمایش قبلی مقایسه کنیم باید پارامترهای در نظر گرفته شده برابر باشند؛ لذا نمی‌شود این دو آزمایش را اصلا مقایسه کرد.

به گفته بیانلو در سال 98 یک مبناهای دیگری برای رتبه‌گذاری و سنجش شادکامی استان‌ها وجود داشته است لذا خود نمره‌گذاری و قابلیت رتبه‌گذاری تحقیقات و یکسان بودن شاخص‌های سنجش در این زمینه باید مورد بررسی قرار گیرد.

وضعیت حال عمومی جامعه ایران در سال 98 نسبت به سال 91مطلوب نبوده است

این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه اگر چه جدای از این مسائل انتظار می‌رود که وضعیت حال عمومی جامعه ایران در سال 98 نسبت به سال 91مطلوب نبوده باشد، اظهار می‌کند: بیان این مطلب به این معنا نیست که زنجان در سال 91 شاد بوده است و اکنون جزو استان‌های غمگین است؛ اما موضوعی که وجود دارد و حتی بدون نیاز به انجام تحقیقاتی می‌توان به آن اشاره داشت، این است که وضعیت نسبی جامعه نسبت به گذشته مطلوب نیست و به راحتی می‌توان اذعان داشت که وضعیت جامعه نه تنها در ایران؛ بلکه به صورت جهانی نسبت به سال‌های گذشته به سبب فشارها و محدودیت‌ها اقتصادی و شرایط جامعه وضعیت آشفته‌تری است به طوری که شیوع ویروس کرونا وضعیت را وخیم‌تر هم کرده است.

به اعتقاد بیانلو، سال 99 جزو سال‌هایی است که وضعیت کلی جهان مطلوب نیست و در بین آنها وضعیت کشورهای در حال توسعه مثل ایران و کشورهای دیگر نیز نسبت به جامعه‌های دیگر وضعیت بدتری است چرا که کشورهای توسعه‌یافته از لحاظ وضعیت بهداشت و تکنولوژی از جامعه ایران وضعیت بهتری دارند.

گروه‌های سنی مورد مطالعه در این تحقیقات مورد اهمیت هستند

بیانلو خاطرنشان می‌کند: این مساله که ما در این تحقیقات از چه کسانی اطلاعات دریافت کرده‌ایم، اهمیت دارد و ما باید ببینیم که در سال 98 همان گروه سنی مورد مطالعه قرار گرفته است که  در سال 96 مورد مطالعه قرار گرفته‌اند یا رنج سنی ما تغییر پیدا کرده است که بر اساس مشاهدات، در سال 96 میانگین سنی بین 20 تا 40 سال است ولی در آزمایشی که در سال 98 صورت گرفته است میانگین سنی بین 18 تا 65   سال بوده است. لذا آن گروه سنی جمعیتی که دارای ویژگی شخصیتی، اجتماعی خاصی است در دو تحقیق  یکسان نبوده است که ما بتوانیم به آن استناد کنیم.

وی با تاکید بر این موضوع که شاید بتوانیم نتایج را جداگانه در مورد کشور و استان و شهر خود بررسی کنیم اما آمار سال‌های مختلف را به جهت یکسان نبودن پارامترها نمی‌توان با هم مقایسه کرد، ادامه می‌دهد: رئیس پژوهشکده جهاد دانشگاهی که مسئولیت این تحقیق را هم به عهده داشته است، بیان می‌کند که در آخرین پژوهش، شاخص‌ها بر اساس استانداردهای جهانی که مورد تائید آکسفورد هستند به دست آمده است و بر همین مبنا می‌توان گفت که اگر شاخص‌های ارزیابی شده در سال 91 با سال 98 یکسان نبوده است اصلا نمی‌شود به آن استناد کرد و گفت که زنجان در سال 91 جزو شادترین استان‌ها بوده است.

جمعیت مورد مطالعه در این تحقیقات باید جمعیتی نمایا باشد

بیانلو با بیان اینکه جمعیت مورد مطالعه در هر یک از این آزمایش‌ها نیز مورد اهمیت است، اظهار می‌کند: اینکه چه تعداد از جمعیت 80 میلیونی و جمعیت 1و نیم میلیونی استان را در هر یک از آزمایش‌ها مورد مطالعه قرار داده‌ایم، و به طور دقیق‌تر شیوه نمونه‌گیری و تعداد افراد جمعیت مورد مطالعه؛ مساله‌ای است که باید به آن توجه داشت. در واقع یکی از دلایل معتبر بودن یک تحقیق این است که قابلیت تعمیم دادن به کل جامعه را داشته باشد و باید دید که نتایج این تحقیقات قابلیت تعمیم به کل جامعه را دارد یا خیر؟

این جامعه‌شناس می‌گوید: نمونه «نمایا» نمونه‌ای است که بیانگر ضرب‌المثل «مشت نمونه خروار است» و ما بر اساس همین تعریف باید بتوانیم نتایج حاصل از این آزمایش را به کل جامعه تعمیم بدهیم. در حالی که این نتایج به ما می‌گوید که اگر استان زنجان غمگین است این موضوع قابل تعمیم به کل جامعه است ولی اگر در سال 91 استان زنجان جزو شادترین استان‌ها بوده است این موضوع جای ایراد دارد و به طور کلی ما نمی‌توانیم نتایج آزمایشات را با هم مقایسه کنیم.

شهر یا استانی که به عنوان شادترین استان‌ها در نظر گرفته می‌شود، حتما بایستی نمره شادکامی 6 را به دست آورد

وی با اشاره به اینکه اگر نمره‌های شادکامی سایر استان‌ها را بررسی کنیم خواهیم دید که این رتبه‌ها فاصله زیادی با هم ندارند، می‌گوید: با استناد به موارد ذکر شده نمره شادکامی بین 1 تا 6 در نظر گرفته شده است که این بدین معنا است که شهر یا استانی که به عنوان شادترین استان‌ها در نظر گرفته می‌شود، حتما بایستی نمره شادکامی 6 را به دست آورد در حالی که بالاترین نمره شادکامی بین 32 استان 4.34 بوده است و شهرهایی که بالاترین نمره را از آن خود کرده‌اند هنوز از آن معیاری که به عنوان شادترین استان‌ها در نظر گرفته می‌شوند،  خیلی فاصله دارند.

همه استان‌ها در محدوده متوسطی از شادکامی قرار دارند

وی می‌افزاید: شادترین استان در این رتبه‌بندی قم با نمره شادکامی 4.34 است و غمگین‌ترین استان، استان سمنان با نمره 3.86 است یعنی چیزی حدود نیم‌نمره بین شادترین و غمگین‌ترین استان‌ها فاصله وجود دارد که این فاکتور و مبنای خوبی برای مقایسه نیست و می‌توان اذعان داشت که همه استان‌ها در محدوده متوسط قرار دارند و نمی‌توان گفت که استانی شادتر و یا غمگین‌تر است.

وی ادامه می‌دهد: از این موضوعات که بگذریم باید اذعان کرد که وضعیت جامعه جهانی و کشوری در یک یا دو سال اخیر چندان مطلوب نیست و مخصوصا از سال 2020 و یا 98 که کرونا پدیدار و بحران‌های اقتصادی و سیاسی که در سطح کشورها نمایان شدند.

رابطه شغل و درآمد افراد با شادکامی

این جامعه‌شناس خاطرنشان می‌کند: در این تحقیق فاکتورهایی که در نظر گرفته شده‌اند نشان می‌دهد که هر چه شغل و درآمد وضعیت بهتری پیدا می‌کند، شادکامی بیشتر است و طبیعی است که در جامعه‌ای مثل ایران وقتی بیکاری بیشتر می‌شود، شادکامی پایین آید و یا درآمد که اگر نرخ درآمد ایران را با یک کشور مرفه‌تر مقایسه کنیم می‌بینیم که شادکامی ایرانی‌ها به این سبب کاهش می‌یابد.

به گفته بیانلو، بنابراین در تحقیقاتی که در سطح کشور انجام می‌شود بایستی در گام اول به لحاظ روش‌شناختی ابزارهای تحقیق و شیوه‌های تحقیق را بر مبنای صحیحی انتخاب کنیم و در مرحله بعدی شاخص‌های در نظر گفته شده را شاخص‌های یکسانی در نظر بگیریم تا بتوانیم آنها را با هم مقایسه کنیم.

نتایج حاصل از آزمایشات، محدودیت‌های زمانی خاصی را دارند

وی در پایان می‌گوید: شاید این تحقیقات وضعیت جامعه را تا حدی در معرض نمایش قرار بدهند. اما باید توجه داشت که این تحقیقات به لحاظ قابلیت ارائه به جامعه، محدودیت‌های زمانی خاصی دارند و فقط در برهه زمانی خاص خود به درد می‌خورند چرا که اتفاقات می‌توانند فضای جامعه را به طور کلی تغییر بدهند و تحت‌تاثیر بگذارند و از همین جهت این آزمایشات حتی اگر استاندارد هم باشند تنها منحصر به همان دوره هستند و قابل تعمیم به دوره‌های زمانی پس از این آزمایش نیستند، چرا که شادکامی جامعه می‌تواند تحت تاثیر یک اتفاق قرار بگیرد و افزایش یا به طور کلی از بین بروند.

انتهای پیام/

خبرنگار: زهره میرعیسی‌خانی