بنا بر اعلام اکبر باقری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان؛ حجم ورودی سدهای استان زنجان افزایش یافته و میزان پرشدگی سدهای در حال بهره‌برداری استان در سال جاری به 26 درصد رسیده است.

بر این اساس؛ در حال حاضر پر شدگی سد تهم  24 درصد، سد گلابر  43 درصد، سد کینه‌ورس 32 درصد و سد تالوار  22 درصد بوده است. بر این اساس درصد پرشدگی در دوره مشابه سال قبل در سد تهم 28 درصد، سد گلابر 45 درصد بود، ادامه داد: سد کینه‌ورس نیز 54 درصد و سد تالوار 28 درصد بود.

 بارش‌های اخیر تاثیر چندانی در افزایش ورودی به مخازن سدهای زنجان نداشت

طبق اظهارات مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان، در مجموع میزان پرشدگی سدهای در حال بهره‌برداری استان در سال جاری 26 درصد بوده که این میزان در دوره مشابه سال قبل 31 درصد است.

باقری با تاکید بر اینکه میزان ورودی به سدهای استان نسبت به دوره مشابه سال قبل و میانگین بلند مدت کاهش فاحشی داشته، میزان ورودی از ابتدای سال آبی جاری تاکنون در سد تهم را حدود ۷ میلیون متر مکعب، سد گلابر حدود ۳ میلیون متر مکعب، سد کینه‌ورس حدود سه میلیون مترمکعب و سد تالوار حدود 17 میلیون مترمکعب اعلام کرده است.

بر این اساس؛ این میزان در دوره مشابه سال قبل در سد تهم برابر حدود 14 میلیون متر مکعب، سد گلابر حدود ۵ میلیون مترمکعب، سد کینه‌ورس حدود ۴ میلیون متر مکعب و سد تالوار حدود 40 میلیون متر مکعب بوده است و طبق اظهارات مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان؛ متاسفانه بارش‌های اخیر تاثیر چندانی در افزایش ورودی به مخازن سدها نداشته است.

خروج ۲۱۶ روستای استان زنجان از تنش‌ آبی

حتی علی‌محمد نادرخانی، مدیرعامل شرکت آبفای زنجان در گفت‌وگو با رسانه‌ها؛ اعلام کرده که با اقدامات انجام‌شده ۲۱۶ روستای استان از تنش‌ آبی خارج شده‌اند. البته با وجود بارش‌های اخیر، زنجان در مقایسه با بارش‌های پارسال و بارش‌های بلندمدت، عقب است و امسال نزدیک به ۳۴ روستا به تنش‌ آبی وارد شده‌اند که در این راستا، ۹۷ پروژه در روستاهای استان اجرا می‌شوند.

بهنام نجفی، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان در این خصوص به صدای زنجان می‌گوید: در این گونه موارد، مثلا اگر ورودی مخزن سدها در حد 70 الی 80 هزار مترمکعب در یک روز بود؛ نهایتا مخزن سد تهم که در حدود 20 میلیون مترمکعب است کمتر از یک درصد پر می‌شود، در واقع بارش‌های سیلابی می‌تواند منجر به پر شدن مخزن سدها شود. با این اوصاف بارش‌های اخیر معمولی و مختصر بود و اگر منجر به سیلاب سنگین نشود در پر شدن مخزن سدها تاثیر آنچنانی ندارد.

 «تهم» و «مشمپا» از سدهای استراتژیک استان زنجان در تامین آب شرب

گفته می‌شود 100 درصد آب مورد نیاز بخش کشاورزی و ۹۰ درصد آب مورد نیاز صنایع استان نیز از منابع زیرزمینی تامین می شود.

در زمان حاضر بیش از ۸۰ درصد آب شرب زنجان از منابع زیرزمینی و مابقی آن از سد «تهم» تامین می‌شود که بنا بر اعلام معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان، شرکت آب و فاضلاب استان زنجان بسته به شرایط و وضعیت بارش‌ها و نیاز روزانه، میزان تامین آب شرب از محل چاه‌ها و سد تهم را مدیریت می‌کند.

سد تهم، سدی خاکی با هسته رسی در جنوب روستای تهم و در فاصله ۱۵ کیلومتری شمال غربی شهر زنجان در استان زنجان است که بر روی رودخانه سارمساقلو ساخته شده‌است. در ۳۰۰ متری بالادست سد، رودخانه تهم و گله رود به هم می‌پیوندند و رودخانه سارمساقلو را تشکیل می‌دهند و به سد تهم می‌رسند. این رودخانه از شاخه‌های زنجان رود است، که زنجان رود خود نیز یکی از شاخه‌های رودخانه قزل اوزن می‌باشد.

هدف اصلی سد تهم، تأمین آب شرب شهر زنجان و کاهش استفاده از آب زیرزمینی برای این منظور بوده‌است. گفته می‌شود که تا سال ۱۴۰۵، شهر زنجان نیاز به ۶۷ میلیون مترمکعب آب خواهد داشت که از این میزان حدود 36.6میلیون مترمکعب آن با بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی حدود 30.4 میلیون مترمکعب آن توسط آب تنظیم شده توسط سد تهم تأمین خواهد شد.

سد تهم که هم اکنون آب شرب زنجان را تامین می کند، ۸۴ میلیون مترمکعب حجم مخزن دارد که ۲۶ درصد از این میزان هم اکنون آب دارد.

از سال‌های اخیر تا کنون برای برداشت آب از سد تهم، سیاست های انقباضی در پیش گرفته شده و میزان برداشت آب از این سد کاهش یافته است.

هدف گذاری برای تامین آب پایدار در افق

سد مشمپا در مطالعات اولیه با ظرفیت ۷۰۰ میلیون مترمکعب هدفگذاری شده بود که این میزان پس از بازنگری به ۳۵۰ میلیون مترمکعب رسید.

اکبر باقری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان مرداد ماه 1402 در جمع خبرنگاران گفت: اجرای این سد چهار سال متوقف شد و با اقدامات انجام شده، عملیات اجرایی آن دوباره تا قبل از اتمام فصل کاری 1402 آغاز و بر اساس بررسی های انجام شده مشکلی بابت کیفیت آب این سد نخواهیم داشت.

وی با بیان اینکه استان زنجان غیر از سد مشمپا، جایگزینی برای تامین آب ندارد، تصریح کرد: مکاتبات مربوط به تکمیل سد مشمپا با دستگاه های ذیربط در مرکز انجام شده است که به زودی مراحل اداری آن به اتمام خواهد رسید.

بهنام نجفی، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان با اشاره به وضعیت بارش‌ها و نگرانی‌ها نسبت به چالش احتمالی در تامین آب شرب و کشاورزی به صدای زنجان می‌گوید: درست است که نسبت به سال قبل، میانگین بلندمدت بارش‌ها حدود 11 درصد کاهش را نشان می‌دهد و این مورد حاکی از مناسب نبودن خروجی سدها و نبود شدت فراوانی و در نهایت مطلوب نبودن ورودی‌ها بوده است اما طبق آمارها و وضعیت کلی باید بگویم به لحاظ بارش، زنجان وضعیت بدی ندارد.

نجفی ادامه می‌دهد: نگرانی برای ایجاد بحران تامین آب شرب زنجان نداریم اما برای بلندمدت جهت تامین آب پایدار در افق، حتما برای تامین آب سد مشمپا تدابیر لازم بیاندیشیم که البته این مورد از سوی مسئولان امر جدی گرفته شده و در دومین سفر رئیس جمهور (شهید سیدابراهیم رئیسی- دی‌ماه 1402) اعتبارات ویژه‌ای به حوزه آب تزریق خواهد شد که یکی از این موارد تکمیل سد مشمپا در اسرع وقت است تا در آینده مشکلی بابت تامین آب شرب نداشته باشیم.

محسن افشارچي، استاندار زنجان سه‌شنبه (۱۰ بهمن‌ماه ۱۴۰۲) در نشست مطبوعاتی به پيگيري مسايل زيربنايي در سفر رييس جمهور (شهید سیدابراهیم رئیسی) به استان اشاره کرد و افزود: تامين زيرساخت‌ها و نيازهاي زيربنايي از جمله راه و آب بر عهده دولت است و در اين راستا در سفر دوم استاني نيز طرح هاي آب و راه در اولويت اختصاص منابع قرار گرفت و حدود ۵۰ درصد اعتبارات به اين حوزه ها اختصاص يافت.

افشارچي در خصوص تصميمات اعتباري دور دوم سفر رئيس جمهور به استان در حدود ۵۴ هزار ميليارد تومان برآورد انجام شد اما در اين سفر برنامه محور پيش رفتيم به طوري که بيشترين مسئله مريوط به آب و راه بود.

وي اذعان کرد: احداث سد مشمپا تاکنون در حدود ۴۰۰ ميليارد تومان هزينه برده است اما به دليلي نامشخص ادامه روند احداث، متوقف شده اما مقرر شد تا سد مشمپا براي تامين آب زنجان و بخشي از خدابنده که مورد نياز است دوباره وارد روند ادامه احداث شود.

بهنام نجفی، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان هم به صدای زنجان می‌گوید: برنامه‌ریزان بخش طرح و توسعه چند طرح مطالعاتی برای تامین آب شرب موردنیاز زنجان طی سال‌های آتی را در دست بررسی دارند اما سدی که به لحاظ فنی مجموعه استان بر روی آن متمرکز شده است «سد مشمپا» است.

 اهمیت تکمیل سد تنظیمی پاوه رود طارم و سد شهريار ميانه استان

 آذربايجان شرقي برای سرسبزی قطب کشاورزی استان زنجان

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان در پاسخ به سؤالی در خصوص آیا با تکمیل سد مشمپا نسبت به تکمیل سد تنظیمی پاوه رود طارم؛ سد بتونی در حال ساخت که به دلایل نامعلوم عملیات آن متوقف شد و هم اکنون دارای پیشرفت حدود ۶۰درصدی است، خوش بین باشیم به صدای زنجان می‌گوید: تخصیص اعتبار برای سد مشمپا با هدف تامین آب موردنیاز شرب و صنعت است. همانطور که گفته شد دست اندرکاران بخش طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای زنجان پیگیر شروع مجدد عملیات ساخت سد تنظیمی پاوه رود هستند و اگر قرار به اجرای این پروژه باشد، با هدف تامین آب کشاورزی خواهد بود. با توجه به اینکه شهرستان طارم، قطب کشاورزی استان زنجان محسوب می‌شود و در ماه‌های خرداد و تیر و مرداد معمولا با مشکل تامین آب مواجه می‌شود قطعا یکی از سناریوها برای تامین آب کشاورزی طارم، سد پاوه رود است، البته سناریوهای دیگری نیز در دست بررسی است.

نگراني‌ها از احتمال نابودي درختان بارور زيتون در سال ۱۴۰۳ افزايش يافته است. برخي از کشاورزان و حتي مسئولان و صاحبنظران مي‌گويند: با توجه به شرايط نامساعد آب و هوايي، احتمالا سال بعد نتوانيم از محل سد «آيدوغموش» شهرستان ميانه استان آذربايجان شرقي، آب براي اراضي کشاورزي طارم خريداري کنيم در نتيجه تکليف «سد شهريار» استان مذکور که هنوز آبگيري نشده است بايد مشخص شود. سد بتني دو قوسي «شهريار» که عمليات ساخت آن در سال ۱۳۸۹ پايان يافته است، با گذشت حدود ۱۲ سال همچنان منتظر آبگيري است.

سال ۱۳۸۰ بود که عمليات احداث سد شهريار ميانه استان آذربايجان شرقي به‌عنوان يکي از بزرگترين سدهاي بتني کشور آغاز شد و ۹ سال پس از آن عمليات اجرايي‌اش تمام شد.

سد شهريار در ۳۵ کيلومتري شهرستان ميانه و بر روي رودخانه قزل‌اوزن، علاوه بر تأمين نياز آب کشاورزي و صنعتي استان‌هاي آذربايجان‌شرقي، آذربايجان‌غربي و گيلان با هدف توليد نيرو احداث ‌شده است. حوضه آبريز سد شهريار از هفت زيرحوضه به‌ نام‌هاي رودخانه قزل‌اوزن، زنجان‌رود، آجي‌چای، گرمي‌چای، شهرچاي، قرنقو و آيدوغموش تشکيل ‌شده است.

محسن افشارچی، استاندار زنجان در نشست روز سه‌شنبه خود با اشاره به پيگيري‌هاي مجموعه استان زنجان براي تخصيص آب از محل سد شهريار استان آذربايجان شرقي براي بخش کشاورزي طارم عنوان کرد: با توجه به پيگيري ‌هاي صورت گرفته؛ از محل سد شهريار استان آذربايجان شرقی ۲۰ ميليون مترمکعب برای سال آينده(برای شهرستان طارم استان زنجان) درنظر گرفته شد.

گفتنی است؛ محسن افشارچي، استاندار زنجان سه‌شنبه (۱۰ بهمن‌ماه ۱۴۰۲) در نشست مطبوعاتی اعلام کرد: «آب» يکي از مسائل زيربنایی است، يعني اگر آب نباشد، حيات و در نهايت کشاورزی هم نداريم. اگر «راه» نباشد امکان دسترسي به «اراضي کشاورزی» هم وجود ندارد. آب و راه مسائل زيربنايی هستند که نه در ايران بلکه در دنيا، مسئوليت آن بر عهده دولت‌ها است.

استاندار زنجان «طرح انتقال آب با لوله»، «احداث جاده‌هاي بين مزراع»، «تجهيز و توسعه نهالستان منابع طبيعي»، «ايجاد شهرک تخصصي صنايع تبديلي در خدابنده» را از جمله پروژه‌ها و طرح‌هاي بخش کشاورزي اعلام کرد که اعتبارات لازم براي آن‌ها در نظر گرفته شده است.

افشارچي در خصوص سهم «کشاورزي» از مصوبات سفر اخير رئيس جمهور به استان به صداي زنجان گفت: سهم بخش کشاورزي از مصوبات سفر رئيس جمهور مبلغي حدود ۵۰۰ ميليارد تومان است که در مقايسه با يک سد که حجم مالي زيادي دارد، متفاوت است.

استاندار زنجان با اشاره به محدوديت منابع آبي و اقدامات صورت گرفته براي تکميل پروژه‌هاي سدسازي اعلام کرد: با توجه به نياز آبي بخش کشاورزي شهرستان طارم در سالهاي گذشته از محل سد آيدوغموش شهرستان ميانه استان آذربايجان شرقي تامين شد که با توجه به محدوديت منابع آبي اعلام شد که امکان تخصيص آب از اين سد براي طارم وجود ندارد.

استراتژی «استفاده از آب خاکستری در صنایع»

 با هدف کاهش فشار به آب‌های زیرزمینی

قبلا گفته شده بود که نیاز آبی پتروشیمی زنجان از سد گلابر (دارای فاصله ۷ کیلومتری) تامین شود اما با توجه به اینکه صنعت پتروشیمی؛ آب‌بر است و در بررسی‌های صورت گرفته نیز سد گلابر برای استان به لحاظ تامین آب آشامیدنی حیاتی است؛ تامین آب موردنیاز پتروشیمی از محل سد گلابر درست نیست.

حسین محمدی، معاون اقتصادی استاندار زنجان (24 اردیبهشت ماه 1403) در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به همفکری صورت گرفته برای تامین آب موردنیاز پتروشیمی عنوان می‌کند: پیشنهاد شده که با لوله‌گذاری به طول ۴۰ کیلومتر؛ از محل پساب آب موردنیاز تامین شود در این زمینه در کلیات موضوع نیز توافقاتی صورت گرفت اما در زمینه «هزینه انتقال پساب» مباحثی وجود دارد. مسئولان پتروشیمی زنجان عنوان می‌کنند که بخشی از هزینه را پرداخت کنند و بخشی دیگر را شرکت آب و فاضلاب استان بپردازد.

بهنام نجفی، معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای زنجان نیز در گفت‌وگو با صدای زنجان با اشاره به تخصیص کشاورزی و صنعت برای سد گلابر عنوان می‌کند: در سد گلابر «تامین آب شرب مناطق اطراف» برنامه‌ریزی نشد است اما با توجه به چالش احتمالی به ویژه در منطقه ایجرود، جهت تامین آب شرب آن هم به صورت محدود، پیگیری‌هایی از سوی مسئولان ذیربط در دست اقدام است.  

نجفی با اشاره به پائین بودن سطح میزان ذخیره آب سد گلابر واقع در شهرستان ایجرود عنوان می‌کند: درست است که در برنامه مربوط به ایجاد سد گلابر، تامین آب موردنیاز بخش صنعت مورد تاکید بوده اما با توجه به تبصره 8 قانون بودجه سال 1402 جایگزینی آب واحدهای صنعتی با منابع آب نامتعارف (پساب)؛ وزارتخانه‌های نیرو و صمت مکلف‌اند نسبت به هدایت صنایع پرآب‌بر به سمت استفاده از پساب هستند که در این زمینه اقدامات مثبتی صورت گرفته، بخشی از صنایع در حال حاضر از پساب استفاده می‌کنند و پیگیری‌ها برای تحقق تبصره 8 قانون بودجه سال 1402 نیز در دست اجراست.