پاسخ به یک سوال

پایگاه خبری صدای زنجان- بیستم ماه جاری، جواد تاراسی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر اعلام کرد که سالانه بیش از 500 هزار تن انواع محصولات باغی و زراعی در استان زنجان تولید می‌شود، از این میزان بیش از 134 هزار تن مربوط به محصول سیب بوده که زنجان در آن رتبه دوم را دارد!

با آمار و ارقام اعلامی از سوی رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان این سوال مطرح می‌شود که چه بر سر 500 هزار تن انواع محصولات باغی و زراعی تولیدی استان زنجان می‌آید و با این میزان محصول چه سودی عاید کشاورزان و باغ‌داران و اقتصاد استان می‌شود؟

در این زمینه، احمد یکی از باغداران زنجانی در واکنش به این اظهارات با بیان اینکه جهاد کشاورزی خیلی وقت است که بخش کشاورزی را فراموش کرده است به صدای زنجان می‌گوید: بیش از 30 سال است با اتکا به تجربه‌ای که دارم باغداری می‌کنم، محصولم که سیب است را به دلال می‌فروشم آن هم به قیمت ناچیز تا در بازار به صورت تازه‌خوری مصرف شود، تا به امروز هیچ کارشناسی یا فردی به من نگفته که واحد فرآوری وجود دارد که بخواهد محصولم را خریداری کند، پرس‌وجو هم کرده‌ام چنین واحدهایی هم به گوشم نخورده است!

توسعه و گسترش بخش کشاورزی و استفاده از ظرفیت‌های بالقوه این بخش همواره در فهرست مهم‌ترین اهداف و برنامه‌های بلندمدت توسعه کشور قرار داشته است. زنجان به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی ممتاز، شرایط آب و هوایی متنوع و پتانسیل‌های بالا در بخش‌های مختلف به ویژه بخش کشاورزی از چشم‌انداز خوبی برای توسعه برخوردار است.

کشت حدود 68 نوع محصول زراعی و 21 نوع محصول باغی در استان و حجم روان آب‌های تولیدی استان با رقم بالغ بر 2.2میلیارد متر مکعب که بوسیله چندین سد بزرگ و کوچک احداث شده و یا در حال احداث در آینده نزدیک، بیش از 92 هزار هکتار از اراضی کشاورزی را تحت پوشش خود قرار می‌دهد که نویدبخش یک کشاورزی مطمئن است.

اتلاف محصولات كشاورزی موجب خارج شدن بخش قابل توجهی از توليدات كشاورزی از چرخه توليد تا مصرف می‌شود، بنا به آمارهای غیررسمی حدود 30 درصد از محصولات کشاورزی استان زنجان فاسد و از چرخه مصرف خارج می‌شود. ضايعات كشاورزی در سه مرحله پيش از برداشت، برداشت و پس از آن رخ می‌دهد ولی قسمت عمده ضايعات مربوط به مراحل برداشت و پس از آن (تا مرحله مصرف) است.

بر اساس مجوزها، بیش از 50 درصد ظرفیت تولید استان، به فرآوری اختصاص یافته است!

ضايعات پس از برداشت محصولات غيردانه‌ای در مرحله جابه‌جايی، حمل و نقل، انبارداری و فرآوری و محصولات دانه‌ای در مرحله خشک كردن و ذخيره سازی رخ می‌دهد. جابه‌جايی نامناسب در زمان رساندن محصول به بازار موجب زخمی شدن محصول و آسيب‌های مكانيكی می‌شود. در مرحله نگهداری در انبار نيز عدم كنترل شرايط محيطی سبب افت كمی و كيفی قابل ملاحظه‌ای می‌شود.

کارشناسان معتقدند، نگهداری مناسب و فرآوری پس از برداشت با گسترش صنايع تبديلی كشاورزی افزون بر رعايت مراقبت‌های قبل از برداشت، بروز فساد به وسيله عوامل خارجی يا داخلی را به تعويق انداخته يا ممانعت می‌کند كه در نتيجه آن موادغذايی می‌تواند برای مدت طولانی‌تری قابل مصرف باقی بماند، بنابراين كاهش ضايعات محصولات كشاورزی، اصلاح سيستم غذايی و متعادل كردن مصرف نياز به برنامه ريزی منسجم و هماهنگ با جميع عوامل موثر دارد.

اما با این وجود هنوز موضوع برنامه‌ریزی برای ساماندهی امور مربوط به فرآوری محصولات کشاورزی و استفاده از تمامی ظرفیت تولید محصولات باغی و زراعی از سوی کارشناسان مورد توجه قرار نگرفته است هر چند مسئولان جهاد کشاورزی ترجیح می‌دهند در این باره یا اظهارنظر نکنند یا به صورت اجمالی در رابطه با آن سخن بگویند!

جواد تاراسی، رئیس جهاد کشاورزی استان زنجان در رابطه با میزان موفقیت این دستگاه در حوزه ایجاد واحدهای فراوری و دستاوردهای این حوزه به صدای زنجان می‌گوید: بر اساس مجوزهای بهره‌برداری، بیش از 50 درصد ظرفیت تولید استان، به فرآوری اختصاص یافته است! در این زمینه ما رتبه نخست کشوری را داریم! اما معتقدیم موضوع ضایعات بحث دیگری است و نباید آن را به موضوع فرآوری محصولات ربط داد.

آمارهای‌تان را اصلاح کنید!

اما محمود نوری، از مدیران بازنشسته مجموعه جهاد کشاورزی معتقد است آمارهایی که سازمان جهاد کشاورزی در حوزه فرآوری صنایع تبدیلی و تکمیلی به رسانه‌ها و افکار عمومی می‌دهد درست نبوده و نیازمند اصلاح است چرا که برخی از مجوزهای صادره به مرحله بهره‌برداری نرسیده و صاحبان مجوز به دلایل و انگیزه‌های مختلف از جمله اخذ تسهیلات به این سمت رفته‌اند.

وی با تاکید بر اینکه در حوزه فرآوری محصولات کشاورزی به ویژه باغی موفقیت آنچنانی نداشته‌ایم، اضافه می‌کند: یکی از دلایل این موضوع می‌تواند متمرکز نبودن باغات و تمرکز نداشتن ما روی محصول خاص با در نظر گرفتن تمامی اصول و استانداردهای تولید باشد! به نظر باغات را به حال خود رها کرده‌ایم و باغدار هر طور دلش می‌خواهد باغ را مدیریت می‌کند! ما بر اساس بازار، تولید نکرده‌ایم! عمده کارشناسان ما عمدتا وارد این مبحث نشده‌اند و به اصطلاح در باغ نبوده‌اند! با این شرایط نباید چشم‌مان به خارج از مرزها باشد! در برخی از کشورها نظیر روسیه نیز اگر صادراتی داریم عمده محصولاتمان در بازارهایی که در آن محصولات درجه یک فروخته نمی‌شود، عرضه می‌گردد.

چشم‌انداز تیره صادرات محصولات کشاورزی

عدم اقبال مجموعه جهاد کشاورزی استان در عرصه تجارت جهانی محصولات کشاورزی موضوعی است که بارها از سوی کارشناسان و فعالان حوزه اقتصادی بخش خصوصی مطرح و بر لزوم تاجر تخصصی این بخش تاکید شده است. این مهم را رئیس جهاد کشاورزی استان زنجان قبول دارد اما مشخص نیست چرا در این زمینه اقدام شایسته‌ای صورت نگرفته و در مقابل دیدگان مردم و مسئولان این مجموعه، محصولات در حجم قابل توجه به سطل‌های زباله ریخته می‌شود!

تاراسی در پاسخ به این سؤال که جهاد کشاورزی استان زنجان در زمینه بازاریابی و ورود محصولات به بازارهای داخلی و خارجی طبق ذائقه مشتری چه اقداماتی کرده است به صدای زنجان می‌گوید: کیفیت تولیدات کشاورزی استان مطلوب بوده و در حد محصولات پاک هستند که 90 درصد را شامل می‌شود. اما در زمینه آیتم‌های دیگر بازارپسندی محصولات نظیر رنگ، اندازه و سایر شاخصه‌ها کاری نکرده‌ایم!

تاراسی در حالی از عدم برنامه‌ریزی برای محصولات از مزرعه تا بازار سخن می‌گوید که جهاد کشاورزی جزو ارگان‌های دراز و طویل دولتی بوده و در آن واحدهای «ترویج و آموزش»، «باغبانی»، «زراعت»، «برنامه‌ریزی» ایجاد شده و کارشناسان مختلف در کنار متخصصان سایر بخش‌‌های کشاورزی می‌توانند، برای این بخش، تئوری‌های مختلف داشته و در جلسات کارشناسی به بهترین ایده رای داده و آن را عملی کنند!

اما رئیس جهاد کشاورزی استان زنجان با اشاره به تنوع در محصولات باغی می‌گوید: محصولات انگور، سیب، زیتون، انار و زدآلو بیشترین سهم را در بین محصولات باغی استان دارند. با توجه به تنوع محصولات باغی که مزیت محسوب شده و فرصتی برای جذب سرمایه‌گذاری و مباحث صادراتی است، ضروری است تا برنامه‌های مدونی تهیه شود!

این مسئول عنوان می‌کند: به جز تخم‌مرغ که البته بخشی از نیاز در داخل استان تولید می‌شود، مابقی محصولات کشاورزی استان زنجان تولید مازاد داشته و به بازارهای داخل و خارج کشور صادر می‌شود.

تاراسی در پاسخ به این سؤال که سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان به عنوان متولی این بخش تا کنون چه اقدامی در مسیر جلب سرمایه‌گذار بخش خصوصی و بهبود صادرات بخش کشاورزی کرده است به صدای زنجان می‌گوید: ما در راستای ترویج کشاورزان برای تولید محصولات طبق آیتم‌های بازارپسندی، سعی کرده‌ایم میزان استفاده از سموم و کودهای شیمیایی در محصولات به حد استاندارد برسد، در دوره‌های آموزشی به بهره‌برداران تاکید شده است که در برداشت و بسته‌بندی محصولات نهایت دقت را داشته باشند تا بتوانند در بازار به قیمت منطقی محصول خود را به فروش برسانند!

تاراسی در شرایطی از حضور میدانی کارشناسان کشاورزی در ترغیب کشاورزان به تولید و پرورش محصول بازارپسندمحور می‌گوید که گفته می‌شود حدود 30 درصد محصولات کشاورزی تبدیل به ضایعات شده و عملا از چرخه مصرف خارج می‌شود! محصولاتی که می‌توانست در چرخه فرآوری با ایجاد ارزش افزوده راهی بازار مصرف شود.

چرخه معیوب

از سوی دیگر در مردادماه سال جاری تمامی اختیارات حوزه بازرگانی محصولات کشاورزی و شرکت بازرگانی دولتی همانند گذشته به وزارت جهاد کشاورزی بازگردانده شد با این وجود بخش بازرگانی کشاورزی همانند سایر مراحل کاشت، داشت، برداشت محصول با چالش جدی مواجه است! هنوز هم کشاورزان محصولات خود را به قیمت ناچیز به دلال و واسطه‌ها می‌فروشند تا تولید نهایی از جمله محصولات باغی به قیمت گزاف به دست مصرف‌کننده برسد!

جواد تاراسی، رئیس جهاد کشاورزی استان در پاسخ به این موضوع با تاکید بر اینکه به هیچ عنوان منکر نقاط ضعف‌مان نیستیم، می‌گوید: با وجود تلاش‌های متعدد برای همراه کردن کشاورزان برای کشت محصول مدنظر کارشناسان، شاهد تحولات کند در این زمینه هستیم که باید علت‌یابی شده و نقاط قوت و ضعف شناسایی شود!

تاراسی با بیان اینکه خلاهای موجود در بازار ارتباطی به جهاد کشاورزی ندارد چرا که این ارگان طبق قانون، بازار را در اختیار ندارد، اضافه می‌کند: حتی پس از قانون انتزاع نیز جهاد کشاورزی بازار را تحویل نگرفته است! ما اسما این عنوان را دریافت کرده‌ایم! باید هم قوانین و هم تجهیزات و نیروها در اختیار وزارتخانه قرار گیرد تا بگوییم تنظیم بازار بر عهده ماست! البته قیمت عمده‌فروشی بازار نه خرده‌فروشی (بازار مصرف داخلی)! بحث کنترل بازار در سطح خرده‌فروشی‌ها همچنان در اختیار صمت است چرا که کنترل این بخش سازوکارهای عجیب و غریبی را می‌طلبد که در وزارتخانه به آن اشاره نشده است!

جهاد کشاورزی آمارهایش را اصلاح کند!

محمود نوری، کارشناس کشاورزی نیز در این زمینه با بیان اینکه وجود واسطه در بخش اقتصادی نظیر کشاورزی بد نیست و می‌تواند تسهیل‌کننده در فروش محصولات کشاورزی باشد، می‌گوید: برای اینکه این سیستم اصولی باشد باید قاعده و اصولی از سوی مسئولان حوزه جهاد کشاورزی تدوین شود اما متاسفانه باید بگویم در امور بازرگانی عملکرد مناسبی وجود نداشته و ساماندهی در بازار محصولات را شاهد نیستیم، سود تولید محصول به تولیدکننده اصلی که همان کشاورز است نمی‌رسد و در این چرخه معیوب فقط دلالان و واسطه‌ها که با قیمت ناچیزی محصول را از باغدار خریداری می‌کنند و آن را با چندین برابر قیمت که حتی کشاورز هم با شنیدن این قیمت‌ها شاخ درمی‌آورد، وارد بازار مصرف می‌کنند!

نوری بر لزوم ایجاد کارگاه‌های کوچک شهری و روستایی برای ایجاد فرآوری تاکید کرده و می‌گوید: بنده معتقدم به جای اینکه کارگاه‌ یا کارگاه‌های بزرگ‌مقیاس فرآوری محصولات راه‌اندازی کنیم می‌توانیم در کوتاه‌مدت نسبت به ایجاد کارگاه‌های کوچک با سرمایه کم نسبت به واحدهای بزرگ و ترغیب سرمایه‌گذاران خرد در این زمینه اقدام کنیم.

او بار دیگر از مسئولان جهاد کشاورزی می‌خواهد تا به جای استناد به آمار صدور مجوز واحدهای فرآوری، با توجه به شرایط آب و هوایی شکننده، برنامه‌ حساب‌وکتاب شده در قبال این بخش که با امنیت غذایی ارتباط مستقیمی دارد، داشته باشند.

کشاورزی در زنجان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و بنا به اظهارات مسئولان سازمان جهاد کشاورزی استان، این بخش بیش از ۳۳ درصد سهم اشتغال استان را به خود اختصاص داده است در حالی که میانگین سهم اشتغال کشوری در این بخش ۱۸ درصد است.

با وجود تاکید رئیس جهاد کشاورزی استان مبنی بر وظیفه زیرمجموعه خود برای پاسخگویی شفاف، مسئولان مربوطه به سؤالات صدای زنجان در رابطه با میزان ضایعات محصولات تولیدی اعم از باغی و زراعی، سهم فرآوری در بخش کشاورزی، میزان واحدهای فعال بر اساس مجوزهای صادره در بخش فرآوری و صنایع تبدیلی و برنامه جهاد کشاورزی استان برای مقابله با دلالان و اقدامات پیش رو برای تنظیم بازار و امور بازرگانی پس از  قانون انتزاع پاسخی ندادند.

در همه‌ عرصه‌های علمی برای دستیابی به نتایج ملموس و قابل اعتماد، به کار می رود و به ندرت می‌توان بدون کاربرد داده‌پردازی‌های آماری اقدام به تفسیر و تحلیل نتایج حاصل از پژوهش‌های علمی کرد. اما، چالش اصلی در این زمینه، شیوه کاربرد بهینه آمار در پژوهش‌ها می‌تواند باشد که پژوهش‌های کشاورزی نیز از این قاعده مستثنی نیستند در نتیجه از مسئولان انتظار می‌رود به جای اتکا به آمارهای ناملموس، برای استخراج آمارهای واقعی و دقیق نهایت دقت و تلاش را داشته باشند!

انتهای پیام/

خبرنگار: لیلا محمدی