پایگاه خبری صدای زنجان- استاد علوم اقتصادي و سياسي دانشگاه تهران اظهار کرد: دکتر فیرحی هم دغدغه اصالت و هم دغدغه معاصرت داشت.

منصور میراحمدی، استاد علوم اقتصادي و سياسي دانشگاه تهران با اشاره به اینکه اوایل دوره کاری ایشان، زمانی که هنوز چندان در دانشگاه شناخته شده نبودند من اولین دانشجویی بودم که رساله دکتری‌ام را با ایشان گرفتم و از آن زمان ارتباط بسیارخوب علمی بین من و دکتر فیرحی شکل گرفت، به جایگاه دکتر فیرحی در جریان‌های فکری و سیاسی حاضر؛ در جهان اسلام و به ویژه در ایران، اشاره کرد و ادامه داد: در دوران معاصر ما شاهد رویارویی سنت‌های فکری در جهان اسلام و به ویژه در ایران هستیم به طوری که سنت اسلامی در مقابل سنت فکری که در خارج از مرزهای جهان اسلام با نام «تجدد» شناخته می‌شود، قرار می‌گیرد.

جریان «سنتگرایی»؛ اجازه تغییر و تحول را در سنت نمی‌دهد

این استاد دانشگاه با بیان اینکه اگر با شاخص رویارویی سنت و تجدد نگاه کنیم، در واقع سه جریان اصلی در جهان اسلام شکل گرفته است، گفت: جریان نخست جریان سنتی که گاهی اوقات با عنوان جریان «سنتگرا» شناخته می‌شود. این جریان، جریانی است که اصالت و اعتبار تجدد را لغو می‌کند و در برابر هر گونه تغییر در سنت و بازسازی سنت مقاومت می‌کند و جریانی است که اساسا اجازه تغییر و تحول را در سنت نمی‌دهد و پافشاری بر روی سنت دارد.

دکتر فیرحی جریان نوگرایی دینی را توسعه و گسترش داد

میراحمدی با بیان اینکه در مقابل این جریان، جریان دیگری هم هست که به طور کلی با سنت فاصله می‌گیرد و با اصالت بخشی به تجدد به انکار سنت می‌اندیشد و مقاومتی در برابر سنت دارد و بر این اعتقاد است که بایستی رویه خود را با سنت مشخص کنیم و با گذار از سنت است که می‌توان به پیشرفت و توسعه رسید، اظهار کرد: اگر جریان نخست را جریان «سنتگرا» و جریان دوم را جریان «تجددگرا» عنوان کنیم. جریان سوم که به عقیده من دکتر فیرحی به خوبی توانستند آن را گسترش دهند و در تکمیل آن نقش تعیین کننده داشته باشند؛ جریانی است که من در ادبیات خود از آن به عنوان «جریان نوگرایی» یاد می‌کنم اگرچه برخی از کتاب‌ها و مقالاتی که در این زمینه نگاشته شده است از نواندیشی هم از آن یاد کرده‌اند.

دکتر فیرحی هم دغدغه اصالت و هم دغدغه معاصرت داشت

وی افزود: جریان «نوگرایی» و «نواندیشی» جریانی است که اصالت سنت را همچنان می‌پذیرد و در مقابل تجدد همچنان به اصالت سنت می‌اندیشد اما بر این باور است که سنت در زمینه تجدد نیازمند یک بازسازی است و در امتداد جریان سنت چاره‌ای جز پذیرش تجدد نداریم. این جریان که به نوعی دغدغه دکتر فیرحی هم بود میان اصالت و معاصرت قرار و دغدغه هر دو موضوع را دارد و دکتر فیرحی در امتداد راه نوگرایی دینی خود هم دغدغه اصالت و هم دغدغه معاصرت داشتند و دنبال کردن این دغدغه‌ها نیازمند یک اقتضائاتی به لحاظ معرفت شناختی است که من به سه شاخص اصلی آن اشاره می‌کنم که به نظر من در آثار دکتر فرحی هر سه شاخص مشاهده می‌شوند.

دکتر فیرحی صرفا به «اجتهاد پویا» بسنده نمی‌کرد

این استاد دانشگاه تهران افزود: اولین شاخصی که جریان «نوگرایی دینی» آن را دنبال می‌کند یک نوع برداشت خاص از دین و دین‌شناسی خاص است. اگر چه در این رویکرد کاملا به متن بها داده می‌شد و متن‌محور بوده و مرجعیت نهایی را متن می‌دانست؛ اما بر این باور بود که خوانش این متن نیازمند یک الگوی روشی مناسب است که می‌تواند متن و آموزه‌های آن را برای مسلمان امروز قرار دهد تا این فرد زندگی خود را بر اساس آن انطباق بدهد. اگر چه ما در برخی از مقالات و نوشته‌ها از آن به عنوان «اجتهاد پویا» یاد می‌کنیم اما من فکر می‌کنم که دکتر فیرحی صرفا به اجتهاد پویا بسنده نمی‌کرد و با روش‌شناسی جدید ظرفیت سنت را در دنیای امروز نشان می‌داد و دکتر فیرحی از این ظرفیت‌ها استفاده کرد و این امر ظرفیتی را به اندیشه‌های او داده است که خوانش او را از دین متناسب با شرایط و اقتضائات عصر جدید می‌کند و بنابراین شاخص‌های که می‌توان از آن یاد کرد نوع خوانش دینی ایشان است که با یک رویکرد درون متنی توام با روش شناسی‌های جدید و متناسب با شرایط روز از متن بود.

میراحمدی خاطرنشان کرد: دکتر فیرحی اهمیت ویژه‌ای به فقه به عنوان یک میراث گرانبهای اندیشه‌های اسلامی قائل بودند اگر چه در سال‌های اخیر توجهی به فلسفه اسلامی هم داشتند.

نوگرایی دینی به دنبال پاسخ پرسش‌های جدید

وی با اشاره به اینکه دکتر فیرحی با توجه به اهمیت فقه و ارتباط معنادار تمدن اسلامی با فقه، تلاش گسترده‌ای برای خوانش مناسب و به روز از فقه انجام دادند، گفت: نوگرایی دینی فهم خود را از فقه به گونه‌ای سامان می‌دهد که بتواند این سنت فقهی را بازسازی کند و بتواند به پرسش‌های جدید پاسخ بدهد اگر چه در این بازسازی بنیان‌های سنت فقهی محفوظ می‌ماند و شالوده‌کنی در بنیان‌های سنت فقهی رخ نمی‌هد اما نظریه‌های جدیدی در این سنت فکری تجلی می‌یابد.

مشاهده نوعی بازسازی فقهی ناظر به پرسش‌های زمانه

وی با اشاره به اینکه پاسخ‌های جدید در اثر طرح پرسش‌های جدید ایجاد می‌شود، گفت: با روش‌شناسی مناسب وقتی به سراغ متن برویم می‌توانیم به پرسش‌ها پاسخ بدهیم و یکی از پرسش‌هایی که آقای دکتر فیرحی به آن پاسخ دادند در زمینه حزب و تحزب بود که در کتاب «فقه و حکمرانی حزبی» به آن پرداخت.

این استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: نوعی بازسازی فقهی ناظر به پرسش‌های زمانه در تلاش‌های دکتر فیرحی قابل مشاهده است بنابراین شاخص دوم تلاش برای بازسازی سنت فقهی در زمان معاصرت است.

وی ادامه داد: نهایتا شاخص سومی که در «نوگرایی دینی» مطرح است و در افکار دکتر فیرحی نیز دنبال می‌شود بحث یک نوع آینده‌شناسی و مطالعه آینده است که نوگرایان دینی در صدد ارائه یک طرح مطلوبی هستند که بتوانند نوگرایی خود را ناظر به سطح جهان و ناظر بر سطح خُرد و دولت اسلامی قرار داده‌اند.

میراحمدی افزود: در سطح کلان کاملا آن رویکرد تمدنی یا تمدن‌سازی در نگاه نوگراییان دینی مشاهده می‌شود و آن تلاشی که ما بخواهیم پیوندی بین تمدن و دانش فقه بزنیم یکی از محورهای بحث دکتر فیرحی بود که از آنجا بحث مهم‌تر دولت اسلامی و دغدغه‌ای که دکتر فیرحی در بحث دولت داشتند، یعنی بحث تهدید و محدودیت قدرت شروع می‌شود.

 این استاد دانشگاه افزود: دولت اگر بخواهد بر پایه سنت اسلامی و با حفظ دغدغه اصالت شکل بگیرد و یا با معاصرت پیوند معناداری را برقرار کند تا بتواند به نیازهای شهروند امروزی مسلمان پاسخ بدهد بایستی یک نوع بازسازی در خود ایجاد دهد که این بازساری در قالب طرح‌های گوناگون توسط نوگرایان ارائه شده که دکتر فیرحی تلاش بسیاری را در جهت به خدمت گرفتن ظرفیت‌های فقه در این زمینه داشتند و تلاش کردند که تلاش‌های علمی خود را در تحقیقات خود در جهت محدود کردن قدرت به عنوان یکی از راهکارهای جدید کارآمد‌سازی به دولت در پیش بگیرند. این دغدغه‌ای است که در بین دغدغه‌های همه نوگران وجود دارد و دکتر فیرحی هم در این زمینه دولت مشروطه و هم دولت جمهوری اسلامی مورد بازخوانی قرار دادند و تلاش کردند در مباحث نظری خود مباحثی را مطرح کنند که در این نگاه نوگرانه اشراف پیدا کند و بتواند به مسائل امروز در حوزه سیاست و حکمرانی پاسخ بدهد.

زهره میرعیسی خانی

انتهای پیام/