«آن‌قدرها طول نمی‌کشد که خیلی‌ها در ایران چراغ به‌دست می‌گیرند تا به‌دنبال روزهایی که آقای اوباما در رأس کاخ‌سفید بود و آقای جان‌کری سکان وزارت خارجه آمریکا را در دست داشت، بگردند، آن روز متوجه می‌شوند که چه روزهای خوبی بود که می‌شد با آمریکا به تفاهم رسید و به سمت تنش‌زدایی رفت. اما این فرصت طلایی را ما از دست دادیم.»
19 ماه زمان لازم بود تا این پیش‌گویی صادق زیباکلام درباره رفتن اوباما و آمدن ترامپ رنگ حقیقت بگیرد. پیش‌گویی که اواخر آبان‌ماه سال 95 هم‌زمان با روی کار آمدن ترامپ بر زبان آورد و دوشنبه شب هفته گذشته که رئیس‌جمهوری آمریکا زیر میز برجام زد، پیش‌بینی زیباکلام بر کرسی حقیقت نشست تا یکی از بهترین فرصت‌ها برای حل مسائل بین دو کشور بسوزد.
البته وقتی حدود یک ماه پیش معاون اول رئیس‌جمهوری با اعلام تصمیم دولت مبنی بر یکسان‌سازی نرخ ارز پس از طوفان ارزی روزهایی ابتدایی سال، بازار ارز کشور را غافل‌گیر کرد یا وقتی چند روز پیش سخنگوی دولت در مراسم تکریم مقام معلم در رشت اعلام کرده که «تا ۲۲ اردیبهشت‌ماه، به احتمال قوی آمریکا از برجام خارج می‌شود و ما باید منتظر متفاوت شدن اوضاع کشور باشیم»، تشخیص درست یا غلط بودن پیش‌گویی زیباکلام چندان سخت نبود.
روحانی و دیگر مردان دولت دوازدهم به‌خوبی می‌دانستند که ترامپ تصمیم خود را گرفته است و از طرفی بازی با دلار و بازار ارز سلاحی است که همیشه به کار غربی‌ها آمده و از این‌رو بود که قبل از ترامپ پیش‌دستی کردند تا با تک‌نرخ کردن دلار، تآثیر این سلاح را تا حد ممکن کاهش دهند و از طرفی غیرمستقیم اعلام کنند که از این به بعد باید روی برجام منهای آمریکا حساب کرد.
ترامپ فرمان خروج از برجام را صادر کرد و از این به بعد دیگر خبری از جدل‌ها و خط‌ونشان‌های طرف‌های دخیل در برجام برای تمدید سه ماهه آن از سوی ترامپ نیست، اما در این میان چند نکته وجود دارد که نباید در فضای احساسی بعد از خروج برجام نادیده گرفته شوند.
نخست: این خروج نشان‌داد که مشکل ما با ترامپ، اوباما، بوش، کلینتون و در کل نظام سیاسی آمریکا پرونده هسته‌ای نبود. وقتی ترامپ در نطق پیش از امضای فرمان خروج از برجام می‌گوید که «ما به کشوری که به ما مرگ بر آمریکا می‌گوید اجازه نمی‌دهیم به سلاح‌های مرگبار دست پیدا کند»، باید فهمید که داستان اختلافات ایران و آمریکا را باید فراتر از مرزهای برجام جست‌وجو کرد و القای این موضوع که برجام حلال همه مشکلات ما با دنیا و آمریکاست، از همان ابتدا خطایی بزرگ بود.
دوم: وقتی برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام در بیست‌وسوم تیرماه سال 94 بین ایران و کشورهای 1+5 امضا شد، یک اشتباه بزرگ رخ داد و آن این بود که واقعیت و نقش برجام در آینده کشور برای مردم تبیین نشد. همین اشتباه بود که برجام را در ذهن اغلب مردم به یک ناجی بزرگ بدل و زمینه سوءاستفاده مخالفان دولت را فراهم کرد، در حالی که برجام تنها یک راه جدید برای التیام دردهای قدیمی اقتصاد و صنعت کشور بود که تولدشان ارتباطی به برجام نداشت. تا زمانی که «تحریم‌« بود در جایگاه متهم ردیف نخست مشکلات اقتصادی کشور قرار داشت و اکثر مدیران کارنابلد این ذهنیت را در جامعه پدید آورده بودند که با رفع تحریم‌ها دیگر شاهد مشکلات اقتصادی کشور نخواهیم بود اما برجام که آمد و غبار تحریم از چهره مشکلات قدیمی پاک شد دیگر بهانه‌ای نبود و همان بحث‌های قدیمی و نخ‌نمای مشکلات اقتصادی و صنعتی کشور دوباره بر سر زبان‌ها افتاد.
سوم: پس از فروکش‌کردن فضای احساسی روزهای ابتدایی امضای برجام، تلاش مخالفان دولت برای ناکارآمد نشان‌دادن برجام و تلاش دولت یازدهم در زمینه‌های مختلف آغاز شد غافل از این‌که برجام شبیه هیچ‌کدام از مسائلی نبود که دست‌مایه نزاع‌های سیاسی کشور قرار می‌گرفت و بدون توجه به منافع ملی به آن‌ها پرداخته می‌شد. طرف مقابل با مشاهده همین موضوع در داخل کشور بود که زیر بسیاری از قول‌وقرارها زد و برای خروج از برجام نیز مصمم‌تر شد. هماهنگی طرف مقابل با منتقدان داخلی گاهی به حدی بود که تشخیص دوست را از دشمن دشوار می‌کرد.
چهارم: یکی از ایرادهایی که مخالفان دولت و برجام همیشه به آن تکیه داشته و دارند، تأمین نشدن منافع ملی در این قرارداد بود در حالی که ترامپ در نطق پیش از امضای دستور خروج از برجام، از آن به‌عنوان فاجعه یاد کرد و گفت که «برجام برای آمریکا غیرقابل هضم است».
پنجم: با توجه به تجربه‌های مشابه گذشته، وضعیت امروز برجام بهانه جدیدی برای حمله مخالفان به دولت و انجام برخی اقدامات دور از شئون دیپلماتیک می‌شود که نمونه اولیه آن آتش‌زدن پرچم آمریکا و برجامِ نمادین در صحن علنی مجلس بود. نمونه مشابه این اتفاق در روابط بین ایران و عربستان پس از فاجعه منا رخ داد که با حمله به سفارت عربستان، ایران از موضع مهاجم به موضع مدافع تغییر وضعیت داد که هنوز هم ادامه دارد. از سویی دیگر اتفاقات رخ داده در دی‌ماه سال گذشته نیز تا حدود زیادی از ناکارآمد جلوه‌دادن دولت و گسترش حس ناامیدی در کشور نشأت می‌گرفت.
ششم: برجام نشان داد که گفت‌وگو تنها راهی است که همه اختلافات برای حل‌وفصل باید از آن عبور کنند و اگر قرار باشد تنها یک دست‌آورد برای برجام متصور باشیم، همین تجربه گفت‌وگوست. برجام چه بماند و چه تنها نامی از آن باقی باشد نشان داد که حتی بزرگ‌ترین دشمنان را هم می‌توان بر سر میز مذاکره آورد و نتیجه گرفت، حتی اگر برای چند ماه دوام داشته باشد.