یک استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: مرحوم طالقانی افزوده‌ای داشت و آن نزدیک کردن شورا به دموکراسی بود. یعنی شورا را از حوزه خواص خارج می‌کرد و به همه شهروندان توسعه می‌داد.

حجت‌الاسلام داوود فیرحی در برنامه «به یاد پدر» که مناسبت بزرگداشت مقام آیت‌الله طالقانی در محل کانون توحید برگزار شد با بیان این‌که آیت‌الله طالقانی آن قدر مشهور هست که نیازی به معرفی کلیت آثار او نیست اما من در سی و هشتمین سال رحلت این بزرگوار بحثی را تحت عنوان جامعه ما و مسئله آیت‌الله طالقانی طرح می‌کنم، گفت: آیت‌الله طالقانی شخصیتی میانه در دین و سیاست و سنت و تجدد است. او از جمله متفکران بزرگ این حوزه است. یکی از آثار مهم او حاشیه‌ای است که بر اثر آیت‌الله نایینی زده و اثر دیگر او کتاب مهم پرتویی از قرآن است که در حصر نوشته شده است.

به گزارش ایلنا وی افزود : آن چه برای من مهم است پاسخ به این سؤال است که چرا طالقانی هم چنان قابل توجه است و چرا اهمیت دارد و باید هم اهمیت داشته باشد؟ شاید دلیل آن این است که مسئله طالقانی هنوز مسئله جامعه ماست یا برعکس مسئله جامعه ما هنوز مسئله آیت‌الله طالقانی است.

فیرحی تأکید کرد: کتاب مرحوم نایینی در سال ۱۲۸۶ نوشته شده و مقدمه آیت‌الله طالقانی مربوط به سال ۱۳۳۴ است . یعنی فاصله‌ای بیش از نیم قرن داشته‌اند. این کتاب اهمیتی دارد و نظر آیت‌الله طالقانی بسیار بسیار مهم است. مسئله این است؛ گفته می‌شود جامعه ما حدود ۱۱۰ سال در مرحله گذار توقف کرده است یعنی جامعه آن گذار مطلوب را تجربه نکرده است.

این استادد دانشگاه با بیان این‌که شاید مهم‌ترین مسئله جامعه ما یکی عقب‌ماندگی جامعه و یکی مسئله استعمار، دین، تجدد آزادی و دموکراسی است، گفت: همین مسائل هم در صدر مشروطه بود، هم بعد از کودتای پهلوی دوم.  مرحوم طالقانی به این مسائل فکر می‌کرد چون این مسائل هنوز هم هستند پس مسئله طالقانی مسئله ماست و مسئله ما، مسئله طالقانی. در مجموعه آثار طالقانی به نظر می‌رسد مسئله اصلی نواستبداد است. طالقانی با معضل استبداد روبه‌روست و فرق ندارد استبداد جامعه دینی داشته باشد یا سکولار. این مسئله اصلی او بوده است. از همین زاویه هم به مسائل ملی و هم به مسائل قومی هم به مسائل جهانی از زاویه دین نگاه می‌کرد. همه ما می‌دانیم مسئله ما با طالقانی یکی است اما آیا راه حل‌ها تغییری کرده یا همه داریم سعی می‌کنم از این گردونه خلاصی یابیم و آیا قهرمانی که ما را نجات دهد آمده؟ 

فیرحی افزود: مرحوم طالقانی وقتی صحبت می‌کند یک ام‌المسائل دارد و آن همین مسئله استبداد است. پیچیدگی جامعه ما عجیب است جریان‌های چپ مسائلی را مطرح کردند. شاید بهتر باشد همان‌طور که طالقانی به مشروطه برگشت تا از ایده نو مشروطه صحبت کند ما هم همین کار را کنیم.

این استاد دانشگاه تهران با بیان این‌که طالقانی در شبکه‌ای فکر می‌کرد که ضداستبداد بود، گفت: در این شبکه بزرگانی چون نایینی و خراسانی بودند. مرحوم طالقانی به استبداد به عنوان یک مفهوم و شبکه فکری و اجتماعی و یک واقعیت نگاه می‌کند.

فیرحی تأکید کرد: اساساً مرحوم طالقانی مثل بقیه متفکران نظریه استبداد در جهان اسلام معتقد است باید ماهیت استبداد را شناساند چیستی استبداد مهم است تا کیستی مستبد، کیستی مستبد اهمیت ندارد. اگر  استبداد باشد، مستبد هم هست. بزرگان ریشه آن را در جهل می‌دانستند و راه حل این مساله جریان آزاد اطلاعات بود.

فیرحی تأکید کرد: با بهترین مقابله با مستبد مقاومت صلح آمیز است؛ چون استبداد شبیه به تیغ است اگر شما شدید به آن برخورید بیشتر می برد. مرحوم طالقانی متوجه بود که با استبداد نباید با خشونت مواجه شد.

وی گفت : ما بارقه‌های فکر آیت‌الله طالقانی را در سه جا داریم؛ یکی در شرح تنبیه است در ادبیات  مرحوم نایینی. نایینی در این قسمت خط شکن است. متفکران شیعه شورا را در مقابل امامت قرار می‌دادند و به طور بنیادی نفی می کردند حتی می‌گفتند اولین شورا سقیفه بود. دومین نکته اینکه می‌گفتند شورا برای تقویت تصمیم حاکم است و الزام آور نیست مرحوم نایینی در هر دوی اینها خط شکنی کرد یکی اینکه شورا مثل نماز واجب است و ملتزم به نتیجه نباید بود. معنی آن این است که اگر در جنگ احد نتیجه شورا شکست در جنگ باشد باز هم درست است.

فیرحی دومین مسئله‌ای که آیت‌الله طالقانی توسعه داده را ایده نایینی در امر شورا خواند و گفت: نایینی گفت حتی امام معصوم هم در امر سیاسی ملزم به شورا است. این معنای شاور هم فی الامر است خدا به پیامبر می‌گوید پیامبر خدا الزما باید با مردم مشورت کنی و این در حوزه امر سیاسی است.  پیامبر ملزم به اطاعت از شورا بود. طالقانی این را از نایینی گرفت و در تفسیر شورا گفت اصلا شورا به این خاطر عقب مانده که اجرا نشده است و این حرف مهمی بود. او می‌گفت اگر کسی نماز نخواند حمد و سوره‌اش هم اشتباه می‌شود. آنقدر باید مشورت کنیم تا مکانیزم آن درست شود.

وی تأکید کرد: مرحوم طالقانی افزوده‌ای داشت و آن نزدیک کردن شورا به دموکراسی بود. یعنی شورا را از حوزه خواص خارج می‌کرد و به همه شهروندان توسعه می‌داد.

# روزنامه صدای زنجان ، دیدگاه ،حجت الاسلام فیرحی