لیلا محمدی- رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان می‌گوید استعداد اراضی زنجان در تولید انواع محصولات کشاورزی دو برابر کنونی است. به اعتقاد او دیگر وقتش رسیده که این مجموعه با همراهی کشاورزان در راستای ارتقای بهره‌وری، با منابع موجود اعم از آب و خاک، توسعه بخش کشاورزی را با جدیت پیگیری کند. این در حالی است که برخی از کارشناسان تاکید دارند که مسئولان قبل از هر برنامه‌ریزی برای افزایش تولید باید فکری برای جلوگیری از تبدیل محصولات به ضایعات و دورریزی آن کنند.

با توجه به محدودیت منابع آبی کشور و همچنین منفی بودن بیلان آب و افت سفره‌های زیرزمینی، لازم است از روش‌های نوین و داده‌های علمی جدید برای تولید محصول کشاورزی اقدام کرد. امروزه تولید انواع محصولات کشاورزی در محیط‌‌های کنترل شده، به دلیل امکان فراهم ساختن شرایط مناسب برای تولید حداکثر و حتی خارج از فصل، کنترل میزان مصرف نهاده‌های کشاورزی و سعی در کاهش مصرف آن‌ها به ویژه آب مورد توجه ویژه قرار دارد.

راهکارهای نجات بخش کشاورزی

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که تنها راه نجات بخش کشاورزی با شرایط محدود آب، افزایش تولید در واحد سطح است، در این راستا سازمان جهاد کشاورزی استان در نظر دارد با برنامه‌ریزی‌های بهره‌ورانه و با منابع آبی موجود و حفظ خاک تولید سالانه انواع محصول کشاورزی را از 2.5 میلیون تن به بیش از 5 میلیون تن برساند.

رئیس سازمان جهاد کشاوزی استان در این باره در گفت‌وگو با صدای زنجان تصریح می‌کند: حدود 20 سال است که درخواستی برای توسعه بخش کشاورزی از آب‌های زیرزمینی نداریم و برای این امر مهم شرکت آب منطقه‌ای زنجان تاکنون چنین درخواستی را از سازمان جهادکشاورزی نکرده است با این وجود بدون اینکه به آب و خاک صدمه‌ای وارد کنیم با اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در بخش کشاورزی سبب افزایش دو برابری تولید شده‌ایم. در حال حاضر ادعا می‌کنیم که با مدیریت بهره‌وری در بخش کشاورزی می‌توانیم تولید سالانه 2.5 میلیون تن انواع محصول را به بیش از 5 میلیون تن برسانیم.

جواد تاراسی میزان معمولی تولید زیتون در اراضی کشاورزی را 2.5 تن در هکتار اعلام می‌کند و می‌گوید: این میزان با اقدامات بهره‌ورانه کشاورزان پیشرو استان 27 تن در هکتار رسیده است.

تاراسی می‌افزاید: مسئولان کشاورزی و برنامه‌ریزان معتقدند کشاورزان پیشرو می‌توانند به عنوان پرچمدار توسعه این بخش سایر کشاورزان را با خود همراه کرده و با انتقال تجارب خود به آنان در افزایش تولید با منابع موجود نقش ایفا کنند.

عملی‌ترین راه برای غلبه بر چالش امنیت غذایی استفاده بهینه از تولیدات موجود و در رأس آن‌ها کاهش ضایعات است. فرآوری و کاهش ضایعات در حقیقت نوعی افزایش بهره وری منابع تولید است. نخستین قدم برای پرداختن به امر تعدیل و کاهش ضایعات، گردآوری اطلاعات مستند و مبتنی بر اصول علمی و فنی است که متأسفانه در این خصوص ضعف جدی وجود دارد.

برخلاف برخی کارشناسان که معتقدند مسؤلان و متولیان امر به استقرار صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی در استان توجه جدی نداشته‌اند رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان معتقد است: این مطلب به هیچ عنوان صحت ندارد و سال قبل زنجان در صدور پروانه بهره‌براری و جواز تاسیس صنایع تبدیلی بخش کشاورزی رتبه نخست کشور را کسب کرده و در برخی محصولات بیش از 3 برابر ظرفیت تولید استان مجوز صنایع تبدیلی یا فرآوری صادر شده است.

تاراسی ضریب مکانیزاسیون کشاورزی استان بر اساس آمارها، مطلوب گزارش می‌کند و می‌گوید: با اعطای تسهیلات یارانه‌دار به فعالان بخش کشاورزی تلاش کرده‌ایم در مکانیزه شدن این بخش اقدامات قابل قبولی انجام دهیم.

 جای خالی صنایع تبدیلی در چرخه تولید کشاورزی

یکی از بهترین روش های توسعه اشتغال و افزایش درآمدهای غیر کشاورزی در مناطق روستایی جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه، کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، افزایش ارزش افزوده محصولات و توسعه اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی، توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی است، عاملی که می تواند آسیب‌پذیری محصولات کشاورزی را کاهش داده و سبب افزایش بهره‌وری از منابع فعلی موجود از جمله آب و خاک شود.

عدم پیش‌بینی اعتبارات مورد نیاز برای اجرایی کردن طرح‌های محوری، برخوردار نبودن صنایع تبدیلی از معافیت‌های مالیاتی، بالا بودن قیمت تمام شده ( حدود ۷۰ درصد قیمت تمام شده محصولات فرآوری شده را مواد اولیه تشکیل می‌دهد)، ناکافی بودن تسهیلات سرمایه در گردش، فرسودگی ماشین‌آلات و روند طولانی مدت بررسی طرح‌های متقاضیان صنایع تبدیلی در بانک‌ها از مهم‌ترین دلایل تحقق کند برنامه‌ریزی‌های مربوط به افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی است.

به نظر می‌رسد دولت باید در بخش توسعه مکانیزاسیون و اصلاح نظام بهره‌برداری تلاش بیشتری کند. توسعه مکانیزاسیون می‌تواند موجب کاهش قیمت تمام شده شود و از سوی دیگر لازم است صنایع تبدیلی به عنوان جزئی از زنجیره تولید بخش کشاورزی در مصوبه‌ها و قوانین منظور شود.

محمود نوری، کارشناس کشاورزی در گفت‌وگو با صدای زنجان پایداری در تولید را از مهم‌ترین اصول در بخش کشاورزی می‌داند. او با اشاره به مشکلات کشور در حوزه فرآوری و مسائل مربوط به فرهنگ تولید تاکید می‌کند: اگر این دو مورد مدنظر مسؤلان قرار گیرد بدون اینکه به منابع طبیعی دست بزنیم می‌توانیم در اراضی کشاورزی با اقدامات بهره‌ورانه سالانه تا 6 میلیون تن و حتی بیش‌تر نیز انواع محصول کشاورزی را تولید کنیم.

در تولید به خودمان زیاد گیر می‌دهیم

نوری با بیان اینکه در سایر کشورها شرایط رقابت در بازار برای فعالان تسهیل شده است به وجود سیستم بروکراسی خسته‌کننده در ساختار اداری کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: بروکراسی اجازه شکوفایی در بخش تولید را به ما نمی‌دهد متاسفانه در تولید به خودمان زیاد گیر می‌دهیم.

این کارشناس که معتقد است به جای افزایش تولید باید در حوزه صنایع فرآوری محصول متمرکز شویم، ادامه می‌دهد: در حال حاضر از سه میلیون تن انواع محصول تولید شده در استان تنها یک سوم تازه‌خوری شده و درصد قابل توجهی از دو سوم باقی مانده تبدیل به ضایعات می‌شود، ضروری است برای حفظ منابع آب و خاک دورریزی را متوقف کرده و آن را به سمت صنایع تبدیلی سوق دهیم.

نوری با اشاره به مشکلات گوجه‌فرنگی‌کاران استان در بازار عرضه معتقد است: تا وقتی صنعت فرآوری محصولات کشاورزی گسترش نیابد مطمئنا نمی‌توان به تولید 6 میلیون تن در سال در بخش کشاورزی استان دلخوش کرد.

فرصت آزمون و خطا نیست

این کارشناس با یادآوری افزایش تولید سیب‌زمینی در اراضی کشور و عدم برنامه‌ریزی دولت نهم از مزرعه تا بازار این محصول طی سال‌های اخیر اضافه می‌کند: دولت در این زمینه فقط به حوزه تولید متمرکز شده بود و هیچ برنامه‌ای برای بازار نداشت در نهایت به ناچار و با هدف جلوگیری از فساد محصولات، سیب‌زمینی را به صورت رایگان بین مردم توزیع کرد.

نوری صنعت غذا را استارتر بخش کشاورزی می‌داند به اعتقاد او در کشور توجه زیادی به آن نشده و در حال حاضر تعداد محدود صنایع تبدیلی در سطح کشور و استان نمونه بارز این اظهارات است.

وی با تاکید بر لزوم ارتقا صنایع تبدیلی و فرآوری محصولات کشاورزی به لحاظ تجهیزات و ماشین‌آلات و آشنایی صاحبان این واحدها با اصول بازاریابی تصریح می‌‌کند: اگر این دو مهم مورد توجه بخش دولتی و خصوصی قرار گیرد می‌توان در تکمیل زنجیره غذا و تولید مؤثر بود.

انحصار در تولید قابل قبول نیست

این کارشناس کشاورزی که انحصار در تولید را به هیچ عنوان قبول ندارد به مشکلات گوجه‌فرنگی‌کاران در فروش محصول طی ماه‌های اخیر اشاره می‌کند و می‌گوید: تنها کارخانه تولید گوجه‌فرنگی استان در سایه نبود بازار رقابتی توانست بر قیمت خرید گوجه‌فرنگی از کشاورزان نفوذ کرده و قیمت را به نرخ دلخواه خود تغییر دهد.

نوری با بیان اینکه متاسفانه نتایج اشتغالزایی در ازای تسهیلات اعطایی به صاحبان مشاغل مورد بررسی و پیگیری قرار نگرفته و صرفا آمار حوزه اشتغال را بر مبنای وام‌های پرداختی گذاشته شده است، می‌افزاید: باید بپذیریم که ارائه تسهیلات، نه تنها به درد تولید و اشتغال نخورده بلکه به تعداد بدهکاران بانکی نیز افزوده شده است.

این کارشناس کشاورزی که اعتقاد دارد از پشت میز نمی‌توان بخش‌ تولید از جمله کشاورزی را مدیریت کرد، عنوان می‌کند: وقت آن رسیده که مسؤلان و متولیان امر وارد گود شده و در حوزه کشاورزی برنامه عملی که قابلیت اجرا داشته باشد تدوین و ارائه کنند تا علاوه بر توسعه صنعت کشاورزی زمینه‌های لازم جهت ارتقا سلامت غذایی فراهم شود.